Η γιορτή της Αγίας Πελαγίας στην Τήνο είναι ένα από τα πιο σημαντικά θρησκευτικά και πολιτιστικά γεγονότα του νησιού.
Συνδέεται άμεσα με την εύρεση της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας της Τήνου, καθώς η Αγία Πελαγία ήταν εκείνη που καθοδηγήθηκε με όραμα προς το σημείο όπου βρέθηκε η εικόνα. Η μνήμη της τιμάται κάθε χρόνο στις 23 Ιουλίου.
Το Όραμα της Αγίας Πελαγίας
Στο Μοναστήρι της Κυρίας των Αγγέλων στο Κεχροβούνι, η μοναχή Πελαγία ζούσε ταπεινά και απομονωμένα. Ένα βράδυ, ένα όραμα την αναστατώνει: μια μεγαλόπρεπη γυναίκα, λουσμένη στο φως, της αποκαλύπτει πως “δεν αντέχει άλλο να μένει θαμμένη” και της δείχνει το χωράφι όπου βρίσκεται, καθώς και τον άνθρωπο που πρέπει να τη βοηθήσει.
Η μοναχή επιλέγει τη σιωπή, περιμένοντας ένα δεύτερο σημάδι. Το όραμα επανέρχεται. Και την τρίτη Κυριακή, η άγνωστη γυναίκα της μιλά επιτακτικά, το κελί γεμίζει φως, και η φωνή αντηχεί: «Ευαγγελίζου γη χαράν μεγάλη».
Χωρίς πια αμφιβολίες, η μοναχή απευθύνεται στην Ηγουμένη και κατεβαίνει στο χωριό για να συναντήσει τον Σταματέλλο Καγκάδη. Μαζί ενημερώνουν τον Επίσκοπο Τήνου Γαβριήλ, ο οποίος καλεί τον λαό να ξεκινήσει τις ανασκαφές.
Η Ανασκαφή και το Θαύμα
Οι Τηνιακοί εργάζονται με πίστη και ενθουσιασμό. Ένα αρχαίο τείχος αποκαλύπτεται, αλλά η εικόνα παραμένει άφαντη. Η απογοήτευση τους κυριεύει και το έργο σταματά.
Όταν η πανούκλα χτυπά το νησί, ο Καγκάδης ζητά την επανέναρξη των ερευνών. Η ανασκαφή οργανώνεται εκ νέου και ο Επίσκοπος θεμελιώνει τον ναό, παρά την απουσία της εικόνας.
Κατά την τελετή, το ξεροπήγαδο γεμίζει νερό — ένα μικρό θαύμα, που ενισχύει την πίστη των παρευρισκομένων.
Και τότε, ο Μανώλης Μάτσας χτυπά με την αξίνα του ένα ξύλινο αντικείμενο: η μισή εικόνα της Παναγίας. Λίγο πιο πέρα, το δεύτερο κομμάτι αποκαλύπτεται, με τη μορφή του Αρχαγγέλου. Η εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου ενώνεται μπροστά στα μάτια όλων. Το θαύμα έχει φανερωθεί.
Οι καμπάνες ηχούν ασταμάτητα. Ο κόσμος κατεβαίνει με φαναράκια, δημιουργώντας ένα έθιμο που διατηρείται μέχρι σήμερα.
Η Γιορτή της Αγίας Πελαγίας
Ανήμερα της εορτής, νωρίς το πρωί, η εικόνα του Ευαγγελισμού μεταφέρεται από τον Ιερό Ναό της Παναγίας με πομπή προς το μοναστήρι, όπου γίνεται Θεία Λειτουργία. Στη συνέχεια, οι μοναχές προσφέρουν παραδοσιακά εδέσματα στους επισκέπτες.
Νωρίς το απόγευμα ξεκινά η λιτανεία της εικόνας προς τη Χώρα. Η πορεία, μήκους 8 χιλιομέτρων, διασχίζει το όμορφο καλοκαιρινό τοπίο, με μια στάση για δέηση στα “Δεράφια”. Φτάνοντας στην Χώρα, η εορτή κορυφώνεται στην πλατεία Παντανάσσης, συνοδεία της φιλαρμονικής και με εντυπωσιακά πυροτεχνήματα.
Στο τέλος, η εικόνα επιστρέφει στον Ιερό Ναό Ευαγγελιστρίας, όπου τοποθετείται ξανά στην αρχική της θέση.
Η Μονή Κεχροβουνίου
Σύμφωνα με την παράδοση, τρεις πιστές αδελφές από τον Τριπόταμο έχτισαν την περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι, ξεκινώντας από ένα κελί δίπλα σε κάθε παλιό εκκλησάκι (Αγίας Τριάδος, Τιμίου Προδρόμου και Παμμεγίστων Ταξιαρχών). Σταδιακά δημιουργήθηκε η πολυπληθής μοναστική κοινότητα και το μεγάλο κτιριακό συγκρότημα.
Η Μονή έφτασε να αριθμεί 120 μοναχές, ενώ σήμερα φιλοξενεί περίπου 50.
Η θρησκευτική και ιστορική αξία της Μονής είναι ανεκτίμητη, αφού εδώ ασκήτευσε η Αγία Πελαγία, της οποίας το όραμα οδήγησε στην εύρεση της Ιερής Εικόνας της Παναγίας στις 30 Ιανουαρίου 1823.
Αρχιτεκτονικά, η Μονή μοιάζει με παραδοσιακό χωριό περιβαλλόμενο από φρουριακό τείχος, με λιτή κυκλαδίτικη αισθητική — πέτρα, καμάρες, λιθόστρωτα σοκάκια και λευκά κτίρια.
Στο κέντρο της βρίσκεται το καθολικό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, με ξυλόγλυπτο τέμπλο καλυμμένο με φύλλα χρυσού και μεταβυζαντινές αγιογραφίες. Ξεχωρίζουν οι τοιχογραφίες και ο παλιός ρώσικος επιτάφιος.
Το κελί όπου έζησε η Αγία Πελαγία είναι επισκέψιμο. Υπάρχουν επίσης ο Ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, το παλαιό κοιμητήριο, οι εκκλησίες του Τιμίου Προδρόμου, της Αγίας Χριστίνας, της Αγίας Τριάδας και της Ζωοδόχου Πηγής, καθώς και βοηθητικοί χώροι και κελιά μοναχών.
Η βιβλιοθήκη της Μονής περιλαμβάνει πάνω από 2000 τίτλους βιβλίων θεολογικών, ιστορικών και μουσικών.
Στο ανακαινισμένο Ηγουμενείο φυλάσσονται λείψανα Αγίων, η επάργυρη εικόνα της Παναγίας από το καράβι του Κωνσταντίνου Κανάρη και ένα ασημένιο Ευαγγέλιο — δώρο της βασίλισσας Όλγας.
Το Μουσείο της Μονής στεγάζει την Εκκλησιαστική Συλλογή Κεχροβουνίου με εικόνες 18ου-19ου αιώνα, εκκλησιαστικά σκεύη, άμφια και βιβλία, ενώ το πρατήριο διαθέτει χειροτεχνήματα των μοναχών.