Η μάχη της Αχλάδας
Αχλάδα, 1933. Το τυροκομείο στην έναρξη της λειτουργίας του. Φωτογραφία από το βιβλίο του Αντώνη Πλυμάκη “Οι πρωτοπόροι της ορειβασίας στα Χανιά”, έκδοση 2008, σελ. 59. (πηγή : εφημερίδα ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, Λουκάς Μπασιάς, 12.12.2019)

Ο φιλήστορας και συλλέκτης γιατρός Μανόλης Χναράκης, μας παρέδωσε τον Αύγουστο του έτους 2018 αντίγραφο από ένα χειρόγραφο τραγούδι έκτασης τεσσάρων σελίδων και 88 στίχων. Δημιουργός του τραγουδιού είναι ο μαθητής Γεώργιος Θ. Αναστασάκης από το χωριό Κουστογέρακο Σελίνου Χανίων.

Το τραγούδι υπογράφεται από τον μαθητή  στις 31 Δεκεμβρίου 1952. Στο τραγούδι του, ο Γεώργιος Θ. Αναστασάκης, δίδει τον τίτλο : «Το τραγούδι της Αχλάδας». Το αφιερώνει στη μεγάλη μάχη ανταρτών με εχθρική δύναμη δεκαεννέα (19) Γερμανών στρατιωτών της Βέρμαχτ, στην ορεινή περιοχή Αχλάδα του Κουστογέρακου, που έγινε στις 19 Νοεμβρίου 1943. Συγκεκριμένα, ο μαθητής γράφει :

Η πρώτη από τις τέσσερις σελίδες του ποιήματος του μαθητή Γεωργίου Θ. Αναστασάκη από το Κουστογέρακο Χανίων, με ημερομηνία δημιουργίας την 31η Δεκεμβρίου 1952 και τίτλο “Η μάχη της Αχλάδας”

«Το τραγούδι της Αχλάδας

Κάθε πρωί με τη δροσιά π’ανοίγει το λουλούδι

προσέξατε ν’ακούσετε ηρωικό τραγούδι.

Στα χίλια ενιακόσια και στα σαράντα τρία

τι κάνουνε οι Κρητικοί στη Γερμανοκρατία.

Εις την Αχλάδα έγινε μία μεγάλη μάχη

και όποιος δεν την ήξερε και θέλει να την μάθη.

Αχλάδα τα μητάτα σου και τα τυροκομεία

γρήγορα τα μετέτρεψες εις σε νεκροταφεία.

Απ’τον Ομαλό εφύγανε οι Γερμανοί να πάνε

εις την Αχλάδα για να βρουν πρόβατα για να φάνε.

Βγαίνουν και ξαναβγαίνουνε απάνω στην Αχλάδα

στο τέλος οι αντάρτες μας τους είχανε μπροσκάδα.

Τους άφησαν και ήλθανε εις το τυροκομείο

και κει τους έρριξαν ριπές για όλο τους τον βίο

τους ρίξανε οι αντάρτες μας με μια ομοβροντίαν

για να τα καθαρίσουνε της ζούγκλας τα θηρία

κι οι Γερμανοί ως άκουσαν ριπή του πολυβόλου

αμέσως ερχινήξανε και κάνουν τον σταυρόν τους

κάνουν τον ξανακάνουν τον μα τοσονά τους κάνει

γιατί οι αντάρτες τσ’είχανε μέσα στο σπίτι βάλει.

Στο σπίτι μέσα κλείστηκαν αυτοί οι Γερμανάδες

χειροβομβίδες τους πετούν από τσι ανηφοράδες.

Μετά τωνέ φωνάζουνε σκυλιά παραδοθήτε

γιατί δεν θα γλυτώσετε όλοι θα σκοτωθήτε.

Και με τα ξίφη άρχισαν τον τοίχο να τρυπούνε

να τσοι υποχρεώσουνε για να παραδοθούνε.

Κι αυτοί στην πόρτα ρίχνανε με ένα ταχυβόλο

και μία σφαίρα ήβρηκε τον Άγγλο εις τον ώμο.

Φωτοβολίδες πέταξαν από το παραθύρι

του Χίτλερ εφωνάζανε ενίσχυση να στείλη.

Στο τέλος σαν απόδανε πως δεν το βγάζουν πέρα

προβαίνει αξιωματικός με υψωμένα χέρια

φωνάζει παραδίδομαι και γω και ο στρατός μου

να μην μας εκτελέσετε δεν είναι από δικό μου.

Οκτώ εσκοτωθήκανε και έντεκα σωθήκαν

κι αυτοί ετραυματίστηκαν και επαραδοθήκαν.

Απ’εκεί τσοις μετ΄’εφεραν στ’αντάρτικο λημέρι

και κείνοι εσκεφτότανε το τι τσοις περιμένει.

Κι ο Άγγλος εδιέταξε όλοι να’πιδεθούνε

να πάρουνε συσσίτιο και να καθαριστούνε.

Την άλλη μέρα το πρωί τσοις λένε σηκωθήτε

σηκώνονται ετοιμάζονται με μια χαρά μεγάλη

και βλέπουνε και βάζουνε σκοινιά σ’ένα τσουβάλι.

Κι αντί για να τσοις πάρουνε ευθεία προς τα κάτω

είδαν και τσοις ανέβαζαν στην τρύπα εις τον ταύκο.

Εκεί τσοις υποδείξανε το πλοίο που θα μπούνε

για να καθησυχάσουνε και να αναπαυθούνε.

Σαν βόδια τσ’αλυσίδιασαν που μπαίνουν εις τ’αλώνι

και μια ριπή τσοι έρριξε ο Πατερο-Αντώνης.

Στην τρύπα μέσα έπεσαν όλοι τραυματισμένοι

κι ακόμα εσκεπτότανε το τι τσοις περιμένει.

Κι’αμέσως ετοιμάζεται ο πατερο – Αντώνης

και βάζει και στη μέση του, του μύλου ένα μπιστόλι.

Μ’ένα κορδόνι δέθηκε για να κατέβη κάτω

μα δυστυχώς εκόπηκε και πάει εις τον πάτο.

Χτυπιέται εδώ χτυπιέται κει στον πάτο κατεβαίνει

στα πόδια του στηρίκτηκε και τραυματίας μένει.

Μα πάλι εκρατήθηκε και βγάζει το μπιστόλι

και το φακό του άναψε και τους αποσκοτώνει.

Μετά ζητά βοήθεια στον Άγγλο τον Βασίλη

να κατεβή μ’ένα σκοινί απάνω να τον σύρη.

Κι’ο ήρωας και αρχηγός ο Άγγλος ο Βασίλης

με προθυμνία δέχτηκε απάνω να τον σύρη.

Απάνω τον τραβήξανε κουράγιο του φωνάζουν

γιατρούς θα φέρουμε δώ τον πόνο σου να γιάνουν.

Κι’αμέσως τον μετέφεραν στο έρημο λιμέρι

κι’ένας αντάρτης έτρεξε γιατρό να πάη να φέρη.

Κείνη τη μέρα πράγματι οι άνδρες εφανήκαν

ότι’ναι λεβεντόπαιδα και ήρωες εγινήκαν.

Μα ήρωες αληθινοί όλοι νέοι και γέροι

ας τόχουνε οι Κρητικοί σε όλα τους τα μέρη.

Την τρίτη μέρα το πρωί εξόρμησι εκάμαν

έξη χιλιάδες Γερμανοί απάνω στην Αχλάδα.

‘Όλα τα πλάγια ψάχνουνε  τσ’αντάρτερς για να βρούνε

τσοι Γερμανούς που χάσανε να τους εκδικηθούνε.

Κι’έξη μέρες ψάχνουνε αυτοί οι Γερμαναράδες

να βρούνε τσοι αντάρτες μας απάνω στες μαδάρες.

Κι’αφού απελπιστήκανε γυρίζουνε να φύγουν

να πάνε ες τσοι βάσεις των αφού δεν τους ευρίσκουν.

Κι’άπρακτοι και ντροπαλοί γυρίζουνε και φεύγουν

και σαν μπουλούκια γνήσια στη Σούγια κατεβαίνουν.

Εκεί τους περιμένανε πολλές χιλιάδες άλλοι

κι’αφού τους είπανε αυτό χτυπάνε το κεφάλι.

Στη βάσι του ο κάθε εις γυρεύει να γυρίση

αφού’δανε αληθινά τη δύναμη της Κρήτης.

Και οι αντάρτες στο βουνό χαίρονται το μαντάτο

τη νίκη και τη δόξα τους επί των λαοκράτων.

Εν Κουστογέρακω τη 31 – 12 – 52

Γεώργιος Θ. Αναστασάκης – (μαθητής)».

Το ιστορικό της μάχης της Αχλάδας τα χρόνια της ναζιστικής κατοχής στην Κρήτη 1941-1944, που έγινε την Παρασκευή 19 Νοεμβρίου 1943, θα παρακολουθήσουμε από τις παρακάτω πέντε (5) πηγές :

Το τυροκομείο της Αχλάδας όπως είναι σήμερα. Καταστράφηκε στις 13 Δεκεμβρίου 1943, όταν δύναμη του κατοχικού στρατού επέστρεψε στην περιοχή μετά τη μάχη που δόθηκε έναν μήνα νωρίτερα, στις 19 Νοεμβρίου 1943. (πηγή : εφημερίδα ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, Λουκάς Μπασιάς, 12.12.2019)
  1. Από το άρθρο του Μιχάλη Κατσανεβάκη στην εφημερίδα ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ με τίτλο “Η μάχη της Αχλάδας” και ημερομηνία 20.11.2021
  2. Από το άρθρο του Λουκά Μπασιά στην εφημερίδα ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ με τίτλο “Το τυροκομείο της Αχλάδας” και ημερομηνία 12.12.2019
  3. Από το άρθρο του +Αντώνη Πλυμάκη στην εφημερίδα ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ με τίτλο “Οι ηρωικοί μαχητές του Κουστογέρακου και ένα θαύμα της Αγίας Αικατερίνης” και ημερομηνία 24.11.2018
  4. Από τις σελίδες 91 – 94 του βιβλίου του Ευτύχη Ι. Λαμπουσάκη “Το Σέλινο στη Μάχη της Κρήτης. Κατοχή – Αντίσταση”, που εκδόθηκε στα Χανιά το έτος 2021 και
  5. Από την ομιλία του Γιάννη Μυριζάκη στον Σύλλογο Επιστημόνων Σελίνου Χανίων με τίτλο “Το τυροκομείο της Αχλάδας Σελίνου και η μάχη που έγινε εκεί” και ημερομηνία δημοσίευσης 29 Ιουλίου 2015.
Η φορητή εικόνα της Αγίας Αικατερίνης στο ομώνυμο εκκλησάκι που χτίστηκε στις αρχές του 2000 στην περιοχή Χασκόσπηλιος Κουστογέρακου Χανίων. Δίπλα στην εικόνα στέκεται μια μεγάλη μορφή της Κρητικής Αντίστασης τα χρόνια της κατοχής, ο Αντώνης Πατεράκης. Αριστερά στην εικόνα είναι τα ονόματα των ανταρτών που διασώθηκαν στις 25 Νοεμβρίου 1943, ανήμερα της Αγίας Αικατερίνης και δεξιά περιγράφεται το θαύμα της Αγίας την ημέρα εκείνη. (πηγή : Εφημερίδα ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, 24.11.2018)

Το τυροκομείο της Αχλάδας

Για την ανέγερση και λειτουργία του Τυροκομείου της Αχλάδας, ο Γιάννης Μυριζάκης, μέλος του Συλλόγου Επιστημόνων Σελίνου Χανίων, γράφει σε δημοσίευμά του με ημερομηνία 29 Ιουλίου 2015 τα εξής :

«…στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως της 19.9.1931 (αριθμ. φύλλου 320) δημοσιεύτηκε Προεδρικό Διάταγμα υπογραφόμενο από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Αλεξ, Ζαϊμη με το οποίο εγκρίθηκε η υπ. αριθμ. 25 πράξη του Κοινοτικού Συμβουλίου της Κοινότητας Σούγιας  “περί δωρεάν παραχωρήσεως εις το Δημόσιον του εν αυτή περιγραφομνένου κοινοτικού γηπέδου εις θέσιν Χαλασσοπό – Αχλάδα εκτάσεως δύο στρεμμάτων προς ανέγερσιν συναιταιρικού τυροκοιμείου…”.

…τα υλικά της οικοδομής μεταφέρονταν με μεγάλα καϊκια από την Παλαιόχωρα στη Σούγια και από εκεί με γαϊδούρια και μουλάρια, μέσω Λιβαδά και Κουστογέρακου στην Αχλάδα. Τσιμέντα, σιδερόβεργες, ασβέστης με πορεία 6 ωρών, νερό από το Κουστογέρακο, δρόμος 4 ωρών. Σαντορινιό χώμα για το κτίσιμο των τοίχων, για να αντέχουν στις αντίξοες καιρικές συνθήκες που επικρατούν το χειμώνα στο υψόμετρο των 1750 μέτρων…

…από την παραχώρηση του οικοπέδου στο Συνεταιρισμό μέχρι την ανέγερση του Τυροκομείου θα πρέπει να πέρασαν χρόνια και άρα η λειτουργία του θα ξεκίνησε το έτος 1933…».

Αυτά γράφει μεταξύ άλλων ο Γιάννης Μυριζάκης για το Τυροκομείο της Αχλάδας που χτίστηκε στα Λευκά Όρη, στην ευρύτερη περιοχή του Κουστογέρακου Σελίνου και εξυπηρετούσε όλους τους κτηνοτρόφους του Ν.Α Σελίνου του νομού Χανίων.

Σ’αυτήν την περιοχή του Τυροκομείου, την Παρασκευή 19 Νοεμβρίου 1943 εξελίχτηκε η μεγάλη μάχη μεταξύ 19 γερμανοϊταλών και ομάδας 27 ανταρτών όπου μετείχε και ο Νεοζηλανδός Dudley C. Perkins (ή Βασίλης όπως τον αποκαλούσαν οι ντόπιοι), μια μάχη που περιγράφει με λεπτομέρειες στο τραγούδι του ο μαθητής Γεώργιος Θ. Αναστασάκης.

Το Τυροκομείο όπως θα περιγράψουμε στη συνέχεια, μετά τη νικηφόρο μάχη της Αχλάδας, λίγες ημέρες αργότερα ανατινάχτηκε από τους άντρες του κατοχικού στρατού.

Η μάχη της Αχλάδας, (Παρασκευή, 19 Νοεμβρίου 1943)

Η μάχη της Αχλάδας μεταξύ 19 Γερμανοϊταλών και 27 ανταρτών του Σελίνου εξελίχτηκε ως εξής : Όταν οι άντρες του κατοχικού στρατού βρέθηκαν στην περιοχή του Τυροκομείου, οι αντάρτες που τους είχαν αντιληφθεί ξεκίνησαν να τους πυροβολούν.

Ο εχθρός είχε βρεθεί ανάμεσα σε διασταυρούμενα πυρά. Ο μαθητής Γεώργιος Αναστασάκης στο ποίμα του γράφει ότι σκοτώθηκαν οκτώ Γερμανοί και έντεκα τραυματίστηκαν και παραδόθηκαν.

…οκτώ εσκοτωθήκανε και έντεκα σωθήκαν

κι αυτοί ετραυματίστηκαν και επαραδοθήκαν…

Οι έντεκα είχαν βρει καταφύγιο μέσα στο κτήριο του Τυροκομείου. Οι άντρες της Αντίστασης πλησίασαν και ανοίγοντας οπές στην ταράτσα, έριξαν στο εσωτερικό χειδοβομβίδες. Οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να παραδοθούν, οι περισσότεροι ήταν τραυματισμένοι.

Όλοι οδηγήθηκα σε μια περιοχή που υπήρχε ένα βάραθρο, «στου Ταύκου την Τρύπα». Ο Λουκάς Μπασιάς στα γραπτά του αναφέρει ότι ειδοποιήθηκε ο γιατρός Χατζάκης από την Κάντανο, ώστε να επιδέσει και να δώσει τις ιατρικές του φροντίδες στους τραυματίες.

Το ΣΣΜΑ ενημερώθηκε από τον ασύρματο του κλιμακίου για τους αιχμαλώτους και ζητήθηκε να σταλεί πλωτό μέσον να τους παραλάβει και να τους μεταφέρει στη Μέση Ανατολή. Από το Στρατηγείο ενημερώθηκαν ότι αυτό είναι αδύνατον και δόθηκαν εντολές ότι, αφού δεν μπορούσαν να τους φυγαδεύσουν, η μόνη λύση ήταν να τους σκοτώσουν.

Έτσι η τύχη τους διαγράφηκε και με κλήρωση, μικρή ομάδα ανταρτών τους καταγκρήμνισε στο βάραθρο. Πέφτοντας όμως σε βάθος 43 μέτρων που ήταν ο ταύκος, δεν σκοτώθηκαν όλοι. Ο Αντώνης Πατεράκης δέθηκε με σκοινί και θέλησε να κατέβει στην τρύπα για να τελειώσει το μαρτύριό τους.

Στην  κάθοδο όμως το σκοινί έσπασε και ο Πατεραντώνης πέφτοντας τραυματίστηκε. Προσέτρεξε σε βοήθειά του, κατεβαίνοντας κι αυτός με σκοινί, ο Νεοζηλανδός Dudley C. Perkins ή Βασίλης. Όλοι μαζί ανέσυραν  τον Αντώνη και του προσφέρθηκαν οι πρώτες βοήθειες.

Μετά τη μάχη, από την ομάδα των ανταρτών είχαν τραυματιστεί οι Αντώνης και Βασίλης Πατεράκης, ο Dudley C. Perkins και ο Μανόλης Τζατζιμάκης. Ο τελευταίος στάλθηκε στο νοσοκομείο των Χανίων. Κάποιος τον πρόδωσε και οι Γερμανοί τον συνέλαβαν. Από τότε δεν τον ξανάδε κανείς. Στη συνέχεια οι αντάρτες χωρίστηκαν σε μικρές ομάδες και αποσύρθηκαν κρυπτόμενοι σε απόκρημνες σπηλιές της περιοχής.

Η μεγάλη εξόρμηση των Γερμανών μετά τη μάχη της Αχλάδας και το θαύμα της  Αγίας Αικατερίνης, (Πέμπτη 25 Νοεμβρίου 1943)

Αφού πέρασαν δύο ημέρες από τη μάχη και η γερμανική περίπολος των 19 ανδρών που είχε εξορμήσει στην περιοχή του Κουστογέρακου Χανίων δεν έδιδε σημεία ζωής, μεγάλη δύναμη του κατοχικού στρατού κατευθύνθηκε στα ορεινά αναζητώντας τους.

Ο αριθμός των Γερμανών ποικίλει στις καταγραφές των ιστορικών και ερευνητών και κυμαίνονταν από 1.000 ως 1.500 άντρες. Οι αντάρτες είχαν κρυφτεί σε σπηλιές και απόκρημνες πλαγιές των Λευκών Ορέων. Στις 25 Νοεμβρίου 1943, οι Γερμανοί πλησίασαν κοντά στους αντάρτες στα 25 μέτρα, αλλά ενώ ως εκείνη τη στιγμή ο καιρός ήταν καλός, πυκνή ομίχλη σκέπασε την περιοχή.

Οι Γερμανοί απομακρύνθηκαν και οι άντρες της Αντίστασης απέδωσαν τη σωτηρία τους σε θαύμα της Αγίας Αιακτερίνης που γιόρταζε εκείνη την ημέρα. Το έτος 2000 και με πρωτοβουλία του Αντώνη Πατεράκη, (ενός από τους άντρες που πήραν μέρος στη Μάχη της Αχλάδας), αλλά και των απογόνων των άλλων μαχητών, οικοδομήθηκε στην περιοχή Χασκόσπηλιος ένας ναός αφιερωμένος στην Αγία Αικατερίνη.

Ο ναός της Αγίας Αικατερίνης στην τοποθεσία Χασκόσπηλιος του χωριού Κουστογέρακου Χανίων. Ξεκίνησε να χτίζεται το έτος 2000 για να θυμίζει το θαύμα της Αγίας στις 25 Νοεμβρίου 1943 και τη διάσωση των ανταρτών που έδωσαν μάχη στην περιοχή της Αχλάδας, στις 19 Νοεμβρίου 1943. (πηγή : Εφημερίδα ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, 24.11.2018)

Απέχει από το Κουστογέρακο πέντε χιλιόμετρα και στον ναό τοποθετήθηκε εικόνα που φιλοτεχνήθηκε με δαπάνη των απογόνων. Πάνω της έχουν γραφεί όλα τα ονόματα των ανταρτών που πήραν μέρος στη μάχη και η ημερομηνία του θαύματος της Αγίας, (25 Νοεμβρίου 1943).

Η κατεδάφιση του Τυροκομείου της Αχλάδας

Είκοσι τέσσερις ημέρες μετά τη μάχη της Αχλάδας, τη Δευτέρα 13 Δεκεμβρίου 1943, σαράντα Γερμανοί έφτασαν και πάλι στο σημείο. Για να εκδικηθούν τους συντρόφους τους που σκοτώθηκαν στη μάχη, τοποθέτησαν εκρηκτικά στο Τυροκομείο και το ανατίναξαν.

Οι τρεις μεγάλοι χώροι – δωμάτια έγιναν ερείπια και ερειπωμένα παραμένουν ως σήμερα. Την ημερομηνία ανατίναξης του Τυροκομείου αναφέρει ο Βρετανός Αξιωματικός Σύνδεσμος Dudley C. Perkins στο ημερολόγιό του.

Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου