Ο Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ (15 Ιανουαρίου 1918 – 28 Σεπτεμβρίου 1970) ήταν αξιωματικός του αιγυπτιακού στρατού, που ηγήθηκε της ανατροπής της μοναρχίας το 1952, με την εκθρόνηση του βασιλιά Φαρούκ. Έγινε ο δεύτερος πρόεδρος της Αιγύπτου, υπηρετώντας από το 1956 μέχρι το θάνατό του, το 1970. Εισήγαγε εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις το επόμενο έτος. Μετά από μία απόπειρα κατά της ζωής του το 1954 από μέλος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, διέλυσε την οργάνωση, έθεσε τον πρόεδρο Μουχάμαντ Ναγκίμπ σε κατ’ οίκον περιορισμό και ανέλαβε την εξουσία, γινόμενος επίσημα πρόεδρος τον Ιούνιο του 1956.
Από το Σουέζ στους Αδέσμευτους
Ο Νάσερ ανέλαβε την εξουσία στην Αίγυπτο δύο χρόνια μετά το πραξικόπημα των Ελεύθερων Αξιωματικών στις 23 Ιουλίου 1952 και σύντομα κυριάρχησε στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας. Ανάμεσα στους πιο βασικούς πολιτικούς του στόχους ήταν η άνοδος του βιοτικού επιπέδου του αιγυπτιακού λαού και η απεξάρτηση της χώρας από τον ξένο παράγοντα.
Στις 26 Ιουλίου 1956, ο Νάσερ προέβη στην εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ, ενέργεια η οποία προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των Βρετανών. Εκτός αυτών όμως, και οι Γάλλοι είχαν λόγους να είναι δυσαρεστημένοι με τον Αιγύπτιο ηγέτη, καθότι υποψιάζονταν πως εκείνος συνέδραμε στην αντιγαλλική εξέγερση στην Αλγερία.
Λίγους μήνες μετά την εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ, τον Οκτώβριο του 1956, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και το Ισραήλ εξαπέλυσαν επίθεση εναντίον της Αιγύπτου με πρόσχημα την προστασία της ελεύθερης ναυσιπλοΐας στην περιοχή, παρά το γεγονός ότι είχαν λάβει προειδοποιήσεις από την Ουάσιγκτον να μην προβούν σε οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια. Οι πιέσεις που άσκησαν οι Αμερικανοί επέσπευσαν τη λήξη του πολέμου.
Στα διεθνή ο Νάσερ υπέγραψε επιδίωξε τη σύσφιγξη των σχέσεων με άλλα ριζοσπαστικά αραβικά κράτη και κινήματα (με τη Συρία σύναψε το 1955 στρατιωτική συμφωνία και δημιούργησε το 1958 την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία). Συνεργάστηκε με χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (προμήθεια στρατιωτικού υλικού από την Τσεχοσλοβακία το 1955, οικονομική και τεχνική βοήθεια από τη Σοβιετική Ενωση το 1958, παρουσία χιλιάδων Σοβιετικών, στρατιωτικών κυρίως, συμβούλων στη χώρα). Παράλληλα, ανέλαβε την πρωτοκαθεδρία μαζί με τον Τίτο της Γιουγκοσλαβίας και τον Νεχρού της Ινδίας στο κίνημα των Αδεσμεύτων.
Η σχέση του με τους Έλληνες
Στην Ελλάδα θυμόμαστε τον Νάσερ κυρίως για τον μαρασμό της ελληνικής παροικίας της Αιγύπτου λόγω των πολιτικών αποαποικιοποίησης που εφάρμοσε. Μολονότι ο ηγέτης της Αιγύπτου δεν είχε τίποτα εναντίον των Ελλήνων συγκεκριμένα, ωστόσο οι πολιτικές για την απομάκρυνση των Ευρωπαίων από τις επιχειρήσεις και την οικονομική ζωή της χώρας, εξώθησαν όλο σχεδόν τον παροικιακό ελληνισμό της Αιγύπτου να αποχωρήσει από τη χώρα του Νείλου.
Μια από τις καινοτομίες του ήταν η συμμετοχή γυναικών στην εθνοφρουρά. Μια φωτογραφία κυριάρχησε τότε σε όλα τα πρωτοσέλιδα και έκανε το γύρο της Αιγύπτου. Ήταν η φωτογραφία μιας νέας κοπέλας σε στάση προσοχής, με τη στολή της Εθνοφρουράς του Νάσερ και το όπλο παραπόδα. Η κοπέλα ήταν η Πόπη Νικάνδρου-Δεληγιώργη. Ο πατέρας της ήταν από το Καστελόριζο και η μητέρα της Ελληνίδα της Αιγύπτου.
Το 1956, όταν ο Νάσερ έγινε πρόεδρος, θέλησε να σχηματίσει μια εθνοφρουρά. Στο πλαίσιο όμως του εκσυγχρονισμού της Αιγύπτου, ήθελε να συμμετέχουν και γυναίκες. Η τελειόφοιτη τότε της Ιατρικής Πόπη Νικάνδρου κατατάχτηκε εθελοντικά. Με σύνθημα «Να ζήσει ο Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ», πέρασε έξι μήνες στρατιωτικής εκπαίδευσης. Εκείνη επειδή είχε ασχοληθεί με τον αθλητισμό, βγήκε πρώτη σε όλα. Βρισκόταν στο χειρουργείο, για την πρακτική.
«Σε όλα τα περίπτερα, cover girl πια, η αφεντιά μου, με το όπλο και να γράφει από κάτω: «Οι Αιγύπτιες στη Εθνοφρουρά». Αλλά η Αιγύπτια ήταν Ελληνίδα”, όπως περιέγραψε χαρακτηριστικά. Όταν τελείωσε τη σχολή της, πήγε στο Παρίσι για την ειδικότητα και επέλεξε νεογνολογία. Εκεί έμαθε για την κρατικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ.
Όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο Παρίσι και επέστρεψε το 1957 στην Αίγυπτο. Το Πορτ Σάιντ, η πόλη που μεγάλωσε δεν ήταν η ίδια. Είχε χάσει τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα και είχαν απομείνει μόνο λίγοι Έλληνες και Αιγύπτιοι. Δούλεψε ως γιατρός στην πόλη της και το 1961 παντρεύτηκε έναν Έλληνα πλοηγό στη διώρυγα του Σουέζ και έκανε οικογένεια. Όταν μετά τις μεταρρυθμίσεις του Νάσερ η ελληνική παροικία συρρικνώθηκε, αποφάσισε να φύγει. «Δεν μας έδιωξε ο Νάσερ, αλλά τίποτα δεν ήταν το ίδιο πια» έχει πει χαρακτηριστικά….
Το έργο και η πολιτική κληρονομιά του
Το απόγευμα της 28ης Σεπτεμβρίου 1970 ο 52χρονος τότε Νάσερ πέθανε από θρόμβωση της στεφανιαίας, βυθίζοντας τη χώρα του και όλο τον αραβικό κόσμο σε βαρύτατο πένθος. Έπειτα από ένα πάνδημο λαϊκό προσκύνημα, τέσσερα εκατομμύρια θρηνούντων Αιγυπτίων κατέκλυσαν την πλατεία Ραμσή, την 1η Οκτωβρίου, και συνόδευσαν τη σορό του μεγάλου ηγέτη σε μια ανεπανάληπτη στην παγκόσμια ιστορία νεκρική πομπή. Πώς όμως έγινε τόσο δημοφιλής;
Την περίοδο της διακυβέρνησης του Νάσερ, τεράστιες εκτάσεις γης αποδόθηκαν σε άκληρους αγρότες, πολλοί νέοι βρήκαν εργασία στα μεγάλα κρατικά έργα, το σύστημα υγείας βελτιώθηκε και επεκτάθηκε, ενώ οι γυναίκες απέκτησαν επαγγελματικά και πολιτικά δικαιώματα και άρχισαν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους στον δημόσιο βίο της χώρας.
Παράλληλα, σε τομείς του πολιτισμού, όπως ο κινηματογράφος, το θέατρο, η λογοτεχνία και η μουσική εμφανίστηκε πρωτοφανής άνθηση. Μετά τον θάνατό του η νοσταλγία για τη «χρυσή εποχή» της εξουσίας του ήταν εμφανής στα κινήματα διαμαρτυρίας των δεκαετιών του 1970 και 1980, ενώ στη διάρκεια της “Αραβικής Άνοιξης” φωτογραφίες του Νάσερ εμφανίστηκαν σε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στο Κάιρο.
Η επίδραση του Νάσερ στη χώρα του και ευρύτερα στον αραβικό κόσμο υπήρξε καθοριστική. Ήταν συγκεντρωτικός και αυταρχικός κι όμως ταυτόχρονα ιδιαίτερα λαοφιλής. Οι φτωχοί πολίτες της Αιγύπτου, αγρότες στη συντριπτική πλειοψηφία τους, για πρώτη φορά ένιωσαν έναν πολιτικό ηγέτη να βρίσκεται δίπλα τους, να αφουγκράζεται τα προβλήματά τους, να τους σέβεται, να τους κάνει υπερήφανους για την εθνική τους ταυτότητα, να τους ενώνει και να τους δίνει μια αίσθηση αποστολής και ένα όραμα για το μέλλον.