Το σύνολο των σχολείων του νομού Ηρακλείου την περίοδο 1939 – 1945 είχε ταξινομηθεί σε τρεις Εκπαιδευτικές Περιφέρειες. Τις Περιφέρειες Ηρακλείου, Πεδιάδος και Γόρτυνας. Επιθεωρητής Πεδιάδος ήταν ο Βασίλειος Παρλαβάντζας και σ’αυτήν είχαν ενταχθεί 94 σχολεία.
Με απόφασή του, ο επιθεωρητής Πεδιάδος, χώρισε τα σχολεία της κυριότητάς του σε Τμήματα. Στο Τμήμα Καστελλίου τοποθέτησε δεκαέξι σχολεία με συντονιστή τον Διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου κ. Λεωνίδα Φραγκιαδάκη. Τα σχολεία αυτά ήταν : Καστελλίου, Αμαριανού, Αποστόλων, Αρμάχας, Ασκών, Βαρβάρω (Αρχαγγέλου), Καρουζανών, Κασταμονίτσας, Μαθιάς, Ξειδά, Λιλιανού, Λαγού, Μουχτάρου (Ευαγγελισμού), Γερακίου, Αγίας Παρασκευής και Σμαρίου.
Ο Διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου Λεωνίδας Φραγκιαδάκης, αναπαρήγαγε τις εγκυκλίους και τα τηλεγραφήματα που του έστελνε ο Υφυπουργός Παιδείας Νικόλαος Σπέντζας, ο Επιθεωρητής Πεδιάδος Παναγιώτης Στεφανάκος αρχικά και στη συνέχεια ο αντικαταστάτης του Βασίλειος Παρλαβάντζας και τα προωθούσε σε όλα τα σχολεία του Τμήματός του.
Πολλές φορές εξυπηρετούσε και τα σχολεία της περιοχής Θραψανού, (Θραψανού, Ζωφόρων, Βόνης, Σαμπά Γαλατά) και της ευρύτερης περιοχής της Πεδιάδας, (Νιπιδιτού, Ρουσοχωρίων, Αυλής, Κασσάνων κ.α.).
Έγγραφο 1 – ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ, 29 Οκτωβρίου 1940.
Την Τρίτη, 29 Οκτωβρίου 1940, μία ημέρα μετά την κήρυξη του πολέμου εναντίον της χώρας μας από τη φασιστική Ιταλία, ο Επιθεωρητής Πεδιάδος Βασίλης Παρλαβάντζας στέλνει προς τους Διευθυντές των Σχολείων Αμαριανού, Αποστόλων, Αρμάχας, Ασκών, Βόνης, Γερακίου, Ζωφόρων, Θραψανού, Καρουζανών, Κασταμονίτσας, Καστελλίου, Λαγού, Λιλιανού, Μαθιάς, Μουκτάρων, Νιπιδιτού, Ξειδά και Σαμπά τηλεγράφημα για τη διακοπή των μαθημάτων. Ο Επιθεωρητής στο τηλεγράφημά του με ώρα παραλαβής από το τηλεγραφείο Καστελλίου στις 5.30 το απόγευμα, αναφέρει τα εξής :
«Εντολή Γεν. Διοικήσεως διακοπώσι μαθήματα απάντων σχολείων μέχρι νεωτέρας. Διδακτήρια τεθούν εις διάθεσιν Στρατού εφ’όσον ζητηθή. Απαγορεύεται απομάκρυνσις εκ της έδρας άνευ αδείας.
Επιθεωρητής Βασ. Παρλαβάντζας».
Με εντολή του Γενικού Διοικητή Κρήτης διακόπτονται τα μαθήματα σε όλα τα σχολεία λόγω της κήρυξης του πολέμου. Οι Διευθυντές καλούνται να παραδώσουν τα σχολεία στις στρατιωτικές αρχές και απαγορεύει την απομάκρυνση των δασκάλων από τις έδρες των σχολείων, (παρά μόνον εκείνων που επιστρατεύονται).
Έγγραφο 2 – ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ, 30 Οκτωβρίου 1940.
Την Τετάρτη, 30 Οκτωβρίου 1940, δύο ημέρες μετά την κήρυξη του πολέμου, ο Επιθεωρητής Πεδιάδος Βασίλης Παρλαβάντζας στέλνει προς τους Διευθυντές των Σχολείων Αμαριανού, Αποστόλων, Αρμάχας, Ασκών, Βόνης, Γερακίου, Ζωφόρων, Θραψανού, Καρουζανών, Καστελλίου, Λαγού, Λιλιανού, Μαθιάς, Μουκτάρων, Νιπιδιτού, Ξειδά και Σαμπά νέο τηλεγράφημα με περισσότερες πληροφορίες για την παραχώρηση των διδακτηρίων και τη φύλαξη των αρχείων των σχολείων. Ο Επιθεωρητής στο τηλεγράφημά του με ώρα παραλαβής από το τηλεγραφείο Καστελλίου στις 12 και 40 το μεσημέρι, αναφέρει τα εξής :
«Εκτελούντες την υπ. αριθ. 117132 και 117151 τηλ/κάς Υπουργείου Παιδείας παραγγέλομεν διακοπώσι μαθήματα μέχρι νεωτέρας διαταγής παραχωρήτε αμελητή ζητούμενα παρ’αστυνομικών και Στρατιωτικών Αρχών ως και Υπουργ. Εθνικής Παιδείας διδακτήρια προς στρατιωτικήν χρήσιν ή εγκατάστασιν σταθμών πρώτων βοηθειών. Μεριμνώντες δια φύλαξιν αρχείων ιδία βιβλίων αποδεικτικών τίτλων σπουδών στοπ. Εν εκάστω σχολείω ενημερώστε ης εκ μη στρατευθέντος προσωπικού έχων πίνακα διευθύνσεων άπαντος προσωπικού
Επιθεωρητής Πεδιάδος
Παρλαβάντζας».
Ο Βασίλης Παρλαβάντζας επανέρχεται με νέο τηλεγράφημα τονίζοντας και πάλι τη διακοπή των μαθημάτων και την παράδοση των διδακτηρίων, όπου χρειαστεί, στις στρατιωτικές και αστυνομικές; αρχές. Τονίζει ακόμη ότι τα διδακτήρια μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως χώροι σταθμών πρώτων βοηθειών. Τέλος, ζητά από τους Διευθυντές, να τον ενημερώσουν εγγράφως για τους στρατευμένους δασκάλους και τις διευθύνσεις του διδακτικού προσωπικού.
Έγγραφο 3 – 30 Οκτωβρίου 1940 / 19 Νοεμβρίου 1940.
Εγκύκλιος του Υφυπουργού Παιδείας Νικολάου Σπέντζα προς τους Έλληνες δασκάλους. Την εγκύκλιο στέλνει ο Επιθεωρητής Πεδιάδος Βασίλης Παρλαβάντζας στους Διευθυντές των σχολείων της Περιφέρειάς του. Η εγκύκλιος αναφέρει τα εξής :
«Εν Ηρακλείω τη 19 Νοεμβρίου 1940
Προς τους κ.κ. Διευθυντάς και Διδασκάλους των σχολείων περιφερείας
(Δια των κ.κ. Τμηματαρχών)
«Εις εκτέλεσιν της υπ. αριθ. 118873/2-11-1940 προς ημάς εγκυκλίου διαταγής του Σου Υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας, κοινοποιούμεν υμίν κατωτέρω ταυτάριθμον αληθώς εμπνευσμένην εγκύκλιον έκκλησιν του Υφυπουργού κ. Ν. Σπέντζα προς υμάς και εκφράζομεν την πεποίθησίν μας ότι θα ανταποκριθήτε απολύτως προς ταύτην κατά την διάρκειαν του αρξαμένου αγώνος αμύνης της ελευθερίας και της τιμής του ηρωικού και ενδόξου Έθνους μας εναντίον του αχαρίστου και επιβούλου Ιταλικού αναδεικνυόμενοι εφάμιλλοι των παλαιοτέρων Διδ/λων του Γένους.
Ο Επιθεωρητής Β. Παρλαβάντζας
«Διδάσκαλοι του Ελληνικού Γένους.
Το Ιταλικόν Έθνος αποδίδον χάριν εις την Ελλάδα διότι απ’όλα τα Έθνη πρώτον εις αυτό εχάρισε τα υπέροχα αγαθά του μεγάλου και κοσμοϊστορικού πολιτισμού της, ήρχισεν εναντίον της πόλεμον ακήρυκτον, επιβουλευόμενον από μακρού την ελευθερίαν και την τιμήν της.
Εις την περίστασιν αυτήν , έλληνες διδάσκαλοι, σεις οι κατ’εξοχήν φορείς και θεματοφύλακες των ευγενών Ελληνικών παραδόσεων και ιδανικών, δειχθήτε άξιοι της υψηλής αυτής αποστολής Σας και φανήτε εφάμιλλοι προς τους παλαιοτέρους διδ/λους του Ελληνικού Γένους, οι οποίοι διαρκώς εμόχθουν και ηγωνίζοντο υπέρ της Ελληνικής ελευθερίας και υπέρ της αναπτύξεως και της διαδόσεως του Ελληνικού πολιτισμού.
Συνταχθήτε όλοι ως εις άνθρωπος, ως μία ψυχή πλησίον εις τον ένδοξον Βασιλέα μας και εις τον Μεγαλουργόν Εθνικόν Κυβερνήτην μας, ο οποίος κατά θείαν οικονομίαν με την ισχυροτάτην του θέλησιν, με το μεγαλεπήβολον πνεύμα του και με την σιδηράν του χείρα διευθύνει σήμερον το Έθνος και τας εθνικάς δυνάμεις.
Ως μαχηταί δείξατε την υπέρ πατρίδος αυταπάρνησιν και αυτοθυσίαν, η οποία πάντοτε σας διακρίνει και τονώσατε τον ενθουσιασμόν και το φρόνημα των συμμαχητών Σας υπέρ της Εθνικής υποθέσεως.
Ως διδ/λοι υπενθυμίζετε εις πάσαν στιγμήν και παντού εις τους μαθητάς σας και εις τους γονείς των, ότι ιερόν των χρέος είναι να εκτελούν με ενθουσιασμόν πάσαν κρατικήν διαταγήν, βοηθούντες τοιουτοτρόπως εις το έργον των την Εθνικήν Κυβέρνησιν και τον Εθνικόν Στρατόν.
Γνωρίζοντες ότι όλος ο πολιτισμένος κόσμος έχει εστραμμένα σήμερον τα βλέμματά του εις το μικρόν αλλ’ηρωικόν και ένδοξον Έθνος μας, το οποίον τάσσει υπέρ πάντα την τιμήν και την ελευθερίαν του, και συναισθανόμενοι βαθύτατα το δίκαιον του αγώνος μας έχετε πλήρη πίστιν εις την τελικήν νίκην, οίαν έχει και η Εθνική Κυβέρνησις, η οποία θα είναι υπερήφανος, όταν θα δυνηθή, όπως είναι βεβαία, ν’αποδώσει μέγα μέρος αυτής εις την πατριωτικήν συνεργασίαν των Ελλήνων διδασκάλων.
Εν Αθήναις τη 30 Οκτωβρίου 1940
Ο Υφυπουργός Ν. Σπέντζας».
Ο Υφυπουργός Νικόλαος Σπέντζας απευθύνεται με την παραπάνω εγκύκλιο τους δασκάλους, τονίζοντάς τους τον πατριωτικό ρόλο που αναλαμβάνουν στις δύσκολες στιγμές του Έθνους. Προπαγανδίζοντας την «Εθνική» Κυβέρνηση και τον ρόλο του Βασιλιά, τους προτρέπει να υπενθυμίζουν στους μαθητές και στους γονείς το χρέος τους προς την πατρίδα. Καταγγέλλει στις συνειδήσεις των Ελλήνων το Ιταλικό έθνος που στράφηκε εναντίον της μικρής Ελλάδας και κήρυξε τον πόλεμο την 28η Οκτωβρίου 1940. Υπενθυμίζει στους εκπαιδευτικούς ότι όλος ο κόσμος έχει στραμμένο το βλέμμα στον υπέρτατο αγώνα των Ελλήνων, αφού η Ελλάδα είναι το μόνο κράτος που αντιστέκεται στις δυνάμεις του Γ΄ Ράιχ.
Έγγραφο 4 – 1 Δεκεμβρίου 1940, (8 Νοεμβρίου 1940)
«Βασίλειον της Ελλάδος
Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων Πεδιάδος
Αριθμός πρωτ. 36 Εμπιστευτικόν
Εν Ηρακλείω τη 1-12-1940
Προς τους κ.κ. Διευθυντάς των Τμημάτων της Περιφερείας
Εντολή του κ. Επιθεωρητού Πεδιάδος κοινοποιώ το υπ. αριθμ. 1035 τηλ/μα Υφ/ργού Δημοσίας Ασφαλείας όπερ εν περιλήψει αναφέρει :
1) Πάντες οι ταξιδεύοντες από Νομού εις Νομόν δι’οιουδήποτε μέσου ή πεζή δέον να φέρουν επί 5δράχμου αιτήσεως την φωτογραφίαν θεωρημένην υπό της Αστυνομικής Αρχής του τόπου των.
2) Ομογενείς αλλοδαποί και αλλογενείς αλλοδαποί δέον να φέρουν άδειαν διαμονής αυτών.
3) Απαγορεύεται η έκδοσις εισιτηρίου εις πάντας τους μη συμμορφουμένους προς τα ανωτέρω προς ους θα γίνεται έλεγχος υπό της Αστυνομικής Αρχής κατά την από Σταθμού εις Σταθμόν επιβίβασιν ή αποβίβασίν των.
Ο Επιθεωρητής Παρλαβάντζας».
Ο Επιθεωρητής Πεδιάδος Βασίλειος Παρλαβάντζας στέλνει έγγραφο – ταξιδιωτικές οδηγίες στους Διευθυντές των Τμημάτων των δημοτικών σχολείων της περιφέρειάς του. Το αντίγραφο της εγκυκλίου παρέλαβε από το Δημοτικό Σχολείο Καστελλίου Πεδιάδος η δασκάλα Μαρίνα Δηλαβεράκη, το μετέγραψε και το απέστειλε σε όλα τα σχολεία της ευρύτερης περιοχής του Καστελλίου.
Ο Βασίλης Παρλαβάντζας ενημερώνει τους δασκάλους ότι για τις μετακινήσεις τους απαιτείται πλέον θεωρημένη αίτηση με τη φωτογραφία τους και οι αλλοδαποί, (ομογενείς και αλλογενείς), να έχουν την άδεια παραμονής τους. Αν κάποιος δεν συμμορφώνεται με τις οδηγίες του, δεν θα μπορεί να ταξιδέψει.
Έγγραφο 5 – 3 Δεκεμβρίου 1940
«Εν Ηρακλείω τη 3/12/1940 – εξαιρετικώς επείγουσα
Προς τους κ.κ. Διευθυντάς και Διδ/λους των σχολείων της περιφερείας
Την κοινοποιηθείσαν υμίν υπ. αριθ. ε.ε. εμπιστευτικήν εγκύκλιον του Σου Υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας συνιστώμεν να μελετήσητε επισταμένως, πρότασιν προς πρότασιν λέξιν προς λέξιν και πολλάκις, διότι περιλαμβάνει σαφέστατα και αναλυτικώτατα τα νέα έκτακτα όσον και εκτάσεως σοβαρά υψίστης σημασίας έργα, τα ανατεθέντα αντί των μαθημάτων εις υμάς δια την περίοδον του ιερού Αγώνος, τον οποίον διεξάγει η Πατρίς μας.
Εν εκ των έργων τα οποία ανατίθενται δια της εγκυκλίου ταύτης εις υμάς είναι και το περιλαμβανώμενον εν τη τελευταία περίοδον της ως είρηται εγκυκλίου, η προμήθεια νημάτων εις τας διδασκαλίσσας και η συγκέντρωσις των ετοίμων πλεκτών ειδών.
Κατά ποίον τρόπον θα επιτελεσθή το έργον τούτο εκτίθεται εις το οικείον μέρος της αυτής εγκυκλίου. Παραλλήλως προς το έργον της διαφωτίσεως, του οποίου θέλετε αναδειχθή απαράμιλλοι εργάτιδες, βοηθήσατε τον Ελληνικόν στρατόν διαθέτουσαι τας επιδεξίους χείρας σας εις την κατασκευήν πλεκτών προς χρήσιν αυτού και καθοδηγούσαι τας μητέρας των μαθητών υμών εις το έργον τούτο.
Εις το ερώτημα που θα εύρωμεν και κατά τίνα τρόπον θα σας προμηθεύσωμεν το νήμα, την απάντησιν δίδει το Υπουργείον δια τοις υπ. αριθμ. 3041 και 3048 ε.ε. εμπιστευτικών εγκυκλίων του, παραγγέλον όπως συννενοηθώμεν μετά των κατά τόπους Σχολικών Εφοριών, δια την διάθεσιν χρημάτων εκ των σχολικών ταμείων προς αγοράν ερίων, και την διανομήν τούτων εις τας διδασκαλίσσας.
Έριον επίσης δυνάμεθα να ζητήσωμεν και παρ’άλλων αρμοδίων αρχών κατά πρώτον λόγον παρά της Π.Υ.Α.Μ. της ΕΟΝ.
Αι σχετικαί δια την αγοράν των ερίων, εν ελλείψει δε τούτων δια την αγοράν ετοίμων νημάτων, μαλλίνων πάντοτε, δαπάναι θα εισηγηθείτε σχετικώς εις τας Σχολικάς Εφορίας την απόφασιν δαπάνης, δια τον ως ανωτέρω σκοπόν θα προβήτε δε εις την αποφασισθείσαν δαπάνην και έναρξιν εργασιών κατασκευής πλεκτών ειδών ιδία περιποδίων, φανελλών ή και κουβερτών, χωρίς να αναμείνετε πρώτον την έγκρισιν του υφ’υμάς υποβληθησομένου πρακτικού και αποσπασμάτων, τα οποία ασφαλώς θα εγκριθούν εφ’όσον συνιστώνται δια της παρούσης.
Επί τη ευκαιρία δεν παραλείπωμεν να τονίσωμεν ότι, εξαιρετική προσοχή δέον να δοθή εις τας διαστάσεις των κατασκευασθησομένων πλεκτών, και δια να μη χαθή τόσος κόπος ματαίως, το σπουδαιότερον δε δια να εξυπηρετηθή ο σκοπός της βοηθείας του Στρατού μας.
Τα δέματα των πλεκτών θα αποστέλλωνται ή παραδίδονται εις ημάς μετά καταστάσεων εις διπλούν, αι οποίαι θα περιλαμβάνουν όχι μόνον τον αριθμόν και το βάρος των αποστελλομένων τεμαχίων κατ’είδος, αλλά και το ποσόν του χρησιμοποιηθέντος νήματος ή ερίου κατά πηγήν προελεύσεως.
Γνωρίζωμεν ότι θα εύρητε δυσκολίας και εις αυτήν την εξεύρεσιν ερίων ή νημάτων, ζητήσατέ τα παντού, επικαλεσθήτε την συνδρομήν παντός δυναμένου. Όσον δυσκολότερον τα εύρητε τόσον η ανταμοιβή της Εθνικής σας συνειδήσεως θα είναι μεγαλυτέρα. Η ανάγκη των πλεκτών μας είναι επείγουσα. Ο γενναίος και ένδοξος στρατός μας είναι ανάγκη, να μην αισθανθή του ψύχους την δριμύτητα, αλλά την θέρμην της στοργής μας».
Ο Επιθεωρητής της Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Πεδιάδος Βασίλης Παρλαβάντζας, στις 3 Δεκεμβρίου 1940 με εγκύκλιό του χαρακτηρίζοντάς την “εξαιρετικώς επείγουσα”, απευθύνεται σε όλους τους Διευθυντές και τους δασκάλους των σχολείων του. Συμβουλεύει να μελετήσουν την εγκύκλιο “πρότασιν προς πρότασιν λέξιν προς λέξιν και πολλάκις”.
Ο Βασίλης Παρλαβάντζας συνιστά στις δασκάλες να ασχοληθούν με όλη τους τη θέρμη με το πλέξιμο μάλλινων ρούχων για τους Έλληνες στρατιώτες που πολεμούν στο μέτωπο. Τις δασκάλες συμβουλεύει ακόμη να απευθυνθούν στις μητέρες των μαθητών τους, να τις πείσουν, ώστε κι εκείνες να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους στην κατασκευή μάλλινων ειδών.
Ο Επιθεωρητής δίνει οδηγίες για την εξεύρεση των νημάτων και τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν στις περιπτώσεις που η προμήθειά τους είναι δύσκολη. Η εγκύκλιος του Επιθεωρητή Παρλαβάντζα τελειώνει με την συγκινητική πρόταση “ο γενναίος και ένδοξος στρατός μας είναι ανάγκη, να μην αισθανθεί τη δριμύτητα του ψύχους , αλλά τη θέρμη της στοργής όλων ”.
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου