Τη μάχη που δόθηκε από τον υπολοχαγό Άντερς Λάσσεν και τον σύντροφό του, δεκανέα Τζόουνς, τα μεσάνυχτα της Κυριακής στις 4, ξημερώματα 5 Ιουλίου 1943 στα δυτικά του αεροδρομίου Καστελλίου, θα παρακολουθήσουμε από τα κείμενα του βιβλίου: ANDY – a portrait of the Dane Major Anders Lassen του συγγραφέα Mogens Kofod Hansen. Το βιβλίο εκδόθηκε στη Δανία το έτος 1989 και μας το παραχώρησε ο βασιλικός πρόξενος της Δανίας στο Ηράκλειο το 2003, κ. Ευάγγελος Περράκης. Τη μετάφραση του αποσπάσματος της μάχης, που περιγράφεται στις σελίδες 42-47, έκανε η κ. Δετοράκη Χατζηλία.
Να σημειώσουμε ότι στο παραπάνω βιβλίο, η παραλία Τρυπητής – Αγίου Σάββα σημειώνεται ως παραλία Κόκκινης Οξυάς και ότι ο Άντερς Λάσσεν με τον συνεργάτη του Τζόουνς επιχείρησαν από τα δυτικά για δώσουν τον χρόνο στην άλλη ομάδα που αποτελούνταν από τον Λοχία Νίκολσον, τον δεκανέα Γκρέιβς και τον σμηνία Κίμωνα Ζωγραφάκη να δράσουν στα ανατολικά και εντός του αεροδρομίου Καστελλίου. Συγκεκριμένα, ο συγγραφέας Mogens Kofod Hansen περιγράφει τη μάχη ως εξής :
«Η μεγάλη μάχη στην Κρήτη
…πριν αρχίσουν οι επιχειρήσεις στα σοβαρά, (για τα καλά) στα Δωδεκάνησα και το Αιγαίο, ο Lassen έλαβε μέρος σε μια σημαντική επιδρομή των γερμανικών αεροπορικών βάσεων στην Κρήτη.
Το αντικείμενο ήταν να καταστρέψουν όσον το δυνατόν περισσότερα εχθρικά αεροπλάνα με σκοπό να περιορίσουν τον κίνδυνο αεροεπιδρομών της νηοπομπής που θα μετέφερναν τα Συμμαχικά Στρατεύματα για την επικείμενη εισβολή στη Σικελία.
Η επιχείρηση εξαπολύθη 6 εβδομάδες μετά που ο Άντυ (Lassen) προσκολήθηκε στον Lord Jellikoe’s την καινούρια SBS μονάδα στο Athlit. Είχε επιλεγεί να πάει με μια ομάδα εφόδου και σαμποτάζ επικεφαλής ενός νέου ταγματάρχη, του David Sutherland και αποτελείτο από πέντε αξιωματικούς και 17 άνδρες, ανάμεσα των οποίων ο καλύτερος φίλος του Lassen και συνυπολοχαγός Kenneth Lamonby με τον οποίο είχε περάσει την άδειά του στο Πορτ Σάιντ.
Στις 22 Ιουνίου 1943 αποβιβάστηκαν στην παραλία Κόκκινη Οξυά, στη νότια ακτή της Κρήτης. Ο Janes Labb γράφει ότι η ομάδα ήταν τώρα αξιόλογα καλύτερη εξοπλισμένη από μια ομάδα κομάντος οι οποίοι είχαν αποτύχει σε μια παρόμοια περίπτωση τον περασμένο χρόνο και κατάφεραν να στήσουν μια μικρή βάση πάνω στην ακτή. Μετά από μια εξαντλητική δίωρη ορειβασία ανάμεσα σε βραχώδες φαράγγι, ο Sutherland διήρεσε τη δύναμη σε δύο περιπολίες, δίνοντας στον Lassen τη διοίκηση της μιας από αυτές.
Αυτή περιελάμβανε, μαζί με τον ίδιο, ένα λοχία, δυο δεκανείς, δυο χειριστές ασύρματου τηλέγραφου και έναν Έλληνα παρτιζάνο (Κίμωνα Ζωγραφάκη), ο οποίος θα εξυπηρετούσε και ως διερμηνέας. Μέχρι τότε πολλοί κρητικοί είχαν προσεταιριστεί στο τολμηρό εγχείρημα, αλλά μάλλον απειθάρχητες συμμορίες ανταρτοπολέμου οι οποίες λειτουργούσαν στα βουνά, συνήθως με επαφή με Βρετανικούς αξιωματικούς συνδέσμους, οι οποίοι είχαν παραμείνει πίσω όταν οι Βρετανοί εκκένωσαν την Κρήτη το 1941.
Οι άντρες της κρητικής Αντίστασης ήταν φανατικά δυνατοί και σκληροί, και όμως ο ξεναγός της τοπικής περιπόλου Γρηγόρης Χναράκης ήταν βαθιά εντυπωσιασμένος από του Lassen την ταχύτητα, την αντοχή, τη δύναμη και το θάρρος.
Την ημέρα μετά την αποβίβαση, η περίπολος άρχισε μια επίπονη πορεία ανάμεσα σε ορεινό έδαφος, φτάνοντας στη γερμανική αεροπορική βάση στο Καστέλλι, μια εβδομάδα αργότερα, σύμφωνα με τον Ladd.
Είχαν μέχρι τότε περπατήσει και αναρριχηθεί 250 χιλιόμετρα. Από μια κορυφή στο βουνό ο Lassen είχε καλή θέα του αεροδρομίου, αλλά και αυτό που είδε και άκουσε από ντόπιους Κρητικούς, δεν ήταν ενθαρρυντικό. Γερμανικές φρουρές είχαν τοποθετηθεί ασφυκτικά κοντά και μόνιμα γύρω από τη βάση, οι σκηνές τους βρίσκονταν δίπλα-δίπλα και ολόγυρα του αεροδρομίου. Κάθε στούκα λεγόταν ότι εφρουρείτο από τρεις άντρες.
Κάτω από αυτές τις περιστάσεις, ο Lassen αποφάσισε να μοιράσει την περίπολο σε δύο, με το λοχία Nicholson να προχωρήσει από τα ανατολικά, για να καταστρέψει όσο το δυνατόν περισσότερα αεροπλάνα, ενώ ο Lassen ο ίδιος μαζί με τον δεκανέα Jones θα εκτελούσε ένα αντιπερισπασμό (παραπλανητική ενέργεια) από τα δυτικά. Ο τελευταίος κατέληξε να ήταν η μεγαλύτερη επιχείρηση.
Ο Ladd αφηγείται ότι ο Lassen και ο Jones, τη νύχτα μετά την άφιξη σε εκείνο το σημείο, έκοψαν και ψαλίδισαν (συντόμευσαν) τον δρόμο τους ανάμεσα σε οδοφράγματα με γερά συρματοπλέγματα στις 10.30. Μετά που κέρδισαν δρόμο κάπου 70 μέτρα κατά μήκος του άκρου του αεροδρομίου, άκουσαν συζητήσεις και τραγούδια από κάποιους Ιταλούς στρατιώτες που ήσαν καθισμένοι γύρω από μια μικρή φωτιά.
Γλιστρώντας μπροστά τους χωρίς να τους δουν, κατάφεραν να ξεφύγουν από έναν σκοπό, ο οποίος τους προσκάλεσε. Ήσαν επίσης το ίδιο τυχεροί και με τον επόμενο. Αλλά ο τρίτος, ο Γερμανός δεν εξηπατήθη.
Σήκωσε την κάνη του όπλου του προς τον Lassen, ο οποίος τον μπέρδεψε δείχνοντάς του τους Ιταλούς που τραγουδούσαν. Και με την προσοχή του έτσι αποσπασμένη για ένα κλάσμα δευτερολέπτου, σωριάστηκε από δύο σφαίρες από το όπλο του Lassen.
Οι πυροβολισμοί ξάφνιασαν τους φρουρούς, οι οποίοι άνοιξαν πυρ από πολλές πλευρές, αλλά οι Lassen και Jones ξέφυγαν πετώντας μερικές χειροβομβίδες. Δραπέτευσαν προς μια φανερά ήσυχη γωνιά της βάσης, αλλά στο σκοτάδι τους απηύθυνε κλήση.
-Τις ει; ένας άλλος σκοπός τον οποίον ο Lassen αναγκάστηκε να πυροβολήσει.
Τώρα ολόκληρο το μαρτύριο χαλάρωσε.
Φωτισμένοι από φωτοβολίδες και πυροβολώντας τους από διάφορες πλευρές, αυτοί παρ’όλα αυτά, πέτυχαν να τοποθετήσουν εκρηκτικές γομώσεις πάνω σε ένα καμιόνι, το οποίο κατεστράφη.
Γλιστρώντας μέσα από το άνοιγμα που έκαναν στο αγκυλωτό συρματόπλεγμα, έτρεξαν μέσα σε ένα Γερμανικό αντιαεροπορικό φυλάκιο, τους οποίους εξηπάτησαν νομίζοντάς τους ότι ήσαν Γερμανοί οι ίδιοι.
Επέστρεψαν τρίτη και τέταρτη φορά στο αεροδρόμιο για να επιφέρουν επιπλέον καταστροφή.
Άλλοτε πάλι, έτρεξαν κατευθείαν μέσα σε ένα Γερμανικό πολυβολείο και το γάζωσαν με τα όπλα τους. Τελικά αναγκάστηκαν να ψάξουν να βρουν τρόπο να βγουν με ασφάλεια από τον κλοιό και δραπέτευσαν προς την πλαγιά καθώς οι Γερμανοί είχαν τώρα συγκεντρώσει τους περισσότερους άντρες τους στο ανατολικό μέρος της βάσης, το οποίο εθορυβείτο από πυροβολισμούς και εκρήξεις.
Εν τω μεταξύ, ο Λοχίας Nicholson ο οποίος είχε φέρει έναν δεκανέα ονόματι Greaves μαζί του, μπόρεσε ήρεμα και ήσυχα να συνεχίσει να τοποθετεί ωρολογιακές βόμβες σε διαδρόμους προσγειώσεων απογειώσεων και σε υπόστεγα αεροπλάνων, σε αποθήκες καυσίμων και σε οχήματα στην απέναντι και έπειτα σχεδόν αφρούρητη πλευρά της βάσης. Η καταστροφή ήταν βαριά. Ο Lassen και ο Jones είχαν καταφέρει να ανατινάξουν ένα στούκα.
Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης ο Lassen και ο Βρετανός δεκανέας του είχαν χάσει επαφή μεταξύ τους στο σκοτάδι.
Ούτε ο Nicholson, ούτε ο Greaves μπόρεσαν να βρουν τους άλλους δυο, αλλά άρχισαν τον μακρύ δρόμο της επιστροφής τους προς την ακτή.
Οι Lassen και Jones βρέθηκαν ξανά μαζί μετά που ο Άντυ είχε περάσει για πρώτη φορά μια ολόκληρη μέρα κρυμμένος σε ένα λαχανόκηπο και μια άλλη σ’έναν κρεμμυδόκηπο, μη έχοντας τίποτε να φάει εκτός από λάχανα και κρεμμύδια και τίποτα απολύτως να πιει.
Βρέθηκε από έναν αγρότη, τον ιδιοκτήτη του δεύτερου κήπου ο οποίος τον πήγε σ’ένα χωριό όπου προς έκπληξή του είδε εκεί τον Jones μαζί με τον ντόπιο οδηγό τον Χναράκη.
Κυνηγημένος από τους Γερμανούς, νύχτα και μέρα, οι οποίοι είχαν προκηρύξει αντί υψηλής (αδράς) αμοιβής τα κεφάλια τους, και με άσχημα προαισθήματα ότι θα έπαιρναν ομήρους από τον πληθυσμό, τελικά αυτοί επέστρεψαν στην νότια ακτή όπου ο ταγματάρχης Sutherland είχε στήσει τη μικρή τους βάση.
Η άλλη περίπολος υπό τη συνοδεία του υπολοχαγού Ronnie Rovve της φρουράς Scots είχαν επίσης επιστρέψει.
Δεν είχε τύχη διότι ένα αεροδρόμιο στο Τυμπάκι στη Νότια Κρήτη, στο οποίο αυτοί επρόκειτο να επιτεθούν εγκαταλείφθη από τους Γερμανούς.
Αφετέρου ο Lamonby, με έναν δεκανέα που είχε πάρει μαζί του, πέτυχε να καταστρέψει 200.000 λίτρα βενζίνης σε μια αεροβάση κοντά στην πρωτεύουσα του νησιού, το Ηράκλειο.
To κατάφεραν χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τη γερμανική περίπολο που τους κυνηγούσε κατά πόδας.
Οι Γερμανοί ήταν ενήμεροι ότι οι επιτιθέμενοι θα προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τη νότια ακτή. Ως εκ τούτου αυτοί συγκέντρωσαν ισχυρές δυνάμεις εκεί και υπήρξε κάποια μαχητική διάθεση μέχρις ότου οι άνδρες του Sutherland καταφέρουν να επιβιβαστούν σ’ένα μηχανοκίνητο τορπιλοβόλο μαζί με ένα μεγάλο αριθμό Κρητικών ανταρτών, οι οποίοι συνόδευαν αυτούς. Δυο γερμανούς αιχμαλώτους πήραν μαζί τους καθ’οδόν.
Παρά τις επιτυχίες τους, η αποστολή ολοκληρώθηκε θλιβερά όταν ο καλύτερος φίλος του Lassen ο Kenneth Lamonby έπεσε νεκρός στην τελική μάχη και οι Γερμανοί εξετέλεσαν 52 χωρικούς από τη γύρω περιοχή του Καστελλίου επειδή εφέροντο ότι υποτιθέμεθα εβοήθησαν τους επιδρομείς.
Όμως η επιχείρηση είχε επίσης ένα απολαυστικό επακόλουθο. Η δύναμις έπλευσε στην Αίγυπτο και όταν ο Sutherland και Lassen περνούσαν μέσα από το Κάιρο για να παραδώσουν τους αιχμαλώτους τους, δίψασαν και σταμάτησαν το τζιπ τους για να πιουν και να φάνε κάτι στο φημισμένο εστιατόριο Groppi.
Μετά δυσκολίας μπόρεσαν να αφήσουν τους δυο Γερμανούς να κάθονται αφρούρητοι στο ανοικτό καμιόνι. Έτσι τους πήραν μέσα μαζί τους και εκεί κάθισαν οι αιχμάλωτοι με τις στολές της Wehrmacht ανάμεσα σε πολλούς συμμάχους αξιωματικούς χωρίς ούτε ένας να τους προσέξει. Το βράδυ τους συνόδευσαν στον κινηματογράφο πριν τους παραδώσουν στην αιχμαλωσία.
Μετά από αυτά τα γεγονότα ο Anders Lassen επροτάθη για τον δεύτερο στρατιωτικό σταυρό.
Η επιδρομή στην οποία είχε συμμετάσχει με τέτοια μεγάλη επιτυχία, βοήθησε ώστε να ατονίσουν επιθέσεις της Luftwaffe επί των παραβιάσεων των πλοίων, όταν οι συμμαχικές Δυνάμεις αποβιβάστηκαν στη Σικελία την 10η Ιουλίου 1943.
Επίσης την ίδια μέρα οι άντρες του Sutherland έδωσαν την τελική τους μάχη με τους Γερμανούς στην Κρήτη…».
Το παραπάνω συγκλονιστικό απόσπασμα του συγγραφέα Mogens Kofod Hansen, αποκαλύπτει τα ονόματα των δύο ομάδων των σαμποτέρ που μπήκαν στο αεροδρόμιο Καστελλίου και πραγματοποίησαν το σαμποτάζ τα μεσάνυχτα της Κυριακής στις 4, ξημερώματα 5 Ιουλίου 1943. Οι ομάδες ήταν :
1η ομάδα : Υπολοχαγός Άντερς Λάσσεν και Δεκανέας Τζόουνς.
2η ομάδα : Λοχίας Νίκολσον, Δεκανέας Γκρέιβς και Σμηνίας Κίμωνας Ζωγραφάκης
Στο βιβλίο του ο Mogens Kofod Hansen, δεν αναφέρεται στους Κρητικούς που βοήθησαν στην επιτυχία του σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου. Τους πατριώτες που οδήγησαν, τροφοδότησαν και κατηύθυναν τους σαμποτέρ δεκαοχτώ (18) συνολικά ημέρες που παρέμειναν στην Κρήτη, (από 22 Ιουνίου που έφτασαν ως 10 Ιουλίου 1943 που αναχώρησαν).
Ο Mogens Kofod Hansen τονίζει και περιγράφει το επιχειρησιακό μέρος του σαμποτάζ. Πώς να θυμάται βέβαια ο Δανός αξιωματικός Λάσσεν, (αφού το βιβλίο του Mogens Kofod Hansen στηρίχτηκε στις σημειώσεις του ημερολογίου του) τα τόσα ονόματα των Κρητών που συναντούσε καθημερινά αυτές τις 18 ημέρες ;
Ο Mogens Kofod Hansen γράφει στο βιβλίο του για μία εκτέλεση 52 χωρικών από την περιοχή του Καστελλίου. Το γεγονός είναι ότι με απόφαση του Γερμανού Διοικητή Κρήτης Στρατηγού Μπρόγερ, εκτελέστηκαν με το αφήγημα των αντιποίνων 19 πατριώτες από τον νομό Ηρακλείου στον Ξηροπόταμο, (τρεις από αυτούς ήταν από την ευρύτερη περιοχή του Καστελλίου), 10 πατριώτες στη Φορτέτσα του Ρεθύμνου και 20 πατριώτες στην Αγυιά Χανίων. Το σύνολο των εκτελεσμένων πατριωτών ανήλθε στο νούμερο 49, μεταξύ των οποίων και έξι (6) Εβραίοι.
Επικεφαλής των σαμποτάζ που έγιναν ταυτόχρονα σε τρεις στόχους, στα αεροδρόμια Καστελλίου, Τυμπακίου και Ηρακλείου, ήταν ο υπολοχαγός Σάδερλαντ. Αυτός παρέμεινε από την αρχή ως το τέλος στην παραλία Τρυπητής – Αγίου Σάββα με έναν ασυρματιστή και συντόνισε τις ομάδες κρούσης.
Οι ομάδες των σαμποτέρ ήταν τρεις, για τα αεροδρόμια Ηρακλείου, Τυμπακίου και Καστελλίου. Στο αεροδρόμιο του Ηρακλείου πήγε ο Υπολοχαγός Λάμομπυ με τον Γιάννη Ανδρουλάκη και αφού δεν βρήκαν αεροπλάνα, ανατίναξαν τις αποθήκες καυσίμων στα Πεζά. Στο αεροδρόμιο Τυμπακίου πήγε ο Υπολοχαγός Ρόνυ Ρόβς με τον Γιώργη Βοσκάκη-Μηναδογιώργη αλλά ούτε εκεί υπήρχαν αεροπλάνα και η επιχείρηση του Τυμπακίου ματαιώθηκε. Στο αεροδρόμιο του Καστελλίου επιχείρησαν ο Δανός Υπολοχαγός Άντερς Λάσσεν με τον Κίμωνα Ζωγραφάκη.
Στις 28 Απριλίου 2024, ο Ναύαρχος ε.α. Ηρακλής Καλογεράκης, μας απέστειλε φωτογραφίες και σημείωμα με στοιχεία του βιογραφικού του επικεφαλής της επιχείρησης ΑΛΜΠΟΥΜΕΝ στον νομό Ηρακλείου, τότε Υπολοχαγού David Sutherland. Συγκεκριμένα, για τον Υπολοχαγό Σάδερλαντ διαβάζουμε :
«…ο υπολοχαγός Σάδερλαντ, με την αναδιοργάνωση των ειδικών δυνάμεων, ανέλαβε την 1 Απριλίου 1943, την διοίκηση του αποσπάσματος “S” των SBS που είχε βάση στον Athlit Bay της Παλαιστίνης. Από εκεί στα πλαίσια της προετοιμασίας της αποβάσεως των Συμμάχων στην Ιταλία, πήγε στην Κρήτη όπου κατέστρεψε Γερμανικά βομβαρδιστικά που στάθμευαν εκεί και απειλούσαν όλη την Ανατολική Μεσόγειο. Για την αποστολή του αυτή τιμήθηκε με μετάλλιο εξαίρετων πράξεων.
Αρχές 1944 εκτέλεσε αποστολές σε εχθρικές εγκαταστάσεις στην Αλβανία και νησιά Αιγαίου, ενώ αργότερα βοήθησε τους αντάρτες στις μάχες τους κατά του αποχωρούντος Γερμανικού στρατού από την Ελλάδα, Αλβανία και Γιουγκοσλαβία.
Επιστρέφοντας προήχθη σε λοχαγό και ανέλαβε την διοίκηση του Special Boat Squadron (SBS) και συνέχισε την υποστήριξη των παρτιζάνων του Τίτο στη Δαλματία και την Ίστρια και των Ελληνικών Δυνάμεων.
Έλαβε μέρος σχεδόν σε όλες τις μάχες για την απελευθέρωση των Ελληνικών νησιών από τους Γερμανούς, συμπολέμησε με τους Ιερολοχίτες στα Δωδεκάνησα και θεωρήθηκε ο “απελευθερωτής του Καστελλόριζου”.
Για τις υπηρεσίες του αυτές τιμήθηκε με τον ελληνικό πολεμικό σταυρό. Μετά την απελευθέρωση ανέλαβε την εκπαίδευση των ΛΟΚ του Ελληνικού στρατού και μετά τοποθετήθηκε στην Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή στην Ελλάδα, σαν Στρατιωτικός Σύμβουλος. Αποστρατεύτηκε το 1955 και εργάστηκε την υπηρεσία ασφαλείας MI5 μέχρι το 1974. Αγάπησε την Ελλάδα και μετά την αποστρατεία του την επισκέφτηκε αρκετές φορές…».
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου