Ο αείμνηστος Φανουράκης Κωνσταντίνος, στο βιβλίο του «Φόρος Τιμής στους αγωνιστές 1940-1949», που εκδόθηκε το έτος 2003, στις σελίδες 51 και 58 αναφέρει τα ονόματα των ανταρτών της οικογένειας Ξυλούρη (μεταξύ τους και μία γυναίκα), που αναγνωρίστηκαν ως μέλη της Εθνικής Αντίστασης Κρήτης 1941-1945.
Αυτοί είναι οι: Ξυλούρης Αντώνης του Γεωργίου, Ξυλούρης Γεώργιος του Ιωάννου, Ξυλούρης Γεώργιος του Κωνσταντίνου, Ξυλούρης Δημήτριος του Γεωργίου, Ξυλούρης Κωνσταντίνος του Γεωργίου, Ξυλούρης Κωνσταντίνος του Ιωάννου, Ξυλούρης Μενέλαος του Ιωάννου, Ξυλούρης Δράκος του Γεωργίου, Ξυλούρης Δράκος του Νικολάου, Ξυλούρης Μύρων του Μιχαήλ, Ξυλούρης Γεώργιος του Ιωάννου, Ξυλούρη Αθηνά του Κωνσταντίνου, Ξυλούρης Μιχάλης του Αντωνίου, Ξυλούρης Ιωάννης του Αντωνίου, Ξυλούρης Αντώνιος του Ιωάννου και Ξυλούρης Αριστείδης του Ιωάννη.
Η οικογένεια των Ξυλούρηδων του Κρουσώνα μετρά πέντε (5) θύματα την περίοδο της φασιστικής και ναζιστικής κατοχής της Κρήτης. Στον αγώνα για λευτεριά και ανεξαρτησία, πέντε παλικάρια της οικογένειας προσέφεραν τη ζωή τους για την πατρίδα.
- Ο Ξυλούρης Ιωάννης του Γεωργίου, πατέρας του συναρχηγού της Ανταρτικής Ομάδας Σατανά Μενέλαου Ξυλούρη. Ο Ιωάννης Γεωργίου Ξυλούρης πιάστηκε στο μιτάτο του στη θέση Βρομονερό.
Από τους Γερμανούς θεωρήθηκε ύποπτος και κατηγορήθηκε ότι υπέθαλψε την ομάδα που έστησε ενέδρα και σκότωσε τους Τζουλιάδες του Κρουσώνα. Σύρθηκε από τα κρουσανιώτικα βουνά στην Αυγενική δεμένος με σκοινί από το λαιμό και εκτελέστηκε στις 6 Ιουνίου 1942, αφού πρώτα βασανίστηκε απάνθρωπα. Στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ Ηρακλείου, στις 25 Αυγούστου 2004, ο Βασίλης Ι. Σκουλάς δημοσίευσε το παρακάτω συγκινητικό και γεμάτο συναισθήματα ποίημα για τον Ξυλουρογιάννη:
Ο Ξυλουρογιάννης
Τα λόγια είναι φτωχικά γράφοντας ιστορία
γι’ αυτούς που θυσιάστηκαν για την ελευθερία.
Είναι κι η πένα μου φτωχή και το χαρτί δεν φτάνει
να γράψω το ιστορικό για το Ξυλουρογιάννη.
Πατέρα του Μενέλαου που ήταν μυημένος
σ’ ομάδα αντιστασιακή ήταν οργανωμένος.
Με αρχηγό το Σατανά που κείνο το σεφέρι
στους Γερμανούς κτυπήματα πολλά ’χε καταφέρει.
Πολλοί τον-ε-παινούσανε για την παλικαριά του
για τη λεβεντοσύνη του, τα κατορθώματά του.
Οι Γερμανοί τον είχανε στη λίστα τους γραμμένο
Έλληνες συνεργάτες του τον είχαν προδομένο.
Σχέδιο καταστρώσανε για να τον εκβιάσουν
επήραν την απόφαση τον κύρη του να πιάσουν.
Μία ομάδα στείλανε στα όρη για να βγούνε
εάν τον συναντούσανε να του επιτεθούνε.
Και όπως ήταν φυσικό κατά το πέρασμά τους
η τύχη τούς βοήθησε και βρέθηκε μπροστά τους.
Από μικρή απόσταση πρόφτασαν να τον δούνε
κι αρχίσανε ομαδικά να τον πυροβολούνε.
Σαν τον αητό επέταξε χάθηκε από μπροστά τους
εις τον αέρα πήγανε άδικα τα πυρά τους.
Όταν απομακρύνθηκε και πήγε παρά πέρα
σκέφτηκε τι περίμενε τον άμοιρο πατέρα.
Αφού δεν το μπορέσανε νεκρό να τον-ε-δούνε
με άλλο τρόπο βρήκανε να τον εκδικηθούνε.
Το μίσος τους εφούντωσε κι έπρεπε να προλάβουν
τον γέροντα πατέρα του να πάνε να συλλάβουν.
Στη θέση στο Βρωμονερό πήγαν και τον-ε-βρήκαν
ήταν σκληρός κι απάνθρωπος ο τρόπος που φερθήκαν.
Στον ίδιο τόπο βρήκανε τον Πανωμεριτάκη
σημάδι τον-ε-βάλανε και ‘βγάλαν τον καπάκι.
Σαν τα σκυλιά ορμήσανε πάνω του να τον φάνε
με ένα σκοινί τον δέσανε και στο χωριό τον πάνε.
Με μια θηλειά εις το λαιμό στο δρόμο τον τραβούσαν
και τα βαθιά του γηρατειά τελείως τ’ αγνοούσαν.
Αυτοί ’σανε οι Γερμανοί, λαός πολιτισμένος,
μονάχα για εγκλήματα ήτανε γεννημένος.
Σε κάθε τους ενέργεια φταίγανε κι οι προδότες
που πήγαν και προσκύνησαν των Γερμανών τις μπότες.
Σ’ όλα τα γύρω τα χωριά αφού τον συριανίσαν
σε σταύλο στην Αυγενική επήγαν και τον ‘κλείσαν.
Δυο-τρεις ημέρες κράτησε με το μαρτύριό του
μετά που τον εκτέλεσαν βρήκε το λυτρωμό του.
Ένα πρωί τον πήρανε με τέσσερις ομάδι
πήγαν και τους εκτέλεσαν και τσι ‘στειλαν στον Άδη.
- Ο Ξυλούρης Ελευθέριος του Αντωνίου. Πνίγηκε κατά τον τορπιλισμό του πλοίου ΤΑΝΑΪΣ από το βρετανικό υποβρύχιο VIVID, στις 9 Ιουνίου 1944.
- Ο Ξυλούρης Γεώργιος του Δράκου. Ο Γεώργιος Ξυλούρης, πιάστηκε από τους Γερμανούς με την κατηγορία ότι ανήκει στην οικογένεια των Ξυλούρηδων. Μεταφέρθηκε με άλλους ομήρους και κλείστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν. Στις 16 Οκτωβρίου 1944 έχασε τη ζωή του και αποτεφρώθηκε στους φούρνους του στρατοπέδου.
Στη σελίδα 63 του βιβλίου του + Κωνσταντίνου Φανουράκη, «Φόρος τιμής στους αγωνιστές 1940-1949», καταγράφεται το μοιρολόι της μάνας του Γεωργίου Δράκου Ξυλούρη για το μοναχοπαίδι της:
Το μοιρολόι της Ξυλουροδράκενας
Για μας ήρθαν οι Γερμανοί καλέ μου
Να μας-ε-ξεκληρίσουνε βλαστέ μου.
Γιώργη, Γιωργιό μου κανακάρη μου, Γιώργη
αμοναχό παιδί, παλικάρι μου.
Και δεν μπορώ, φωθιά ‘γω να θωρώ ανθέ μου
γιατί σε βλέπω μέσα ακριβέ μου.
Τσ’ Αλαμανιάς τσι φούρνους, ε! Γιωργιό μου
εκειά σε κάψανε ακριβό μου.
Καλιά μπάλα να σε ‘τρωγε άμοιρό μου
να ‘χω ‘γω σκιάς το τάφο καλό μου.
Να πχαίνω ‘κεια να κλαίω όμορφέ μου
τον πόνο μου να λέω ‘γω βλαστέ μου.
Και δεν μπορώ να το θωρώ υγιέ μου
κρέας οφτό να ψήνεται καλέ μου.
Θαρρώ πως είσαι συ Γιωργιό μου
να τσιτσιρίζεις μες το φούρνο άμοιρό μου.
Πόνο ‘χουνε όλοι οι γ-ε-δικοί μας γιε μου
τσ’ ανθρώπους απού χάσανε βλαστέ μου.
Κρίμας τα παλικάρια να χαθούνε
μα έχουνε σκιά κι άλλους και θωρούνε.
Μα ήντα να λέω εγώ η κακομοίρα
που ‘να παιδί είχα και το πήραν.
Απού δεν είχα άλλο η καημένη
και απόμεινα αμοναχή σαν ξένη.
Γιώργη, Γιώργη μου, Γιωργιό, παιδί μου,
αχ και που να τέλειωνε η ζωή μου.
Μπας και ‘κει δα σε δω χρυσό μου
στου Άδη τα σκαλιά όμορφό μου.
Να σε σφιχταγκαλιάσω κοπελιάρη μου
δεκαοχτάχρονο καμάρι μου.
- Ο Ξυλούρης Ιωάννης του Κωνσταντίνου. Εκτελέστηκε στον Κρουσώνα στις 16 Οκτωβρίου 1944 «…τον Οκτώβριο του 1942 έρχονται στον Κρουσώνα ένας λόχος Γερμανοί, ψάχνανε για όπλα και για συγγενείς των ανταρτών. Συγκεντρώνουν άντρες και γυναικόπαιδα στην πλατεία του Αγίου Χαραλάμπου, στον έλεγχο που κάνανε πιάνουν τον Λεωνίδα Βιδάκη και τον Ιωάννη Κωνσταντίνου Ξυλούρη. Τους γυρεύανε όπλα επειδή ήταν και οι δυο συγγενείς των ανταρτών. Αυτοί δεν τα έδωσαν και τους εκτέλεσαν επιτόπου μπροστά στους συγκεντρωμένους…».
(+ Φανουράκης Κωνσταντίνος, «Φόρος τιμής στους αγωνιστές 1940-1949», σελ. 26-27)
5. Ο Μενέλαος Ιωάννου Ξυλούρης, συναρχηγός της Ομάδος Σατανά
Ο Μενέλαος Ξυλούρης του Ιωάννου και της Όλγας γεννήθηκε στον Κρουσσώνα το 1913 από τίμια φτωχή και δυναμική οικογένεια. Σπούδασε νομικά, πήγε στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών στην Κέρκυρα, βγήκε ανθ/γός, επιστρατεύθηκε στην κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου την 28η Οκτωβρίου 1940, πολέμησε στην Αλβανία, τραυματίσθηκε, πήρε αναρρωτική άδεια και ήρθε στον Κρουσώνα τον Γενάρη του 1941.
Όταν άλλοι λιποψυχούσαν και με πρώτη ευκαιρία αυτομολούσαν και παραδίνονταν στους Ιταλούς, ο Μενέλαος Ξυλούρης αυτοανακάλεσε την αναρρωτική του άδεια και γύρισε στην μονάδα του που μαχόταν στην Αλβανία.
Αξιοσημείωτο είναι ότι κάθισε 3-4 μέρες στο σπίτι τους και όταν σηκώθηκε και μας αποχαιρετούσε για να φύγει, η μάνα του κρεμάστηκε στο λαιμό του με πλημμυρισμένα μάτια από δάκρυα και του λέει, μη φύγεις παιδί μου κάτσε λίγο ακόμη, και εκείνος της απαντά: «Μάνα έχω κι άλλη μάνα, που τη λένε Πατρίδα και αυτή με θέλει».
Πήγε πάλι στην Αλβανία και συνέχιζε το πατριωτικό του έργο, μέχρι τον μοιραίο Απρίλιο του 1941, που εισέβαλαν και μας κατέλαβαν οι Γερμανοί, οπότε και διαλύθηκαν και οπισθοχώρησαν τα ελληνικά στρατεύματα.
Ο Μενέλαος κάθισε στην Αθήνα μέχρι τον Νοέμβριο του 1941 και στο διάστημα αυτό, έδωσε μαθήματα που χρωστούσε λόγω της στράτευσής του και πήρε το πτυχίο του δικηγόρου.
Ερχόμενος στον Κρουσώνα, αμέσως αναμείχθηκε στην Εθνική Αντίσταση του Κρουσώνα. Η Αστυνομία του Γερμανόφιλου Πολιουδάκη, διοικητή χωροφυλακής Ηρακλείου, τον είχε υπό παρακολούθηση και να δίνει το «παρών» κάθε 15 ημέρες, όμως αυτό δεν έγινε ποτέ.
Αντίθετα, έκανε έντιμο εθνικό αγώνα όπως και ο αρχηγός μας, Αντώνης Γρηγοράκης ή Σατανάς, του οποίου η φυγάδευσή του για τη Μέση Ανατολή από τους Συμμάχους λόγω ασθενείας του στα τέλη Ιουλίου 1942. Η Αντίσταση του Κρουσώνα εγκαταλείφθηκε και πήγαινε προς αποσύνθεση. Τελικά προέκυψε μια εθνική οργάνωση, η Ομάδα του Σατανά.
Επίσης έλαβε μέρος στην ανατίναξη των καυσίμων και πυρομαχικών, στο μέσο Δαφνών Σίβας και Βενεράτου. Η απαγωγή του φυλακίου του Κρουσώνα ήταν έμπνευση και δημιουργία αποκλειστικά και μόνον από αυτόν και τη μάνα του Όλγα, αυτά τα λίγα συνέβησαν μέχρι την απελευθέρωσή μας τέλος του 1944.
Με την ανασυγκρότηση του ενδόξου Ελληνικού Στρατού μας το 1945, επιστρατεύτηκε ως έφεδρος υπολοχαγός και μετά από λίγο μονιμοποιείται προάγοντάς τον στο βαθμό του λοχαγού, στο κέντρο νεοσυλλέκτων Ηρακλείου, όπου υπήρξε υπόδειγμα καλού αξιωματικού στον Ελληνικό Στρατό.
Αργότερα, ζήτησε μόνος του μετάθεση και πήγε στον εμφύλιο πόλεμο στο Γράμμο, στην θέση Αμμούδα, τον Δεκέμβριο του 1948, όπου και κατέστη ανάπηρος.
Απελύθη με τιμητική αποστρατεία για τους εθνικούς του αγώνες και τους δύο τραυματισμούς του, που η Πολιτεία τού έχει απονείμει 13 παράσημα, από τον σταυρό της αντρείας μέχρι και της εθνικής Αντίστασης.
Η πολιτική του δραστηριότητα: ο Μενέλαος Ξυλούρης πολιτεύτηκε το 1958 ως υποψήφιος βουλευτής στο κόμμα του Σοφοκλή Βενιζέλου, παίρνοντας 7.333 ψήφους, αλλά δεν βγήκε βουλευτής· πολιτευόταν όμως αθόρυβα, εξυπηρετώντας τον οποιονδήποτε αφιλοκερδώς, ακόμα και στα δικαστήρια πλήρωνε το παράβολο αυτός.
Το 1961 ήταν πάλι υποψήφιος στην Ένωση Κέντρου, βγαίνοντας τέταρτος, ενώ το 1963 βγήκε πάλι τέταρτος και στις 6 Φεβρουαρίου του 1964, βγήκε τρίτος με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος δεν πρόλαβε να τον υπουργοποιήσει, γιατί το παλάτι τον ανέτρεψε και δημιούργησε την αποστασία τον Ιούλιο του 1965, στο πρώτο εξάμηνο της Κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου και συγκεκριμένα τον Ιούλιο του 1964, που ήταν και υπουργός Παιδείας ο πρωθυπουργός.
Ο Μενέλαος, με διάφορα επιχειρήματα, έπεισε τον πρωθυπουργό να ιδρύσει το τριτάξιο Γυμνάσιο στον Κρουσώνα, που ήταν το όνειρό του.
Ο Μενέλαος ήρθε μια μέρα στον Κρουσώνα και μας λέει: «ο πρωθυπουργός, που είναι και υπουργός Παιδείας, αποφάσισε την ίδρυση του Γυμνασίου στο χωριό μας τον Κρουσώνα. Υφυπουργός είναι ο Λουκής Ακρίτας, αρνείται να υπογράψει την άμεση λειτουργία για εφέτος. Ο Μενέλαος με τον υφυπουργό λογομάχησαν πολύ και πάνω στη λογομαχία παρεμβαίνει ο πρωθυπουργός και τους λέει, “τι συμβαίνει κύριοι;”.
Του απαντά ο Μενέλαος, “Κύριε πρόεδρε όπως έχετε αποφασίσει την ίδρυση του Γυμνασίου στο χωριό μου τον Κρουσώνα και είναι όλα έτοιμα με 140 μαθητές και μαθήτριες. Ο κύριος υφυπουργός ως αρμόδιος δεν υπογράφει την λειτουργία για εφέτος και εγώ κύριε πρόεδρε, εάν δεν λειτουργήσει από τώρα, πώς θα ξαναπάω στην περιφέρειά μου;”.
Τότε λέει και στους δύο: “αυτό που θέλω από εσάς, είναι να ξεχάσετε ότι είπατε μεταξύ σας και εγώ υπογράφω τη λειτουργία του Γυμνασίου, ενώ εσείς κύριε Ξυλούρη συνεχίσετε τις προσπάθειές σας”».
Το Γυμνάσιο λειτούργησε αμέσως, πήγανε όλα μια χαρά και κάθε Παρασκευή ερχόταν από Αθήνα, από το αεροδρόμιο με ταξί, ενώ ερχόταν πρώτα από τον Κρουσώνα, τον ενημέρωναν οι καθηγητές και εμείς, αρχές του 1965, μας λέει πρέπει να βρούμε οικόπεδο όλοι οι χωριανοί και όλοι οι φορείς.
Μετά από πολλές προσπάθειες βρήκαμε τα οικόπεδα και αρχές Ιουλίου του 1965, που ήρθε στο Ηράκλειο ο Κων/νος Μητσοτάκης ως υπουργός Οικονομικών, πήγαμε ως Σύλλογος γονέων και κηδεμόνων μαζί με το Μενέλαο Ξυλούρη, ο οποίος και μας παρουσίασε δίνοντας υπόμνημα για το αίτημά μας.
Σε ελάχιστες μέρες, και συγκεκριμένα στις 10 Ιουλίου του 1965, στέλνει τηλεγράφημα στον σύλλογό μας ότι μας χορηγεί 250.000 δραχμές για γενικές ανάγκες του συλλόγου μας με τα οποία και αγοράσαμε οικόπεδα.
Όταν έγινε η δικτατορία στις 21 Απριλίου του 1967, ο Μενέλαος Ξυλούρης διώκεται, συλλαμβάνεται και φυλακίζεται, καταδικάζεται και τον κλείνουν στην ΕΑΤ ΕΣΑ του Ιωαννίδη, όπου και ξυλοκοπείται από ένα ταγματάρχη Ντερτιλή.
Μετά τον φυλακίζουν στη Βαρυμπόμπη και αργότερα εκτοπίζεται στην Αιτωλοακαρνανία, αλλά παρόλα αυτά αναμιγνύεται στο κίνημα του Ναυτικού το 1973 και συλλαμβάνεται.
Αποφυλακίζεται λίγο πριν την μεταπολίτευση του 1974, όπου κατεβαίνει στις εκλογές τον Νοέμβριο του 1974 και εκλέγεται πρώτος βουλευτής Ηρακλείου με την Ένωση Κέντρου, με αρχηγό τον Γεώργιο Μαύρο.
Το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, με αντιπολίτευση την Ένωση Κέντρου. Ο Μενέλαος, αν και ήταν αντιπολιτευτικός βουλευτής, είχε την εκτίμηση του ιδίου του Καραμανλή και πολλών υπουργών, με τους οποίους ήταν μαζί στη φυλακή κατά τη διάρκεια της δικτατορίας.
Ο υπουργός Παιδείας, Γεώργιος Ράλλης, του χορήγησε τα χρήματα για την οικοδόμηση του Γυμνασίου-Λυκείου.
Ο Μενέλαος Ξυλούρης ακολούθησε μια πολιτική αλλιώτικη από τους άλλους βουλευτές του ελληνικού Κοινοβουλίου. Δεν ήταν από εκείνους που στέλνανε τηλεγραφήματα και έλεγαν ότι κατόπιν ενεργειών μου, σε διορίζω αγροφύλακα ή υπάλληλο ή λιμενοφύλακα ή σε έβαλα στο νοσοκομείο κ.λπ.
Στην πολιτική μπήκε φτωχός και βγήκε φτωχότερος, που σημαίνει ότι πέθανε με καθαρό το πρόσωπο και αποτελεί καύχημα για τους απανταχού Ξυλούρηδες.
Αυτά τα ελάχιστα για ένα άξιο τέκνο του Κρουσώνα.
(χειρόγραφο κείμενο του + Φανουράκη Κωνσταντίνου, Κρουσώνας, 6-12-2007).
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου