Η πολεμική σύγκρουση του Ισραήλ με το Ιράν έχει επαναφέρει στην επιφάνεια βαθύτερες γραμμές έντασης που διαπερνούν την εσωτερική πολιτική σκηνή της χώρας. Πέρα από τα εξωτερικά μέτωπα και τις γεωπολιτικές σταθερές, το Ισραήλ καλείται να διαχειριστεί ένα εσωτερικό πεδίο ισορροπιών που αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι θρησκευτικές παρατάξεις, ιδιαίτερα οι συντηρητικές υπερορθόδοξες κοινότητες, συνδιαμορφώνουν τη σταθερότητα και τη στρατηγική της κρατικής εξουσίας.
Η θρησκεία στο Ισραήλ δεν αποτελεί περιθωριακό στοιχείο της κοινωνικής ζωής αλλά ενεργό και καθοριστικό παράγοντα της πολιτικής. Η δομή της κυβέρνησης, οι προτεραιότητες στη νομοθεσία και η ίδια η εικόνα του κράτους στο εσωτερικό διαμορφώνονται σε μεγάλο βαθμό με άξονα την παρουσία και την επιρροή των Haredim καθώς και των θρησκευτικών υπερορθόδοξων κομμάτων.
Ο διακριτός ρόλος των υπερορθόδοξων κοινοτήτων στη δημόσια πολιτική
Οι Haredim εκπροσωπούν ένα σημαντικό δημογραφικό και πολιτικό μέγεθος. Τα κόμματα που εκφράζουν τις θέσεις τους όπως η Shas και η United Torah Judaism δεν επιδιώκουν μόνο να εξασφαλίσουν θρησκευτική αυτονομία αλλά διεκδικούν σταθερά έναν ρόλο ισότιμου συνομιλητή στην κεντρική πολιτική σκηνή. Αυτό δεν προκύπτει μόνο από τη βαρύτητα των κοινοβουλευτικών τους ψήφων αλλά και από την ιστορική λειτουργία τους ως εγγυητές της κυβερνητικής πλειοψηφίας.
Η ιδιαιτερότητα αυτών των κοινοτήτων εστιάζει στη διαφορετική πρόσληψη του ρόλου του κράτους και της συλλογικής ταυτότητας. Η πίστη, η μελέτη και η καθημερινή ζωή οργανώνονται γύρω από θρησκευτικούς ρυθμούς που υπερβαίνουν την πολιτική στρατηγική. Η συζήτηση για τη στρατιωτική θητεία των υπερορθοδόξων δεν αποτελεί τεχνικό ζήτημα αλλά μέρος μιας βαθύτερης διαφοροποίησης απέναντι στην κρατική οργάνωση.
Το ζήτημα της θητείας ως σημείο συνάντησης πίστης και εξουσίας
Με αφορμή την πολεμική κινητοποίηση απέναντι στο Ιράν και την αυξημένη ανάγκη για εφεδρική ενίσχυση, το θέμα της στρατιωτικής υποχρέωσης των Haredim βρέθηκε ξανά στο επίκεντρο. Η δημόσια συζήτηση δεν περιορίστηκε στις πρακτικές ανάγκες των Ενόπλων Δυνάμεων αλλά άγγιξε τον ίδιο τον χαρακτήρα της πολιτικής ενότητας. Πώς μπορεί να διατηρηθεί η κυβέρνηση του Μπέντζαμιν Νετανιάχου όταν μέρος των εταίρων της στηρίζεται στην αρχή της εξαίρεσης από τον συλλογικό στρατιωτικό φόρτο
Η ισραηλινή ηγεσία επιχείρησε και πάλι έναν σύνθετο συμβιβασμό. Η προώθηση ενός νέου νομοθετικού πλαισίου που αναγνωρίζει μεν την ανάγκη θητείας αλλά επιτρέπει ένα είδος προσαρμοσμένης εφαρμογής για τους υπερορθοδόξους αποτυπώνει τη σταθερή προσπάθεια συνύπαρξης δύο κόσμων που αντιλαμβάνονται διαφορετικά το χρέος προς την πολιτεία.
Η δυναμική των υπερορθόδοξων Εβραίων στην κυβερνητική σταθερότητα
Εκτός από τους Haredim, στον ευρύτερο χώρο των συντηρητικών παρατάξεων εντάσσονται και οι θρησκευτικοί εθνικιστές που εκπροσωπούνται από κόμματα όπως το Religious Zionism και το Otzma Yehudit. Οι παρατάξεις αυτές υποστηρίζουν ένα σκληρότερο προφίλ απέναντι στα ζητήματα εθνικής ασφάλειας και επιδιώκουν τη στρατηγική ενίσχυση της κρατικής παρουσίας σε ζητήματα άμυνας, ταυτότητας και διοίκησης.
Η σχέση τους με τις υπερορθόδοξες κοινότητες δεν είναι πάντα ομαλή. Αν και συμμετέχουν στην ίδια κυβερνητική συμμαχία, διαφοροποιούνται σε κρίσιμα σημεία όπως η θητεία, ο ρόλος του στρατού και η αντίληψη για τη φύση του κράτους. Για τους υπερορθόδοξους η κρατική υπόσταση έχει θεολογικό χαρακτήρα και υπηρετεί μια συγκεκριμένη αποστολή. Για τους Haredim η κρατική δομή είναι αποδεκτή μόνο στον βαθμό που δεν παραβιάζει την αυτονομία της πίστης.
Η κυβερνητική πλειοψηφία στο Ισραήλ στηρίζεται σε μια λεπτή ισορροπία μεταξύ διαφορετικών θρησκευτικών προσεγγίσεων. Η διαχείριση της στρατιωτικής κρίσης με το Ιράν επιβάλλει στιγμές εθνικής συνοχής που μετριάζουν τις εσωτερικές διαφορές. Η κυβέρνηση επιχειρεί να αξιοποιήσει την εξωτερική πίεση ως μηχανισμό πολιτικής σταθεροποίησης. Το κοινό αίσθημα απειλής συσπειρώνει τους εταίρους και προσφέρει περιθώριο πολιτικής διαπραγμάτευσης.
Ωστόσο η σύγκλιση αυτή είναι πρακτική και όχι αξιακή. Δεν αίρει τις διαφορές. Τις διαχειρίζεται. Ο πόλεμος με το Ιράν δεν απαντά στο θεμελιώδες ερώτημα για το τι σημαίνει συλλογική ταυτότητα στο εσωτερικό της ισραηλινής κοινωνίας. Δεν επιλύει τη διαφορά ανάμεσα στην αντίληψη του κράτους ως θεσμικού μέσου και στην πίστη ως υπερβατικού σκοπού.
Πολιτική συνύπαρξη και θεσμικός συγχρονισμός στο Ισραήλ
Η περίπτωση του Ισραήλ δείχνει πώς η συνύπαρξη διαφορετικών θρησκευτικών ρευμάτων εντός του κυβερνητικού χώρου δεν αποτελεί εμπόδιο αλλά όρο πολιτικής λειτουργίας. Η πρόκληση δεν είναι η ανομοιογένεια των απόψεων αλλά η ικανότητα του συστήματος να ενσωματώνει αυτή την πολυφωνία σε σταθερούς θεσμούς. Η θρησκεία δεν είναι εξωτερικό στοιχείο του κράτους αλλά εσωτερική του «συνιστώσα».
Σύνθεση της κυβέρνησης του Ισραήλ
Πλειοψηφία με θρησκευτικό και συντηρητικό προσανατολισμό
Η 37η κυβέρνηση του Ισραήλ, υπό τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου, σχηματίστηκε τον Δεκέμβριο του 2022 και παραμένει σε ισχύ. Στηρίζεται σε μία πολυσύνθετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία που περιλαμβάνει δεξιές και υπερορθόδοξες θρησκευτικά δυνάμεις.
Κυβερνητικός συνασπισμός (67 από 120 έδρες)
- Likud (Νετανιάχου) – 32 έδρες
Κόμμα κεντροδεξιό, φιλελεύθερο-συντηρητικό. Βασικός κορμός της κυβέρνησης. - Shas – 11 έδρες
Υπερορθόδοξο κόμμα της κοινότητας των Σεφαρδιτών Εβραίων. Εκφράζει συντηρητικές θρησκευτικές θέσεις και διατηρεί σταθερή προσήλωση στην απαλλαγή από τη στρατιωτική θητεία. - United Torah Judaism (UTJ) – 7 έδρες
Υπερορθόδοξη παράταξη της κοινότητας των Ασκεναζίμ Εβραίων. Κομματική έκφραση των Haredim. Αντιπροσωπεύει τη σκληρή γραμμή στη θρησκευτική πολιτική. - Religious Zionist Party (Bezalel Smotrich) – 7 έδρες
Συνδυάζει δεξιά ρητορική και θρησκευτική πίστη. Υπέρ της εδαφικής επέκτασης και της ενίσχυσης του εβραϊκού χαρακτήρα του κράτους. - Otzma Yehudit (Itamar Ben Gvir) – 6 έδρες
Θρησκευτικο-εθνικιστικό κόμμα με σκληρή στάση στα θέματα ασφάλειας και εσωτερικής τάξης. - Noam – 1 έδρα
Πολύ συντηρητικό κόμμα με έμφαση στην παραδοσιακή ταυτότητα. - Κόμματα που στήριξαν κατά περίπτωση
New Hope (Gideon Sa’ar). Ανεπίσημη στήριξη σε επιμέρους νομοθετήματα χωρίς συμμετοχή στην κυβέρνηση.
*Με πληροφορίες από Reuters, Associated Press, The Times of Israel, Haaretz, Israel Democracy Institute, Pew Research Center, Knesset.gov.il, Middle East Institute, Brookings Institution και Foreign Affairs.