Α. Ποια ήταν η επιχείρηση ΑΛΜΠΟΥΜΕΝ.
Στις αρχές του Ιουλίου 1943, πριν τη συμμαχική απόβαση στη Σικελία, το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής αποφάσισε να χτυπήσει τις αεροπορικές βάσεις του νομού Ηρακλείου. Επέλεξε τα αεροδρόμια Ηρακλείου, Καστελλίου Πεδιάδος και Τυμπακίου για δύο κυρίως λόγους:
α) Να παραπλανηθούν οι Γερμανοί και να νομίσουν πως η απόβαση θα γίνει στην Κρήτη, όπως εξάλλου προπαγάνδιζε το Συμμαχικό Στρατηγείο με τους αξιωματικούς συνδέσμους που έστελνε στο νησί τη διάρκεια της Κατοχής και
β) Να εμποδίσουν τα γερμανικά αεροσκάφη από τα αεροδρόμια της Κρήτης, να συνδράμουν τις δυνάμεις τους στη Σικελία, βυθίζοντας τα φίλια αποβατικά σκάφη όταν αυτά θα επιχειρούσαν προσεγγίζοντας τις Ιταλικές ακτές.
Ως ημερομηνία του εγχειρήματος επέλεξαν τα μεσάνυχτα της 4ης, ξημερώματα 5 Ιουλίου 1943 ταυτόχρονα για όλους τους στόχους. Η επιχείρηση ονομάστηκε ΑΛΜΠΟΥΜΕΝ που σήμαινε «το ασπράδι του αυγού». Στις ομάδες των σαμποτέρ συμμετείχαν και Κρήτες υπαξιωματικοί.
Για το αεροδρόμιο Καστελλίου, ο Καστελλιανός Κίμωνας Ζωγραφάκης. Για το αεροδρόμιο Ηρακλείου, ο Αρχανιώτης Γιάννης Ανδρουλάκης. Για το αεροδρόμιο Τυμπακίου, ο Γιώργης Βοσκάκης-Μηναδογιώργης από το χωριό Σάτα Αμαρίου.
Το σκάφος επιφανείας αποβίβασε τους σαμποτέρ στην Τρυπητή, μια απόκρημνη παραλία στα νότια του νομού Ηρακλείου στις 23 Ιουνίου 1943. Επικεφαλής όλης της επιχείρησης ορίστηκε ο Άγγλος Ταγματάρχης Sutherland. Αυτός έμεινε στον τόπο της αποβίβασης και με έναν ασυρματιστή θα συντόνιζε όλη την επιχείρηση.
Οι ομάδες χωρίστηκαν και ανέλαβε η κάθε μια τον ρόλο της. Επικεφαλής της ομάδας για το Καστέλλι ήταν ο Δανός Υπολοχαγός Άντερς Λάσσεν. Για το αεροδρόμιο Ηρακλείου ήταν ο Άγγλος Υπολοχαγός Κένεθ Λάμονμπυ. Για το αεροδρόμιο Τυμπακίου ήταν ο Σκωτζέζος Υπολοχαγός Ρόνυ Ροβς.
Τη νύχτα της 4ης Ιουλίου 1943, οι σαμποτέρ μπήκαν στους στόχους. Στο Καστέλλι η επιχείρηση πέτυχε. Το αεροδρόμιο παραδόθηκε στις φλόγες. Ο ηρωικός Άντερς Λάσσεν έδωσε παραπλανητική μάχη στη δυτική πλευρά του αεροδρομίου με αποτέλεσμα οι σαμποτέρ να κάνουν ανενόχλητα τη δουλειά τους ανατολικά, ανατινάζοντας τα αεροπλάνα, τις αποθήκες καυσίμων και τα ορυκτέλαια.
Το αεροδρόμιο Ηρακλείου δεν χτυπήθηκε. Η αναγνώριση της προηγούμενης ημέρας έδειξε ότι δεν υπήρχαν αεροπλάνα και οι σαμποτέρ επέλεξαν τις μεγάλες αποθήκες καυσίμων που είχαν οι Γερμανοί στα Πεζά. Στο Τυμπάκι οι σαμποτέρ μπήκαν στο αεροδρόμιο, αλλά δεν έκαναν τίποτα γιατί δεν βρήκαν αεροσκάφη.
Την ίδια βραδιά έγιναν δύο ακόμη γεγονότα.
α) Στο χωριό Αγιές Παρασκιές, που βρίσκεται δίπλα στα Πεζά, πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε Γερμανός υψηλόβαθμος αξιωματικός. Οι Γερμανοί απέδωσαν αυτήν την ενέργεια στους σαμποτέρ, αλλά ευτυχώς για το χωριό, γρήγορα αποδείχτηκε ότι τον αξιωματικό σκότωσε Γερμανός στρατιώτης που είχε ανοικτούς λογαριασμούς μαζί του.
β) Στο λιμάνι του Ηρακλείου, οι Πάτρικ Λη Φέρμορ, Μανόλης Πατεράκης, Μιχάλης Ακουμιανάκης και Μιχάλης Κόκκινος επέλεξαν την ίδια νύχτα, της 4ης Ιουλίου 1943, να πραγματοποιήσουν τη βύθιση ενός μεγάλου πλοίου, του «ΣΑΝΤΑ ΦΕ», μια ενέργεια που σχεδίαζαν πολύ καιρό. Δυστυχώς δεν πέτυχαν. Οι Γερμανοί τους αντιλήφθηκαν και η επιχείρηση ματαιώθηκε.
Για την επιτυχία των επιχειρήσεων συνέδραμαν πολλοί πατριώτες. Στο Καστέλλι συμμετείχε ο Υπαρχηγός της Οργάνωσης του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, Καπετάν Γιάννης Μπαντουβάς. Αρκετοί πατριώτες οδήγησαν, τροφοδότησαν και απέκρυψαν τους σαμποτέρ.
Μετά τις δολιοφθορές, οι ομάδες κατευθύνθηκαν και πάλι στην παραλία Τρυπητή. Στις 10 Ιουλίου 1943, την ημέρα της συμμαχικής απόβασης στη Σικελία, οι σαμποτέρ επιβιβάστηκαν στο σκάφος επιφανείας και αναχώρησαν Πριν συμβεί αυτό, γερμανική περίπολος τους αντιλήφθηκε στο φαράγγι της Τρυπητής και δόθηκε μάχη. Σ’αυτήν έχασε τη ζωή του ο Άγγλος Υπολοχαγός Κένεθ Λάμονμπυ.
Ο Καπετάν Γιάννης Μπαντουβάς που δεν δέχτηκε να μπει στο πλοίο, βρέθηκε στον γερμανικό κλοιό την επόμενη ημέρα και συνελήφθηκε. Ο πατριώτης Γιάννης Επταμηνιτάκης, από το χωριό Πλάτανος Αμαρίου, σκοτώθηκε όταν τον αντιλήφθηκαν οι Γερμανοί μέσα στον κλοιό και τον πυροβόλησαν από μεγάλη απόσταση.
Ο Γερμανός Διοικητής Κρήτης Μπρούνο Μπρόγερ, διέταξε ως αντίποινα την εκτέλεση 50 πατριωτών. Είκοσι στο Ηράκλειο, δέκα στο Ρέθυμνο και είκοσι στα Χανιά. Αυτό ήταν το τίμημα της επιχείρησης ΑΛΜΠΟΥΜΕΝ σε ανθρώπινες ζωές.
Β. Πώς περιγράφει ο Γεώργιος Χαροκόπος την επιχείρηση ΑΛΜΠΟΥΜΕΝ στο βιβλίο του “Το Φρούριον Κρήτη 1941-1944”
Ο δάσκαλος, αντιστασιακός και συγγραφέας Γεώργιος Χαροκόπος, στο βιβλίο του “Το Φρούριον Κρήτη 1941-1944” που εκδόθηκε το 1971 και στις σελίδες 208 ως 216, περιγράφει την επιχείρηση Αλμπούμεν που είχε στόχο και το πολεμικό αεροδρόμιο Καστελλίου.
Ένα χρόνο πριν, στις 7 Ιουνίου 1970, σε άρθρο του στην εφημερίδα ΠΟΛΙΤΕΙΑ περιγράφει την ίδια επιχείρηση. Συγκεκριμένα, ο Γεώργιος Χαροκόπος γράφει: «Κρήτη, Ιούλιος 1943. Ο στρατός κατοχής αποτελείται από δύο γερμανικές και δύο ιταλικές μεραρχίες που αριθμούσαν γύρω στις 40.000 άνδρες. Ο οπλισμός όμως, τα τανκς, τα ελαφρά μηχανοκίνητα τμήματα και η αεροπορική κάλυψη που διέθεταν οι δυο γερμανικές μεραρχίες, συνέθεταν μια τρομερή δύναμη πυρός, που πολλαπλασίαζε τη δύναμη και την ισχύ τους.
Οι οχυρώσεις εξ ’άλλου και τα επάκτια πυροβολεία κατά μήκος των βορείων παραλίων και στα προσφερόμενα για αποβάσεις λίγα σημεία των νοτίων ακτών καθώς και τα ακτοφυλάκια και παρατηρητήρια στις επίκαιρες θέσεις, ολοκλήρωναν την εικόνα του Φρουρίου Κρήτης…
…όπως αναφέρεται στο βιβλίο «Αποφασιστικές μάχες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου», των Γερμανών ιστορικών συγγραφέων δρος Χανς Άντολφ Τζακόμπσεν και δρος Γιούρκεν Ρόβερ, στο οποίο εκθέτουν τις γνώμες τους Γερμανοί στρατηγοί του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Χίτλερ είχε διατάξει το 1942 την οχύρωση της νήσου κατά το πρότυπο του τείχους του Ατλαντικού:
“Ο Χίτλερ ενδιαφέρετο πολύ για την Κρήτη στην οποίαν παρά την κτηθείσαν πείραν από της καταλήψεώς της, τον Μάιον του 1941, απέδιδε δεσπόζουσαν επιρροήν στην Ανατολική Μεσόγειον με ειδικήν αναφοράν στη μάχη της Αιγύπτου. Κατά την εποχήν αυτήν, ισχυρές δυνάμεις απεστέλλοντο στην νήσον μαζί με μεγάλες ποσότητες εφοδίων και υλικών προς τον σκοπόν της οχυρώσεως των ακτών της κατά το πρότυπον του τείχους του Ατλαντικού”.
Η οχύρωσις αυτή επραγματοποιήθη εντός λίγων μηνών με την προσωπική υποχρεωτική εργασία των σκλάβων, αλλά με αδούλωτη ψυχή κατοίκων της Κρήτης που οργανωμένοι από τους πρώτους κιόλας μήνες της κατοχής στην μυστική αντίσταση, περίμεναν μάταια από μήνα σε μήνα και από χρόνο σε χρόνο συμμαχική απόβαση που δεν επρόκειτο να πραγματοποιηθεί.
Επανειλημμένως οι μυστικές οργανώσεις και οι αρχηγοί των ενόπλων ομάδων έλαβαν εντολές από το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής να βρίσκονται σε επιφυλακή για την υποστήριξη επικείμενης συμμαχικής απόβασης. Στην πραγματικότητα όμως οι εντολές αυτές δίνονταν ενώ ταυτόχρονα μικρές ομάδες κομμάντος έφταναν μυστικά για σαμποτάζ και γινόταν ρίψεις οπλισμού στους αντάρτες από τον αέρα ή μεταφέρονταν πολεμοφόδια με υποβρύχια ή άλλα ειδικά σκάφη επιφανείας για να το πληροφορείται ο εχθρός και να διατηρεί στο νησί μεγάλες δυνάμεις που θα ήταν πολύ χρήσιμες για τη μάχη της Αιγύπτου το 1942 ή για την ενίσχυση άλλων νησιών όπως της Σικελίας όπου επρόκειτο να γίνει η συμμαχική απόβαση τον Ιούλιο του 1943.
Όπως αποδεικνύεται από τα γεγονότα σχετικά με την οργάνωση της μυστικής αντίστασης και της δράσης της Ιντζέλλιτζενς Σέρβις, το 1941 και το 1942 η Κρήτη από φρούριο των Γερμανών κατέληξε να είναι παρατηρητήριο των Άγγλων στην Μεσόγειο.
Η Ιντζέλλιτζενς Σέρβις χάρις στις ικανότητες των αξιωματικών που είχε αποστείλει εκεί, αλλά κυρίως χάρις στις κρητικές οργανώσεις πληροφοριών και κατασκοπείας, που είχαν διεισδύσει στις νευραλγικές υπηρεσίες του εχθρού, επληροφορείτο τα πάντα για τις προθέσεις, τις συγκεντρώσεις και τις μετακινήσεις των εχθρικών δυνάμεων, (αεροπορικών και ναυτικών), από την Κρήτη προς την Αφρική. Και στην πλέον κρίσιμη στιγμή, όταν ο Ρόμμελ σταμάτησε την προέλασή του 60 περίπου χιλιόμετρα πριν την Αλεξάνδρεια λόγω έλλειψης επαρκών αποθεμάτων καυσίμων και πυρομαχικών και ζήτησε επειγόντως από τον διοικητή Φρουρίου Κρήτης στρατηγό Αντρέ να επισπεύσει την αποστολή μιας μεγάλης νηοπομπής από τη Σούδα αρχές Ιουλίου 1942, το τηλεγράφημά του βρισκόταν την επόμενη στη γνώση του Άγγλου αρχιστρατήγου της Μέσης Ανατολής στρατηγού Ώκινλεκ, από δύο μυστικούς πράκτορες.
Η πληροφορία αυτή ήταν ως ο από μηχανής Θεός που έσωσε τη συμμαχική υπόθεση στην Μέση Ανατολή. Ο Άγγλος αρχιστράτηγος αντιλήφθηκε τότε ότι δεν είχε χαθεί το παν. Είχε καιρό 15 ημέρες τουλάχιστον να οργανώσει νέα γραμμή αμύνης.
Η εκκένωση του λιμανιού της Αλεξάνδρειας από τον συμμαχικό στόλο δεν ολοκληρώθηκε. Η οπισθοχώρηση της 8ης αγγλικής στρατιάς σταμάτησε. Η εχθρική νηοπομπή καταστράφηκε στο λιμάνι του Τομπρούκ από αμερικανικά αεροπλάνα Λιμπερέητορς. Αντί για τις οδομαχίες που σχεδίαζε ο Ώκινλεκ στην Αλεξάνδρεια για να καθυστερήσει την προέλαση του Ρόμμελ προς το Σουέζ, το συμμαχικό μέτωπο κρατήθηκε στο Ελ Αλαμέιν με αναστροφή της υποχωρούσας 8ης στρατιάς και την ένταση των επιθέσεων της συμμαχικής αεροπορίας. Οι μυστικές υπηρεσίες του Στρατηγείου που είχαν κάψει τα αρχεία τους και είχαν αναχωρήσει για την Παλαιστίνη, ξαναγύρισαν στο Κάιρο.
Ένας χρόνος είχε περάσει από τότε. Τα γερμανοϊταλικά στρατεύματα είχαν ηττηθεί στην Αφρική και τα τελευταία υπολείμματά τους είχαν παραδοθεί στις νικηφόρες συμμαχικές στρατιές του στρατάρχη Μοντγκόμερι και του στρατηγού Αϊζενχάουερ στις 13 Μαΐου 1943 στην Τυνησία.
Ως εκ τούτου η Κρήτη είχε χάσει τη σημασία της ως Τράνσιτ Καμπ που χρησιμοποιείτο κατά τα δύο προηγούμενα χρόνια για τον ανεφοδιασμό του Άφρικα Κόρπς. Παρ’όλα αυτά η φρουρά της εξακολουθούσε να παραμένει ισχυρή. Σαν αεροπορική βάση εξακολουθούσε να έχει εξαιρετική σημασία. Ο Χίτλερ με κανέναν λόγο δεν δεχόταν να την εξασθενίσει πέραν του δέοντος.
Με τα μυστικά όπλα που του υπόσχονταν οι Γερμανοί επιστήμονες, ήλπιζε να ανατρέψει σύντομα τη δυσμενή τροπή της πολεμικής κατάστασης για τον Άξονα και να ξαναχρησιμοποιήσει τότε την Κρήτη για νέα εξόρμηση προς την Αφρική και Μέση Ανατολή.
To μεσογειακό αυτό φρούριο έπρεπε να κρατηθεί ενισχυμένο, τώρα που υπήρχαν πληροφορίες ότι οι σύμμαχοι μετά το τέλος της εκστρατείας της Αφρικής θα επιχειρούσαν να το καταλάβουν για να ενισχύσουν τη θέση τους στη Μεσόγειο και να επιτηρούν τη θαλάσσια οδό Κωνστάντζας-Βοσπόρου-Κορίνθου-Ιταλίας, που είχε εξασφαλιστεί για τον Άξονα με την κατάληψη του νησιού το 1941.
Με το δρομολόγιο αυτό μεταφέρονταν κυρίως τα υγρά καύσιμα από τη Ρουμανία στην Ιταλία. Τώρα που η συμμαχική αεροπορία είχε γίνει πολύ ισχυρή και αντιμετώπιζε νικηφόρα τη Λουφτβάφφε, παρόμοιο γεγονός θα αποτελούσε πλήγμα για τον Άξονα στη Μεσόγειο.
Πράγματι παραπλανητικές προετοιμασίες στην Αίγυπτο και στη Λιβύη και πληροφορίες που έφταναν στα αυτιά των Γερμανών πρακτόρων επιδέξια διοχετευόμενες από τις μυστικές υπηρεσίες του Στρατηγείου του Καΐρου για να διασταυρώνονται, έδιναν την εντύπωση ότι χωρίς αμφιβολία προετοιμαζόταν απόβαση στην Κρήτη αρχές Ιουλίου 1943.
Στην ίδια τη Μεγαλόνησο εξ’άλλου κυκλοφορούσαν φήμες προφανώς για να τις πληροφορηθεί η γερμανική αντικατασκοπία, ότι μεγάλη συμμαχική αρμάδα και τρεις χιλιάδες αεροπλάνα θα επιχειρούσαν την κατάληψή της.
Για να δώσει μεγαλύτερη αληθοφάνεια στις φήμες αυτές ενόψει της συμμαχικής απόβασης στη Σικελία και να παραπλανήσει εξ’ολοκλήρου τον εχθρό για τον πραγματικό του αντικειμενικό σκοπό, το Σ.Σ.Μ.Α. σχεδίασε τη μυστική επιχείρηση σαμποτάζ με την κρυπτογραφική ονομασία “ΑΛΜΠΟΥΜΕΝ”, που μεταφράζεται “το ασπράδι του αυγού”.
Η επιχείρηση αυτή που διεξήχθηκε στην Κρήτη και στην Σαρδηνία θα βοηθούσε προφανώς τους συμμάχους να καθαρίσουν το αυγό και να πάρουν το «ασπράδι» – τη Σικελία. Ο κρόκος – η Ιταλία – θα ήταν έτσι έτοιμος για χτύπημα και παρασκευή ομελέτας.
Στις 5 Ιουλίου το βράδυ οι σαμποτέρ πέτυχαν τους στόχους στην Κρήτη με τη βοήθεια των αντρών της Αντίστασης. Η προπαρασκευή είχε γίνει από τον αρχηγό της συμμαχικής μυστικής αποστολής στην Κρήτη, αντ/χη Τομ Ταμπάμπιν και τον υπαρχηγό της Πάτρικ – Λη – Φέρμορ .
Στην περιοχή Ηρακλείου στόχος ήταν πάλι το αεροδρόμιο όπως και πριν ένα χρόνο. Τώρα όμως δεν υπήρχαν εκεί παρά μόνο ελάχιστα αναγνωριστικά και μεταγωγικά. Έτσι ο επικεφαλής της ομάδας Κένεθ Λάμπουμπι έστρεψε την προσοχή του στις μεγάλες αποθήκες καυσίμων στα Πεζά και τις ανατίναξε. Η αεροπορική βενζίνη που έγινε παρανάλωμα του πυρός ήταν περίπου 200.000 λίτρα.
Τα περισσότερα αεροπλάνα από το σμήνος των στούκας και μερικά από το σμήνος των μαχητικών που δρούσαν τότε από την Κρήτη, βρισκόταν εκείνο το βράδυ προσγειωμένα στο αεροδρόμιο του Καστελλίου Πεδιάδας. Αλλά τα αεροπλάνα τα φρουρούσαν ανά τρεις σκοποί, ύστερα από τη συμφορά που είχαν πάθει οι Γερμανοί στο ίδιο αεροδρόμιο τον Ιούνιο του 1942 από άλλη ομάδα κομάντος.
Οργισμένος τότε ο Γκαίριγκ για τις δεκάδες των αεροπλάνων και τις μεγάλες ποσότητες καυσίμων που καταστράφηκαν, αντικατέστησε τον διοικητή του φρουρίου Κρήτης στρατηγό Αντρέ με τον στρατηγό Μπρούνο Μπρόγιερ που ήταν μέχρι τότε διοικητής Ηρακλείου, με την κατηγορία ότι δεν είχε λάβει τα επιβαλλόμενα μέτρα ασφαλείας.
Παρά τα μέτρα όμως ασφαλείας που είχαν ληφθεί, ο ατρόμητος Δανός σαμποτέρ Άντερς Λάσσεν κατόρθωσε με ευφυέστατο τέχνασμα να παρασύρει τη φρουρά σε μάχη προς την αντίθετη πλευρά του αεροδρομίου, ενώ οι δύο άντρες της ομάδας του που είχαν μπει από την πλευρά που βρισκόταν τα στούκας, τοποθέτησαν τις βόμβες τους και κατάστρεψαν τα περισσότερα. Κατά την αποχώρησή τους υπονόμευσαν και μια μεγάλη αποθήκη βενζίνης που ανατινάχτηκε και οι φλόγες της φώτισαν σαν να ήταν μέρα την κωμόπολη του Καστελλίου.
Οι σαμποτέρ δεν είχαν καμιά απώλεια και διέφυγαν προς τα νότια παράλια των Αστερουσίων απ’όπου θα τους παραλάμβαναν από προκαθορισμένο σημείο ειδικό σκάφος. Ισχυρές όμως περίπολοι του εχθρού είχαν κινηθεί προς όλα τα ύποπτα σημεία των νοτίων ακτών και παρά την προσεχτική και κατά μικρές ομάδες αποχώρηση των σαμποτέρ και των βοηθών τους, δεν αποφύγανε τη συμπλοκή.
Το απόγευμα λίγες ώρες πριν από τη νύχτα της αναχώρησής τους σκοτώθηκε σε συμπλοκή ο υπολοχαγός Λάμπουμπι και ο σύνδεσμος της Αντίστασης – ένα ατρόμητο παλικάρι από το χωριό Πλάτανος Ρεθύμνου – ο Γιάννης ο Εφταμηνιτάκης. Από τους Γερμανούς σκοτώθηκε ένας, τραυματίστηκαν αρκετοί, δύο πιάστηκαν αιχμάλωτοι και οι υπόλοιποι τράπηκαν σε φυγή.
Το ειδικό σκάφος Μ.L. 361 με κυβερνήτη τον υποπλοίαρχο Ρόμπερτ Γιανγκ πλησίασε τη νύχτα της 10ης Ιουλίου 1943 κοντά στην ακτή Τσούτσουρο και οι σαμποτέρ με τους αιχμαλώτους, τους συνοδούς τους και τον αντ/χη Ταμπάμπιν απέπλευσαν για τη Μάρσα Ματρούχ.
Από το πρωί της ίδιας μέρας είχε πραγματοποιηθεί η μεγάλη απόβαση των Αγγλοαμερικανών στη Σικελία, που είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή του Μουσολίνι στις 25-7-1943, τη σύλληψη και φυλάκισή του και την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον στρατάρχη Μπαντόλιο, ο οποίος συνθηκολόγησε με τους συμμάχους στις 8-9-1943.
Όπως αποδεικνύεται από τα επίσημα κείμενα ο εχθρός αιφνιδιάστηκε. Ειδικά ο Χίτλερ, όταν του ανήγγειλαν την απόβαση των συμμάχων στη Σικελία, δεν ήθελε να πιστέψει τις πρώτες πληροφορίες γιατί είχε παραπλανηθεί τελείως από τις κινήσεις και τα σαμποτάζ στην Κρήτη και τη Σαρδηνία…».
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου