Άγιος Σύλλας

Η κόρη του Καπετάν Χρήστου Μπαντουβά, η αείμνηστη Ειρήνη Μελά Μπαντουβά, στις 8 Νοεμβρίου 2017 μας παρέδωσε χειρόγραφο κείμενο 9 σελίδων σχετικά με την ορκωμοσία στο Σπήλαιο Χαμαμουτζή.

εΠαίρνοντας υπόψη της όλες τις καταγραφές των Αρχηγών και Οπλαρχηγών που αναφέρονται στα ονόματα των ορκισθέντων στο Σπήλαιο Χαμαμουτζή, σε βιβλία που εκδόθηκαν, σε τοπικές εφημερίδες, σε ανέκδοτα  απομνημονεύματα, σε διηγήσεις, με στοιχεία και τεκμήρια που η ίδια ανέλυσε, μας παραδίδει τα ονόματα των 13 πατριωτών – αγωνιστών, που ορκίστηκαν τη Δευτέρα 2 Ιουνίου 1941. Γράφει στο χειρόγραφο κείμενό της η Ειρήνη Μελά – Μπαντουβά:

«Από Μπαντουβά Χρήστο:

1. Μπαντουβάς Εμμανουήλ 2.Μπαντουβάς Χρ. 3. Χαιρέτης Ζαχ. 4. Κατσιφάρης Κων/νος 5. Σαμαρείτης Νικόλ. Αριστ. 6. Μπαούλος Ιωάννης 7. Νιργιανός Γεώργ.
2. Χναράκης Γρηγ. 9. Σαμαρείτης Μιχ. Αριστ. 10. Ιατράκης Αστρινός 11. Σφηνιάς Ανδρ. ΟΧΙ 12. Μπέρκης ; 13. Παπαδάκης ΟΧΙ

Από Νιργιανό Γεώργιο (Α)

1. Μπαντουβάς Εμμανουήλ 2 Νιργιανός Γεώργ. 3. Σαμαρείτης ; 4. Κατσιφάρης Κων/νος 5. Μπαούλος Ι. 6. Χαιρέτης Ζαχ. 7. Μπαντουβάς Χρ. 8. Χναράκης Γρηγ.
2. Μπαντουβάς ; ΟΧΙ 10. Κουτσούκος Αθαν. 11. Μπυνίχης Μηνάς
3. Τυμπακιανάκης Χαρ.

Από Νιργιανό Γεώργιο (Β)

1. Μπαντουβάς Εμμ. 2. Μπαντουβάς Χρ. 3. Νιργιανός Γ. 4. Χναράκης Γρηγ.
2. Σαμαρείτης Ν. Αριστ. 6. Χαιρέτης Ζαχ. 7. Κατσιφάρης Κων/νος 8. Βιτσαξάκης Γ. Αριστ. ΟΧΙ, 9. Μπαντουβάς Ζαχ. ΟΧΙ 10. Μπέρκης 11.Τυμπακιανάκης Χαρ.

Από Μιχ. Σαμαρείτη

1. Μπαντουβάς Εμμ. 2. Μπαντουβάς Χρ. 3. Νιργιανός Γεώργ. 4. Χναράκης Γρηγ.
2. Χαιρέτης 6. Σαμαρείτης Νικόλ. Αριστ. 7. Τυμπακιανάκης Χαρ. 8. Σαμαρείτης Χαρ. 9. Μπετεινάκης ΟΧΙ 10. Τυλιανάκης Χαρ. Αριστ. ΟΧΙ 11. Σαμαρείτης Γεώργ. Αριστ. ΟΧΙ 12. Κοντοκώτσος Γ. Αριστ. ΟΧΙ 13. Βιτσαξάκης Μ. Αριστ. ΟΧΙ

Από Κατσιφάρη Κων/νο

1.Μπαντουβάς Εμμαν. 2. Κατσιφάρης Κων/νος 3. Κουτσούκος Αθαν. 4. Μπινύχης Μηνάς 5. Χαιρέτης Ζαχαρ. 6. Νιργιανός Γεώργ.

Από Χναράκη Γρηγόρη

1.Μπαντουβάς Εμμ. 2. Χναράκης Γρηγόρης 3. Μπαούλος Ιωάννης 4. Κατσιφάρης Κων/νος 5. Χαιρέτης Ζαχαρ. 6. Κουτσούκος Αθανάσ. 7. Μπινύχης Μηνάς

8. Σαμαρείτης Γεώργ. ΟΧΙ 9. Μπαντουβάς Ζαχ. ΟΧΙ 10. Μπαντουβάς Ιωάννης ΟΧΙ

Μεταξύ των καταγραφομένων από τον Χρ. Μπαντουβά και τον Γεώργιο Νιργιανό, υπάρχει συμφωνία ονομάτων  στους 8 πρώτους στην 1^η καταγραφή του Γ. Νιργιανού. Στην 2^η καταγραφή του ιδίου συμφωνούν μόνο τα 7 πρώτα ονόματα.

Στην καταγραφή του Μιχ. Σαμαρείτη, 8 από αυτούς αναφέρονται στις καταγραφές του Χρ. Μπαντουβά και του Γεωργ. Νιργιανού.

Ο Γ. Νιργιανός αναφέρει ότι οι ορκισθέντες ήταν 13 αλλά γράφει μόνο 12 ονόματα γιατί, προφανώς δεν ενθυμείτε τον 13^ο. Αλλά και από τους 12, ο 9^ος δεν ήταν στην ορκωμοσία. Ο Χρ. Μπαντουβάς αναγράφει 13 πλην όμως, δύο απ’αυτούς, δεν πρέπει να ήταν στην ορκωμοσία, γιατί δεν αναφέρονται σε καμία άλλη καταγραφή.

Ο Μιχ. Σαμαρείτης αναφέρει 13 ονόματα οπότε ο αριθμός των ορκισθέντων είναι αποδεδειγμένος. Ο Μιχ. Σαμαρείτης, από τα 13 ονόματα που καταγράφει, τα 5 δεν ανταποκρίνονται σ’εκείνους που, όντως ορκίστηκαν, αλλά αφορούν φίλους του αριστερούς, προφανώς για να δώσει αριστερή χροιά στην ομάδα εκείνη και δεν αναφέρονται στις καταγραφές των υπολοίπων.

Στο γραπτό κείμενο του Γ. Νιργιανού υπάρχουν πολλές ανακρίβειες και αναφέρεται ως χρονολογία της ορκωμοσίας η 2-6-1943 (!!!) ενώ τότε  βρίσκονταν στο λημέρι του Χαμέτη στα Λασιθιώτικα βουνά, ήδη από τον Νοέμβριο του 1942 ! Πιστεύω ότι αυτά εγράφησαν κατά προσέγγιση και από διηγήσεις του Γ. Νιργιανού, που ο συντάκτης του δεν απέδωσε όσα, πιθανόν, διηγήθηκε ο Γ. Νιργιανός, ο οποίος ήταν ιδιαίτερα σοβαρός άνθρωπος και αφοσιωμένος σ’ αυτόν τον αγώνα.  

Ο Κωνσταντίνος Κατσιφάρης αναφέρει μόνο 6 αγωνιστές από τους λαβόντες μέρος στην ορκωμοσία στου Χαμαμουτζή, που αναφέρονται και στις καταγραφές των προηγουμένων, παραλείπει όμως τους υπόλοιπους 7.

Ο Χναράκης Γρηγόρης καταγράφει 10 αγωνιστές από τους οποίους οι 7 αναφέρονται στις καταγραφές των υπολοίπων, οι λοιποί 3 δεν συμμετείχα στην ορκωμοσία και παραλείπει να αναφέρει άλλα ονόματα αγωνιστών.

Από τη στιγμή που έλαβε χώρα η ορκωμοσία μέχρι την εποχή που έγιναν οι καταγραφές, μεσολάβησε μεγάλο χρονικό διάστημα και ήταν φυσικό να έχει εξασθενήσει η μνήμη των περισσοτέρων.

Από τους ορκισθέντες αγωνιστές στου Χαμαμουτζή το Σπήλιο κατέγραψαν τις αναμνήσεις τους οι εξής : 1) Μπαντουβάς Χρήστος (ιδιοχείρως) 2) Νιργιανός Γεώργιος (αφήγηση σε τρίτο) 3) Σαμαρείτης Μιχαήλ 4) Κατσιφάρης Κωνσταντίνος 5) Χναράκης Γρηγόρης, (οι δύο τελευταίου εξέδωσαν βιβλίο και ο Μιχάλης Σαμαρείτης έγραψε ιδιοχείρως σε εφημερίδα τοπική).

Ερευνώντας τις καταγραφές εκείνων, που, όντως ήταν στην ορκωμοσία της πρώτης ένοπλης ανταρτικής ομάδας της Εθνικής Αντίστασης Κρήτης με Αρχηγό τον Καπ. Μανώλη Μπαντουβά στις 2-6-1941 στου Χαμαμουτζή το Σπήλιο (Άγιος Σύλλας), σημειώνω συμπληρωματικά τα εξής :

Το όνομα του Τυμπακιανάκη Χαράλαμπου από τον Άγιο Σύλλα αναφέρεται και στις δύο καταγραφές του Γεωργ. Νιργιανού καθώς και στην καταγραφή του Μιχ. Σαμαρείτη. Τα ονόματα που αναφέρονται στην πρώτη καταγραφή του Γ. Νιργιανού, αφορούν στους ορκισθέντες στου Χαμαμουτζή στις

2-6-1941 και όχι στη συνεδρίαση, που αφορούσε στους δοσιλόγους, όπως αναγράφεται και η οποία συνεδρίαση έγινε κατά τα μέσα του 1942. Αυτό  είναι φανερό γιατί στη συνέχεια αναφέρεται το πρακτικό που συντάχθηκε στην ορκωμοσία του Χαμαμουτζή και για το τι αποφασίστηκε και δεν περιέχει τίποτε για τους δοσιλόγους.

Στις καταγραφές του Κωνσταντίνου Κατσιφάρη και του Γρηγόρη Χναράκη, που όμως είναι ελλιπείς, αναφέρονται τα ονόματα του Μηνά Μπινίχη και του Θάνου Κουτσούκου, (ο οποίος λίγο αργότερα τουφεκίστηκε από τους Γερμανούς), όπως επίσης και στην πρώτη καταγραφή του Γ. Νιργιανού.

Το όνομα του Μπέρκη αναφέρεται, τόσο στην καταγραφή του Χρ. Μπαντουβά όσο και στη δεύτερη καταγραφή του Γ. Νιργιανού και πιθανόν να αφορούσε κάποια συνεδρίαση και όχι στην ορκωμοσία, δεδομένου ότι, εκείνη την εποχή εγίνονταν αλλεπάλληλες συνεδριάσεις για τις ανάγκες του αγώνα.

φΠιθανόν, το ίδιο να συμβαίνει και με τον Παπαδάκη που καταγράφει ο Χρ. Μπαντουβάς. Ο Ιατράκης Αστρινός αναφέρεται στην  καταγραφή του Χρ. Μπαντουβά, χωρίς να εμφανίζεται σε άλλη καταγραφή.  Επειδή όμως πολεμούσε μαζί του στη Μάχη της Κρήτης, είναι προφανές ότι μαζί ανέβηκαν στου Χαμαμουτζή, όπου και ορκίστηκαν. Επειδή σε όλες τις περιγραφές υπάρχουν κενά και λάθη, φρονώ ότι πρέπει να συμπεριληφθεί στον κατάλογο των ορκισθέντων και ο Ιατράκης Αστρινός.

Συμπληρωματικά αναφέρω ότι :

1) Ο Καπ. Μαν. Μπαντουβάς δεν καταγράφει ονόματα στην ορκωμοσία αλλά απλώς αναφέρει το γεγονός της ορκωμοσίας στα απομνημονεύματά του.

2) Ο Καπ. Χρ. Μπαντουβάς στις ιδιόχειρες σημειώσεις του αναφέρει ότι οι ορκισθέντες ήταν 13, καταγράφει 13 από τους οποίους οι 10 (συμπεριλαμβανομένου και του Μπέρκη που τον αναφέρει ο Νιργιανός) καταγράφονται και από τους υπολοίπους.  

3) Ο Καπ. Νιργιανός στη διήγησή του, αναφέρει 13 ορκισθέντες, έχει καταγράψει 12 εκ των οποίων οι 11 αναφέρονται στις καταγραφές των περισσοτέρων.

4) Ο Μιχ. Σαμαρείτης αναφέρει 13 ορκισθέντες εκ των οποίων οι 8 αναγράφονται στις καταγραφές των περισσοτέρων και οι λοιποί 5 δεν συμμετείχαν στην ορκωμοσία.

5) Ο Κων/νος Κατσιφάρης δεν αναφέρει αριθμό ορκισθέντων παρά μόνο 6 ονόματα τα οποία υπάρχουν και στις λοιπές καταγραφές.

6) Ο Γρηγ. Χναράκης αναφέρει ότι οι ορκισθέντες ήταν περίπου 15, καταγράφει 10 εκ των οποίων οι 7 αναγράφονται στις καταγραφές των υπολοίπων, ενώ οι άλλοι 3 εξ όσων γνωρίζω δεν είχαν αναμιχθεί ακόμα στον αγώνα. Κατόπιν τούτων νομίζω ότι ο κατάλογος των ορκισθέντων πρέπει να συνταχθεί όπως στον πίνακα 3 που επισυνάπτω. Διευκρινίζω ακόμα ότι τόσο ο Μπέρκης, όσο και ο Παπαδάκης που αναφέρονται στην καταγραφή του Καπ. Χρ. Μπαντουβά, πιθανόν όπως ήδη προανέφερα, να συμμετείχαν σε κάποια περιστασιακή συνεδρίαση, γιατί δεν εμφανίζονται του λοιπού να έχουν κάποια ανάμιξη, εν αντιθέσει με τον Ιατράκη Αστρινό που η ανάμειξή του και η δράση του ήταν συνεχής και αδιάκοπη.

Για τον Ανδρέα Σφηνιά ή Σαμαρειτάκη που καταγράφει ο Καπ. Χρ. Μπαντουβάς, διευκρινίζω ότι δεν καταγράφεται από άλλο αυτόπτη μάρτυρα. Όμως πολέμησε και συμμετείχε στο αντάρτικο από την αρχή και λίγο αργότερα προδόθηκε και σκοτώθηκε σε ενέδρα από τον δοσίλογο ενωμοτάρχη Δουράλα. Η οικογένειά του συνέχισε να συμμετέχει στην Εθνική Αντίσταση και να προσφέρει σ’αυτόν τον αγώνα.

Έτσι οι Γερμανοί συνέλαβαν τον πατέρα του Γεώργ. Χαράλ. Σαμαρειτάκη και τους αδελφούς του, Χαράλ. Γ. Σαμαρειτάκη, Νικόλαο Γ. Σαμαρειτάκη και Βασίλειο Γ. Σαμαρειτάκη τους οποίους τουφέκισαν με τους 62 Μάρτυρες στο Γάζι. Αναφέρονται στο βιβλίο του  Μανόλη Παπαμαστοράκη ¨Η εκτέλεση των 62 Μαρτύρων στο Γάζι από τους ναζί”  και οι φωτογραφίες τους είναι στις σελίδες 84-87.

Αναφέρεται στο βιβλίο και ο Ελευθέριος Σαμαρειτάκης ο οποίος εκτελέστηκε στην Αγυιά στις 3 – 8 – 1942 από τον Πρινιά και αυτός προφανώς αδερφός τους. Η οικογένεια των Σαμαρειτάκηδων ξεκληρίστηκε από τους Γερμανούς ακριβώς για την Αντιστασιακή της δράση.

Ήταν κτηνοτρόφοι και στη μάντρα τους έμεναν οι αντάρτες στις μετακινήσεις τους και εκεί επίσης εφύλασσαν τα όπλα, που τους παρέδιδαν εκείνοι που τα παραλάμβαναν από τα υποβρύχια που έρχονταν από τη Μέση Ανατολή, μέχρι να προωθηθούν στο λημέρι του Ψηλορείτη.

Η μάντρα τους ήταν στις παρυφές του Ψηλορείτη στην προέκταση του Πρινιά (Μαλεβυζίου) και η θέση της εξυπηρετούσε τους αντάρτες στις διάφορες δράσεις τους. Η ιστορία τους είναι από τις πλέον τραγικές της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης.

Το πιο λυπηρό είναι, ότι όλοι τους ξέχασαν και κανείς δεν βρέθηκε να γράψει δυο λόγια γι’αυτούς τους ανθρώπους που έγινα παρανάλωμα  για την Πατρίδα και την Ελευθερία ! Καλό θα είναι να γίνει κάποτε, έστω και αργά καταγραφή και δημοσιοποίηση της θυσίας τους !

Όλα τα προαναφερθέντα είναι τα στοιχεία που αφορούν τους ορκισθέντες αγωνιστές στου Χαμαμουτζή το Σπήλιο. Δυστυχώς δεν υπάρχουν άλλες πηγές που θα μπορούσαν να μας δώσουν περισσότερες πληροφορίες και να φωτίσουν όσα έλαβαν χώρα εκεί».

Η κ. Ειρήνη (Ρένα) Μελά – Μπαντουβά, μετά τις παραπάνω παρατηρήσεις, δίδει τον τελικό κατάλογο των 13 πατριωτών που ορκίστηκαν στον Άγιο Σύλλα στο σπήλαιο Χαμαμουτζή., Συγκεκριμένα γράφει :

«ΣΠΗΛΑΙΟ ΧΑΜΑΜΟΥΤΖΗ

Άγιος Σύλλας 2 – 6 – 1941

Τα ονοματεπώνυμα των 13 αγωνιστών που ορκίστηκαν στο ιερό Ευαγγέλιο, ότι θα συνεχίσουν τον αγώνα κατά των Γερμανών κατακτητών μέχρι να ελευθερωθεί η πατρίδα, από τον Ιερομόναχο της Ιεράς Μονής Αγίου Γεωργίου Επανωσήφη Σωφρόνιο Ρουμπάκη στις 2-6-1941

1. Μπαντουβάς Εμμανουήλ                   Άνω Ασίτες
2. Μπαντουβάς Χρήστος                       Άνω Ασίτες
3. Νιργιανός Γεώργιος                           Θραψανό
4. Χαιρέτης Ζαχαρίας                            Αυγενική
5. Κατσιφάρης Κωνσταντίνος               Αγία Βαρβάρα
6. Χναράκης Γρηγόρης                         Θραψανό
7. Μπαούλος Ιωάννης                           Ηράκλειο
8. Σαμαρείτης Νικόλαος                       Άγιος Σύλλας Αριστ.
9. Σαμαρείτης Μιχαήλ                          Άγιος Σύλλας Αριστ.
10. Κουτσούκος Αθανάσιος                    Άγιος Σύλλας
11. Μπινύχης Μηνάς                               Ηράκλειο
12. Τυμπακιανάκης Χαράλαμπος            Άγιος Σύλλας
13. Ιατράκης Αστρινός                            Κάτω Ασίτες»

Για να κατανοήσουμε τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο σπήλαιο Χαμαμουτζή στις 2 Ιουνίου 1941, οφείλουμε να ξετυλίξουμε το κουβάρι της ιστορίας από τις 25 Απριλίου 1941. Την ημέρα εκείνη, ο Αδόλφος Χίτλερ εξέδωσε την 74^η Πολεμική Ντιρεκτίβα, με την οποία ανακοίνωνε το σχέδιο ΕΡΜΗΣ για την κατάληψη της Κρήτης.

Έτσι, την Τρίτη 20 Μαΐου 1941, ξεκίνησε μία από τις μεγαλύτερες μάχες που δόθηκαν στην παγκόσμια ιστορία. Η Μάχη της Κρήτης. Στο χωριό Ταυρωνίτης Χανίων, στις 6 και 15 το πρωί, προσγειώθηκε ο πρώτος Γερμανός αλεξιπτωτιστής. Ακολούθησαν χιλιάδες αλεξιπτωτιστές και εκατοντάδες αεροσκάφη. Επικεφαλής των Γερμανών αλεξιπτωτιστών ήταν ο Αντιπτέραρχος Στούντεντ.

Το νησί υπεράσπιζαν συμμαχικές και Ελληνικές δυνάμεις με επικεφαλής τον Υποστράτηγο Μπέρναντ Φράιμπεργκ. Στις 2 και 30 μετά το μεσημέρι, οι ρίψεις των Γερμανών αλεξιπτωτιστών ξεκίνησαν και στον νομό Ρεθύμνου. Στις 4 παρά τέταρτο το απόγευμα, οι ρίψεις μεταφέρθηκαν και στον νομό Ηρακλείου. Οι Γερμανοί αξιωματούχοι, είχαν εκτιμήσει ότι η Κρήτη θα έπεφτε γρήγορα στα χέρια τους, σε μία ή το πολύ σε δύο ημέρες.

Η αντίσταση όμως των συμμάχων και ενός μεγάλου μέρους των Κρητικών ήταν λυσσαλέα. Οι Κρήτες δεν θα επέτρεπαν, όπως δεν το είχαν κάνει ποτέ στο διάβα της ιστορίας, να σκλαβωθεί το νησί τους. Πήραν τα όπλα, ότι είχε ο καθένας και πολέμησαν με ηρωισμό.

Πολλών μαχητών ο οπλισμός ήταν κατσούνες, χουρχούδες, δρεπάνια, μαχαίρια, σπαθόβεργες. Έτσι γράφτηκε το έπος της Μάχης της Κρήτης. Όταν τέλειωσε ο αγώνας, την 1^η Ιουνίου 1941, άφησε πίσω του χιλιάδες νεκρούς αλεξιπτωτιστές, χιλιάδες νεκρούς στρατιώτες των συμμάχων και απροσδιόριστο αριθμό νεκρών Κρητικών.

Οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να δεχτούν αυτό που έβλεπαν τα μάτια τους. Άντρες  γυναίκες και παιδιά, νέοι και γέροι, όλοι να τους πολεμούν. Ο ίδιος ο επικεφαλής του φασιστικού και ναζιστικού κατοχικού στρατού Αντιπτέραρχος Στούντεντ, χαρακτήρισε τους Κρήτες μαχητές στο βιβλίο του ως «οπλισμένους καταδίκους φυλακών, ληστές και κλέφτες».

Τους Κρητικούς που υπεράσπιζαν τη γη τους, τα σπίτια και τις περιουσίες, τους ναούς και τα νεκροταφεία, τα παιδιά τις γυναίκες και τους ηλικιωμένους γονείς, ο εγκληματίας Στούντεντ έβλεπε ως οπλισμένους καταδίκους φυλακών, ληστές και κλέφτες. Δεν αναρωτήθηκε άραγε πόσους κατάδικους κλέφτες και ληστές έχει η Κρήτη ; Οι χιλιάδες που πολεμούσαν τον «ανίκητο» στρατό του, όλοι ήταν κλέφτες κατάδικοι και ληστές ;

Πολλοί ιστορικοί χρησιμοποιούν τον όρο “παλλαϊκή άμυνα” στον ξεσηκωμό της Κρήτης. Επειδή σήμερα προσπαθούν να βρουν λόγο και ύπαρξη ορισμένοι αναθεωρητές της ιστορίας, εκείνοι που προσπαθούν να παραχαράξουν και να διαστρεβλώσουν τα ιστορικά γεγονότα, θα απαντήσουμε στην ερώτηση που πολλές φορές μας απευθύνουν :

-Μα πως είναι δυνατόν να συμμετείχαν ΟΛΟΙ οι Κρητικοί στη Μάχη της Κρήτης;

Η απάντηση είναι απλή και κατανοητή.

Με τον όρο παλλαϊκή άμυνα, ερμηνεύουμε τη συμμετοχή όλων των κοινωνικών ομάδων της Κρήτης στη Μάχη. Η αντίσταση στην επιχείρηση κατάληψης έγινε από άντρες, γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένους, ιερείς, δασκάλους, δημοσίους υπαλλήλους, εμπόρους, διανοούμενους, αγρότες, κτηνοτρόφους, ψαράδες και στρατιώτες. Αυτήν την πάνδημη  συμμετοχή, ονομάζουμε παλλαϊκή άμυνα.

Οι Γερμανοί ονόμασαν όλους αυτούς τους Κρητικούς “ελεύθερους σκοπευτές”. Ήταν οι αστράτευτοι μαχητές της Κρήτης. ΄Ηταν εκείνοι που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της πατρίδας αλλά και των προγόνων τους. Για τον νομό Ηρακλείου, σκηνές ηρωισμού και ηρωικές μορφές Κρητικών αναδείχτηκαν στα σοκάκια και τις πύλες της Πόλης του Ηρακλείου, στο λιμάνι, στο αεροδρόμιο και στου Κοκκίνη το Χάνι, στο Τσαλικάκι και στην Αγία Μαρίνα. Εκεί που γράφτηκε το έπος της Μάχης της Κρήτης.