Η ολιγωρία αρκετών Προέδρων των Κοινοτήτων που είχαν αναλάβει το έργο της σύνταξης των εργατικών καταλόγων, η απροθυμία του πληθυσμού στην καταναγκαστική εργασία, το αντάρτικο που αναπτύχτηκε στα βουνά της Κρήτης, τα σαμποτάζ τoυ 1942, η συγκέντρωση των σιτηρών, οι φόροι που επέβαλλε το κατοχικό καθεστώς με τους συνεργάτες του στα αγροτικά προϊόντα και οι κάτοικοι αρνούνταν να καταβάλλουν, ήταν οι αιτίες σύγκλησης των τεσσάρων κύκλων Κοινοτικών Συνεδρίων, που διέταξαν οι γερμανοί Διοικητές του «Φρουρίου Κρήτηςª Στρατηγοί Αντρέ και Μπρόγερ στον νομό Ηρακλείου.
Με διαταγή του Φρουράρχου Ηρακλείου, ορίστηκε η υποχρεωτική παρουσία των Προέδρων των Κοινοτήτων στα Συνέδρια. Όλα τα χωριά του νομού Ηρακλείου συμμετείχαν υποχρεωτικά στους τέσσερις κύκλους Συνεδρίων που έγιναν από 29 Ιουνίου 1942 ως 10 Δεκεμβρίου 1943, ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση.
Ο γερμανός Στρατηγός Αντρέ καθόρισε τους δύο πρώτους κύκλους Συνεδρίων και ο Στρατηγός Μπρόγερ που τον αντικατέστησε, τους άλλους δύο κύκλους που ακολούθησαν.
Στη συνέχεια, οι επιθεωρητές των Δημοτικών Σχολείων των Περιφερειών Ηρακλείου και Πεδιάδος, με γραπτή πρόσκλησή τους καλούν τους δασκάλους να παρευρεθούν υποχρεωτικά στα Συνέδρια των Κοινοτήτων ως εξής : «…Καλούμεν τους διδασκάλους Νομού Ηρακλείου αμφοτέρων των φύλων, όπως μετάσχωσιν υποχρεωτικώς εις τα κατόπιν διαταγής του Αξιοτίμου Διοικητού του Φρουρίου Κρήτης ορισθέντα υπό της Νομαρχίας Ηρακλείου Συνέδρια Κοινοτήτων Ηρακλείου, Αγίων Δέκα ή Αρκαλοχωρίου, εις ά θα παραστώμεν και ημείς προκειμένου να επικοινωνήσωμεν και προσωπικώς μεθ’υμών δια την αποτελεσματικωτέραν συμβολήν των εκπαιδευτικών προς επιτυχίαν των σκοπών των Συνεδρίων…ª. (Εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, 27 Ιουνίου 1942).
Στην πόλη του Ηρακλείου και σε χωριά της ενδοχώρας πραγματοποιήθηκαν στους τέσσερις κύκλους συνολικά εικοσιένα (21) Συνέδρια. Στα Συνέδρια συμμετείχαν οι στρατιωτικοί αξιωματούχοι των κατοχικών αρχών και οι διορισμένοι πολιτικοί εκπρόσωποί τους, (Υπουργός Γενικός Διοικητής Κρήτης, Νομάρχης, Δήμαρχοι, Διευθυντές υπηρεσιών, Επιθεωρητές Εκπαίδευσης, κ.ά.). Ως χώροι των Συνεδρίων ορίστηκαν δεκατρείς αίθουσες σχολείων, ένας ναός, μία αίθουσα Ειρηνοδικείου, τρεις ειδικά διακοσμημένες αίθουσες και τα θέατρα Πουλακάκη και Μινώα, της πόλης του Ηρακλείου.
Σκοπός και στόχος των συνεδρίων ήταν η «διαφώτιση» του πληθυσμού, η ανάπτυξη της γερμανικής προπαγάνδας και η «συνεργασία των πολιτών με τις κατοχικές αρχές». Οι δάσκαλοι και οι ιερείς, χρησιμοποιήθηκαν από τη γερμανική προπαγάνδα ως εργαλεία διαφώτισης, αφού διατάχτηκαν και υποχρεώθηκαν να μεταφέρουν στους κατοίκους των χωριών τις γερμανικές απόψεις που αναπτύχθηκαν σ’αυτά τα συνέδρια. Όμως, το σύνολο σχεδόν των δασκάλων και των ιερέων, πήραν μέρος αλλά δεν υπάκουσαν στις διαταγές των κατοχικών αρχών για «διαφώτιση» του πληθυσμού.
Ο πρώτος κύκλος των Κοινοτικών συνεδρίων έγινε στην πόλη του Ηρακλείου, στους Αγίους Δέκα και στο Αρκαλοχώρι.
Ο δεύτερος κύκλος των Κοινοτικών συνεδρίων έγινε στα Μάλλια, στις Αρχάνες, στην Επισκοπή, στη Βιάννο, στους Βόρρους, στους Αγίους Δέκα, στον Άγιο Μύρωνα και στο Αρκαλοχώρι.
Ο τρίτος κύκλος έγινε στα Μάλλια, στην πόλη του Ηρακλείου, στον Άγιο Μύρωνα, στην Έμπαρο και στους Αγίους Δέκα.
Ο τέταρτος κύκλος των συνεδρίων έγινε στην πόλη του Ηρακλείου, στην Επισκοπή, στο Βενεράτο, στην Πόμπια και στο Αρκαλοχώρι.
Το Κοινοτικό συνέδριο στη Βιάννο έγινε την Παρασκευή 18 Δεκεμβρίου 1942 στις 10 η ώρα το πρωί, σε αίθουσα «ειδικά διακοσμημένη». Συμμετείχαν με αντιπροσωπείες τους 21 Κοινότητες της περιοχής, (Άγιος Βασίλειος, Αμιράς, Βαχός, Κάτω Βιάννος, Καλάμι, Κεφαλοβρύσι, Κάτω Σύμη, Πεύκος, Συκολόγος, Χόνδρος, Σχοινιάς, Έμπαρος, Μάρθα, Καραβάδω, Μηλιαράδω, Ξενιάκο, Αχεντριάς, Μεσοχωριό, Εθιά, Καλύβια, Λιγόρτυνος και Τεφέλι).
Λίγες ημέρες πριν το συνέδριο, στρατιώτες του κατοχικού στρατού περιφέρονταν στα χωριά της περιοχής, αναρτούσαν τις ανακοινώσεις του Φρουρίου Κρήτης και του Νομάρχη Ηρακλείου για την πραγματοποίηση του συνεδρίου στα καφενεία και σε εμφανή μέρη των οικισμών, παρέδιδαν τα κείμενα στους ιερείς ώστε να αναγνωστούν στους άμβωνες των εκκλησιών, συναντούνταν με τους Προέδρους των Κοινοτήτων, προετοίμαζαν γενικά την άφιξη του Φρουράρχου Ηρακλείου στη Βιάννο.
Με τη στάση και τις ενέργειές τους, κατέδειξαν στους Προέδρους και στους ιερείς ότι η παρουσία τους στο συνέδριο είναι υποχρεωτική, στους δασκάλους και στους καθηγητές του Γυμνασίου Βιάννου ότι η «ενθουσιώδης» παρουσία και υποδοχή του Φρουράρχου και της συνοδείας του από τους μαθητές είναι αναμενόμενη, υπέδειξαν στον Πρόεδρο της Κοινότητας Βιάννου κ. Φουρναράκη να αναλάβει πρωτοβουλίες συμμετοχής του πληθυσμού και προσφώνησης των επισήμων, αφήνοντας τέλος να εννοηθεί ότι κάθε απόκλιση από τα παραπάνω θα έχει «αυστηρές» συνέπειες.
Έτσι, αναγκαστικά, τον Φρούραρχο και τη συνοδεία του υποδέχτηκαν στην είσοδο της Βιάννου οι μαθητές και οι μαθήτριες του Γυμνασίου και των δημοτικών σχολείων, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές τους, οι Πρόεδροι των Κοινοτήτων με επικεφαλής τον Πρόεδρο Βιάννου κ. Φουρναράκη, οι ιερείς της περιφέρειας και πλήθος κόσμου. Μία μαθήτρια του Γυμνασίου προσέφερε στον Φρούραρχο ωραία ανθοδέσμη και τον προσφώνησε.
Ξεκινώντας την ομιλία του, ο Φρούραρχος ανέπτυξε τους λόγους της παρουσίας του στο Συνέδριο. Αυτή ήταν η στενή επαφή και συνεργασία των στρατευμάτων κατοχής με τους Κρητικούς, μία ομαλή και «ειλικρινής ;» συνεργασία λαού και στρατευμάτων κατοχής.
Παρέλειψε να αναφέρει ότι πριν από έξι μήνες, τον Ιούνιο του 1942, οι Γερμανοί στα πλαίσια της ειλικρινούς αυτής συνεργασίας, δολοφόνησαν 62 Ηρακλειώτες, ανθρώπους του πνεύματος και του μόχθου, μεταξύ αυτών τον Δήμαρχο Ηρακλείου Μηνά Γεωργιάδη και τ’αδέλφια του Τίτο Γενικό Διοικητή Κρήτης και Μανόλη.
Ο Φρούραρχος στη συνέχεια γίνεται υβριστής της ιστορίας και του πολιτισμού της Ελλάδας, αφού τονίζει ότι ´…το σημερινόν Ράιχ δια του μεγάλου αγώνος τον οποίον νυν διεξάγει, ουδέν άλλο πράττει ειμί τον πολιτισμόν τούτον προστατεύει τον οποίον εκληρονόμισεν από την αρχαία Ελλάδα…ª.
Ισχυρίζεται ότι ο αγώνας των 100 εκατομμυρίων γερμανών, γίνεται για τη σωτηρία του πολιτισμού της Ευρώπης από την Αγγλία και το «μπολσεβικισμό» και κάνει συστάσεις τονίζοντας τις συνέπειες των σαμποτάζ.
Πλαστογραφεί την ιστορία, λέγοντας στους Βιαννίτες ότι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ξεκίνησε η Βρετανία και ήταν αυτή που στράφηκε πρώτη εναντίον τους το 1939.
Χωρίς ντροπή και αιδώ, ο Φρούραρχος Ηρακλείου αναφέρει στους Βιαννίτες, ότι ο αγώνας της Γερμανίας είναι ιερός αφού αγωνίζεται «…προς σωτηρίαν του κινδυνεύοντος πολιτισμού της Ευρώπης και του χριστιανισμού…ª.
Προσπαθεί να παραχαράξει ιδέες και ιδανικά, ανακοινώνοντας ότι οι Έλληνες κινδυνεύουν από τον κομμουνισμό, αφού η ιδεολογία του είναι αντίθετη με τη θρησκεία, την ιδιοκτησία και την ελευθερία.
Στη συνέχεια, στους παρευρισκόμενους μίλησε ο διορισμένος κατοχικός Νομάρχης Ηρακλείου Ιωάννης Πασσαδάκης, που ως όργανο των κατακτητών ασεβεί προς την ιστορία της Ελλάδας και τους αγώνες των Ελλήνων για ελευθερία και ανεξαρτησία, λέγοντας χωρίς ντροπή ότι «…ο πληθυσμός έχει καθήκον να προσαρμοσθή προς την νέαν κατάστασιν συνεργαζόμενος και πειθαρχών προς τας στρατιωτικάς αρχάς οίτινες δεν απαιτούν από ημάς παρά νομιμοφροσύνην και αξιοπρέπειαν…ª.
Το μεσημέρι δόθηκε γεύμα στο σπίτι του Προέδρου της Κοινότητας κ. Φουρναράκη. Μετά το γεύμα ο Φρούραρχος με την ακολουθία του ξεναγήθηκε στα αξιοθέατα της Βιάννου και αναχώρησε στις 3 το απόγευμα για το Ηράκλειο.
Τις πληροφορίες για το Συνέδριο, τις σταχυολογήσαμε από την εφημερία Κρητικός Κήρυξ, στις 20 Δεκεμβρίου 1942. Συγκεκριμένα, ο αρθογράφος της εφημερίδας σημειώνει στο άρθρο του τα εξής :
´ΕΙΣ ΒΙΑΝΝΟΝ ΣΥΝΗΛΘΕ ΠΡΟΧΘΕΣ ΤΟ 4ον ΣΥΝΕΔΡΙΟΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ
Την 10ην πρωινήν της προχθές Παρασκευής ο κ. Φρούραρχος Ηρακλείου συνοδευόμενος υπό του κ. Νομάρχου και των λοιπών μελών της ακολουθίας του μετέβη εις την ωραίαν κωμόπολιν Βιάννον ένθα παρέστη εις το εκεί συνελθόν 4ον συνέδριον 22 Κοινοτήτων της περιφερείας.
Τον κ. Φρούραρχον υπεδέχθησαν εις την είσοδον της γραφικής κωμοπόλεως οι μαθηταί και αι μαθήτριαι του Γυμνασίου και των Δημοτικών σχολείων, οι Πρόεδροι των Κοινοτήτων με επικεφαλής τον Πρόεδρον Βιάννου κ. Φουρναράκην, οι ιερείς της περιφερείας και πλήθος κόσμου.
Μαθήτρια του Γυμνασίου προσέφερεν εις τον κ. Φρούραρχον ωραίαν ανθοδέσμην συνοδεύσασα ταύτην με κατάλληλον προσλαλιάν. Είτα ήρχισε τας εργασίας του το συνέδριον εις ειδικώς διακοσμηθείσαν αίθουσαν με ωραίαν προσφώνησιν του Προέδρους της Κοινότητος Βιάννου προς τον κ. Φρούραρχον παρισταμένων απάντων των εκπροσώπων 22 Κοινοτήτων της περιφερείας και πλήθος άλλου κόσμου.
Ο κ. Φρούραρχος αφού ηυχαρίστησεν ευγενέστατα δια τους φιλόφρονας λόγους του Προέδρου της Κοινότητος και δια την θερμοτάτην υποδοχήν ην του επεφύλαξεν η ωραία Βιάννος, ανέπτυξεν ευρύτατα τον σκοπόν του αρχομένου συνεδρίου όστις, συνίσταται ως ετόνισεν εις την πραγματοποίησιν μιας στενοτέρας επαφής μεταξύ των εκπροσώπων των αρχών κατοχής μετά του πληθυσμού επί τω τέλει όπως επέλθει πλήρης και αμοιβαία κατανόησις εκατέρωθεν ήτις θ’αποτελέση την βάσιν μιας ομαλής και ειλικρινούς συνεργασίας λαού και στρατευμάτων κατοχής.
Όταν υπάρχει η γνωριμία αυτή μεταξύ μας – συνέχισεν ο κ. Φρούραρχος – τα ζητήματα του λαού και αι δίκαιαι απαιτήσεις του θα ευρίσκουν αμεσωτέραν και θετικωτέραν ικανοποίησιν. Οι δύο λαοί μας, ετόνισεν ο κ. Φρούραρχος, έχουν πλήρη κοινότητα εις τους αγώνας των. Όσοι γνωρίζουν την ιστορίαν και τον πολιτισμόν της Γερμανίας, αντιλαμβάνονται πλήρως ότι, το σημερινόν Ράιχ δια του μεγάλου αγώνος τον οποίον νυν διεξάγει, ουδέν άλλο πράττει ειμί τον πολιτισμόν τούτον προστατεύει τον οποίον εκληρονόμισεν από την αρχαία Ελλάδα.
Όπως οι αρχαίοι Έλληνες συνέχισεν ο κ. Φρούραρχος διεξήγαγον τραχείς αγώνας προς προστασίαν του μεγάλου πολιτισμού και της ελευθερίας των, καθ’όμοιον τρόπον και η σημερινή Γερμανία των 100 εκατομ. κατοίκων αγωνίζεται δια τον πολιτισμόν της Ευρώπης και δια την ελευθερίαν της ήτις ηπειλήθη αρχικώς υπό της Αγγλίας και εν συνεχεία υπό του Μπολσεβικισμού.
Η Αγγλία ηρνήθη εις την Γερμανίαν το δικαίωμα να ζήση και εφαντάσθη ότι δια του πολέμου τον οποίον μας εκήρυξε το 1939 θα κατέβαλε την Γερμανίαν εντός ελαχίστου χρόνου και θα εδέσποζεν εν συνεχεία ολοκλήρου της Ευρώπης. Πόσον όμως ηπατήθη εις τους υπολογισμούς της αυτούς – συνέχισεν ο κ. Φρούραρχος – απέδειξαν τα επακολουθήσαντα γεγονότα τα οποία όλοι γνωρίζετε.
Και όταν τούτο δεν επετεύχθη – ετόνισεν ο κ. Φρούραρχος – η Αγγλία έσπευσε να συμμαχήση με την πλέον καταστρεπτικήν και κακοποιόν δύναμιν της ανθρωπότητος τον μπολσεβικισμόν. Από της στιγμής εκείνης – συνέχισεν ο κ. Φρούραρχος – ο αγών μας έλαβε πανευρωπαϊκήν σημασίαν και παγκόσμιον έκτασιν. Η Γερμανία διεξάγει έκτοτε ένα αγώνα ιερόν και ιστορικόν προς σωτηρίαν του κινδυνεύοντος πολιτισμού της Ευρώπης και του χριστιανισμού.
Οι Έλληνες είναι πιστά τέκνα της Εκκλησίας, αγαπούν την ιδιοκτησίαν την οποίαν με μόχθους επραγματοποίησαν και την ελευθερίαν των. Αλλά και τα τρία αυτά πράγματα, ετόνισεν ο κ. Φρούραρχος, εις τον μπολσεβικισμόν είναι άγνωστα, ενώ η Γερμανία δι’αυτά ακριβώς μάχεται σήμερον με απόφασιν να συνεχίση τον αγώνα της αυτόν δια να σωθή η Ευρώπη.
Όσοι νομίζουν ότι η εναλλασσομένη κατάστασις εν βορείω Αφρική δύναται να επηρεάση δυσμενώς δια την Γερμανίαν την γενικήν έκβασιν του παρόντος πολέμου, αυτούς πρέπει να τους συλληπηθή κανείς. Πλειστάκις μέχρι τούδε η στρατιωτική κατάστασις εις το πολεμικόν αυτό θέατρον μετεβλήθη, αλλά το γεγονός αυτό δεν επιδρά επί της όλης πολεμικής καταστάσεως διότι ο παρών πόλεμος δεν πρόκειται να αποφασισθή εκεί.
Πώς σκέπτονται οι Γερμανοί εν προκειμένω, θα αντιλαμβάνεσθε ήδη επαρκώς από τα εκτελούμενα έργα εις την νήσον σας την οποίαν και θα κρατήσωμεν καθ’όλην την διάρκειαν του παρόντος πολέμου. Εκείνο όμως όπερ απαιτείται προς το συμφέρον του πληθυσμού είναι η εξασφάλισις μιας αρμονικής συνεργασίας μεταξύ των κατοίκων και των στρατευμάτων κατοχής, εν πλήρει αντιλήψει ότι η Γερμανία δεν συνηθίζει να διαδίδη προπαγανδιστικώς ότι θα αμυνθή της Κρήτης δι’όλων των δυνάμεων, δια να την εγκαταλείψη εν συνεχεία όπως έπραξαν οι Άγγλοι και ισχυρίσθησαν ανερυθριάστως ότι ενίκησαν αφού απώλεσαν αυτήν και χιλιάδας στρατιωτών. Όστις αντιλαμβάνεται την θετικώτητα των έργων μας και την αγαθότητα των προθέσεών μας, αυτός θα τυγχάνη από μέρους μας φιλικής μεταχειρήσεως, ενώ οι αντιθέτως σκεπτόμενοι θα ευρίσκουν εχθρικήν μεταχείρησιν.
Έχων υπ’όψιν μου ωρισμένα περιστατικά – συνέχισεν ο κ. Φρούραρχος – τα οποία συνέβησαν εις την νότιον ακτήν της περιφερείας σας, επιθυμώ να κάμω υπό τύπον προειδοποιήσεως μίαν σύστασιν εις όλους υμάς τους νοήμονας ανθρώπους, όπως κατατοπίσετε τον πληθυσμόν επί των αντιλήψεών μας και επί των λίαν δυσαρέστων συνεπειών τας οποίας θα έχουν δια τον πληθυσμόν οιαιδήποτε πράξεις εχθρότητος επί της νήσου.
Ευτυχώς ως διεπίστωσα και εις τας άλλας περιοδείας μου, εκ μέρους του πληθυσμού υπάρχη η αγαθή διάθεσις προς ειλικρινή συνεργασίαν μεθ’ημών, πράγμα το οποίον μου επιτρέπη να υπολογίζω επί της πλήρους επιτυχίας των συνεδρίων αυτών.
Και τώρα αφού σας ευχαριστήσω δια την θερμήν υποδοχήν ην μου εκάματε, σας παρακαλώ να μου αναπτύξητε τα γενικά ζητήματα της περιφερείας σας δια να δώσωμεν εις αυτά τας ενδεδειγμένας λύσεις.
Το τέλος του κ. Φρουράρχου εκάλυψαν ζωηρά χειροκροτήματα.
Ακολούθως ο κ. Νομάρχης ωμήλησε δι ολίγων υπογραμμήσας ωρισμένα σημεία του λόγου του κ. Φρουράρχου και τονίσας ότι ο πληθυσμός οφείλει να πειθαρχή και να συνεργάζεται με τας αρχάς κατοχής και προς το ίδιον αυτού συμφέρον και προς το γενικώτερον συμφέρον της πατρίδος και της θρησκείας, διότι η Γερμανία διεξάγει σήμερον τον ιερότερον των πολέμων ους διεξήγαγε ποτέ κράτος, μαχομένη μεθ’όλων των χριστιανικών κρατών της Ευρώπης εναντίον του αθέου μπολσεβικισμού.
Σήμερον δεν υπάρχουν πλέον κόμματα εν Ελλάδι – ετόνισεν ο κ. Νομάρχης – και συνεπώς ο πληθυσμός έχει καθήκον να προσαρμοσθή προς την νέαν κατάστασιν συνεργαζόμενος και πειθαρχών προς τας στρατιωτικάς αρχάς οίτινες δεν απαιτούν από ημάς παρά νομιμοφροσύνην και αξιοπρέπειαν.
Μετά τον κ. Νομάρχην, οι Πρόεδροι των Κοινοτήτων και οι ιερείς εξέθεσαν τα διάφορα ζητήματά των εις τον κ. Φρούραρχον και εις τον κ. Νομάρχην επί των οποίων εδόθησαν αι ενδεδειγμέναι λύσεις. Την μεσημβρίαν παρετέθη εις την οικίαν του προέδρου της Κοινότητος κ. Φουρναράκη γεύμα καθ’ο αντηλλάγησαν θερμαί προπόσεις. Μετά το γεύμα ο κ. Φρούραρχος περιήλθε μετά της ακολουθίας του τα αξιοθέατα σημεία της γραφικής κωμοπόλεως, την δε 3ην απογευματινήν ανεχώρησεν επιστρέφων εις Ηράκλειον υπό τας ενθουσιώδεις εκδηλώσεις των κατοίκων».
Έτσι περιγράφει η φιλοναζιστική εφημερίδα ´Κρητικός Κήρυξ», τη μετάβαση του Φρουράρχου Ηρακλείου και της συνοδείας του στη Βιάννο. Δημοσιεύει τους λόγους που εκφωνήθηκαν προς τους Βιαννίτες από τον Φρούραρχο και τον διορισμένο Νομάρχη των αρχών κατοχής Ιωάννη Πασσαδάκη.
Αξίζει να μνημονεύσουμε ότι εννέα μήνες μετά, η επαρχία Βιάννου και η Δυτική Ιεράπετρα παραδόθηκαν στις φλόγες, εκτελέστηκαν 461 κάτοικοι και η περιοχή κηρύχτηκε νεκρή ζώνη με όλες τις συνέπειες για τις χήρες, τα ορφανά και τους ηλικιωμένους που έμειναν πίσω. Και αυτά από έναν στρατό, «που προστάτευε τον πολιτισμό που κληρονόμησε η Ευρώπη από την αρχαία Ελλάδα», όπως ανέφερε ο Φρούραρχος Ηρακλείου στον λόγο του προς τους κατοίκους της Βιάννου, στις 18 Δεκεμβρίου 1942.
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης, είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος