Την Τρίτη 20 Μαΐου 1941, ξεκίνησε μία από τις μεγαλύτερες μάχες που δόθηκαν στην παγκόσμια ιστορία. Η Μάχη της Κρήτης. Στο χωριό Ταυρωνίτης Χανίων, στις 6 και 15 το πρωί, προσγειώθηκε ο πρώτος Γερμανός αλεξιπτωτιστής. Είχε ξεκινήσει η επιχείρηση που σχεδίασε ο Χίτλερ με τους επιτελείς του για την κατάληψη της Κρήτης και που ονομάστηκε επιχείρηση “Merkur – Ερμής”.
Ακολούθησαν χιλιάδες αλεξιπτωτιστές και εκατοντάδες αεροσκάφη. Επικεφαλής των Γερμανών αλεξιπτωτιστών ήταν ο αντιπτέραρχος Στούντεντ. Το νησί υπεράσπιζαν συμμαχικές και ελληνικές δυνάμεις με επικεφαλής τον υποστράτηγο Μπέρναντ Φράιμπεργκ.
Στις 2 και 30 μετά το μεσημέρι, οι ρίψεις των Γερμανών αλεξιπτωτιστών ξεκίνησαν και στον νομό Ρεθύμνου. Στις 4 παρά τέταρτο το απόγευμα, οι ρίψεις μεταφέρθηκαν και στον νομό Ηρακλείου. Οι Γερμανοί αξιωματούχοι, είχαν εκτιμήσει ότι η Κρήτη θα έπεφτε γρήγορα στα χέρια τους, σε μία ή το πολύ σε δύο ημέρες. Η αντίσταση όμως των συμμάχων και ενός μεγάλου μέρους των Κρητικών ήταν λυσσαλέα.
Οι Κρήτες δεν θα επέτρεπαν, όπως δεν το είχαν κάνει ποτέ στο διάβα της ιστορίας, να σκλαβωθεί το νησί τους. Πήραν τα όπλα, ότι είχε ο καθένας και πολέμησαν με ηρωισμό. Πολλών μαχητών ο οπλισμός ήταν κατσούνες, χουρχούδες, δρεπάνια, μαχαίρια, σπαθόβεργες.
Έτσι γράφτηκε το έπος της Μάχης της Κρήτης. Όταν τέλειωσε ο αγώνας, την 1η Ιουνίου 1941, άφησε πίσω του χιλιάδες νεκρούς αλεξιπτωτιστές, χιλιάδες νεκρούς στρατιώτες των συμμάχων και απροσδιόριστο αριθμό νεκρών Κρητικών.
Οι σύμμαχοι, αποκρυπτογραφώντας τον γερμανικό κρυπτογραφικό κώδικα της συσκευής «ΑΙΝΙΓΜΑ» και κατασκευάζοντας ένα αντίγραφο με την ονομασία «ΟΥΛΤΡΑ», γνώριζαν τα πάντα για την επιχείρηση «ΕΡΜΗΣ».
Είναι γνωστή η φράση του Φράιμπεργκ, όταν το πρωινό της 20ής Μαΐου του ανακοίνωσαν ότι πέφτουν οι πρώτοι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές. Πίνοντας το τσάι του, κοίταξε το ρολόι και αναφώνησε: «Ακριβώς στην ώρα τους!». Το βράδυ της πρώτης ημέρας, 20 Μαΐου 1941, ο επικεφαλής Βρετανός αξιωματικός που υπεράσπιζε το ύψωμα 107, ζήτησε την έγκριση του Φράιμπεργκ να το εγκαταλείψει.
Το ύψωμα 107, στην τοποθεσία «Καυκαλές» Μάλεμε, δέσποζε πάνω από το αεροδρόμιο που με κάθε τρόπο ήθελαν να καταλάβουν οι Γερμανοί. Ήταν αυτό που έδωσε το πλεονέκτημα την πρώτη ημέρα της μάχης στις συμμαχικές δυνάμεις, και είχαν εξουδετερώσει τα αλλεπάλληλα κύματα αλεξιπτωτιστών που έπεφταν καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.
Το αποτέλεσμα της αποχώρησης των Βρετανών από το ύψωμα ήταν ότι, την επόμενη ημέρα 21 Μαΐου, οι Γερμανοί κατέλαβαν το ύψωμα και στη συνέχεια το αεροδρόμιο και μπορούσαν έτσι να μεταφέρουν πλέον με μεταγωγικά αεροσκάφη, τμήματα του γερμανικού τακτικού στρατού της 5ης Ορεινής Μεραρχίας, με επικεφαλής τον υποστράτηγο Ιούλιο Ρίγκελ.
Η αντίστροφη μέτρηση για την κατάληψη της Κρήτης είχε ξεκινήσει. Οι μάχες τελικά κράτησαν δώδεκα ημέρες. Από 20 Μαΐου ως 1 Ιουνίου 1941. Από την πρώτη ημέρα της Μάχης, οι κατακτητές αποκάλυψαν το αληθινό τους πρόσωπο, όταν το βράδυ της 20ής Μαΐου, στην περιοχή Σταυρωμένος Ρεθύμνου, πραγματοποίησαν την πρώτη ομαδική εκτέλεση αμάχων.
Έστησαν στην άκρη του δρόμου και δολοφόνησαν εννέα πατριώτες. Έξι ήταν από το χωριό Αγγελιανά Μυλοποτάμου, ένας από το χωριό Σκορδίλο, ένας από το χωριό Πρίνος και ένας από το χωριό Έρφοι.
Συνολικά, οι “γενναίοι και ιππότες” Γερμανοί αλεξιπτωτιστές, από την πρώτη ημέρα της Μάχης της Κρήτης στις 20 Μαΐου 1941 ως το πρώτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου 1941, πραγματοποίησαν 31 ομαδικές εκτελέσεις με το αφήγημα της συμμετοχής των Κρητών στη Μάχη της Κρήτης. Η τελευταία εκτέλεση έγινε στην Παλαιόχωρα Χανίων.
Έχουν περάσει από τότε ογδόντα τέσσερα χρόνια. Κάθε χρόνο γίνονται σημαντικές δράσεις τιμής και μνήμης για τη Μάχη της Κρήτης. Δύο εκδηλώσεις σταθμούς στους εορτασμούς της Μάχης της Κρήτης διαχρονικά, θα περιγράψουμε και θα αναλύσουμε στη συνέχεια.
Δύο γεγονότα που έγιναν στην Αθήνα το έτος 2001 από την Παγκρήτια Ένωση, το μεγαλύτερο πολιτιστικό σωματείο της Ελλάδας, όταν πρόεδρός της ήταν ο Κώστας Ξυλούρης – Καντρόκωστας. Αφορμή για την περιγραφή των δύο σημαντικών σταθμών, πήραμε από κείμενα του αξιόλογου βιβλίου “Κρήτη 1941-1945, Η Μάχη των Αμάχων, το μεγαλείο της Κρητικής ψυχής”, σε επιμέλεια του Κώστα Ξυλούρη – Καντρόκωστα, που εκδόθηκε στην Αθήνα το έτος 2016.
Το βιβλίο ο επιμελητής Κώστας Ξυλούρης, το αφιερώνει στη μητέρα του Ελένη Ξυλούρη (το γένος Σκουλά), μια πολύπαθη γυναίκα της Κατοχής και της Αντίστασης.
Α. Δευτέρα, 11 Ιουνίου 2001. Εκδήλωση με αφορμή την 60η επέτειο της Μάχης της Κρήτης, στο κατάμεστο Παναθηναϊκό Στάδιο. Σε ένα στάδιο που κατακλύστηκε από 70.000 και πλέον πολίτες, τιμήθηκε η δύναμη, η θέληση και η αφοσίωση στην ελευθερία, των Κρητικών που αντιστάθηκαν στους αλεξιπτωτιστές του Χίτλερ τον Μάιο του 1941, όταν επιχείρησαν να καταλάβουν την Κρήτη και τελικά το κατάφεραν.
Στην εκδήλωση αυτή τιμήθηκε ο Μίκης Θεοδωράκης που μάγεψε τα πλήθη με τη συναυλία που ακολούθησε. Ο πρόεδρος της Παγκρήτιας Ένωσης Κώστας Ξυλούρης – Καντρόκωστας, αναφέρθηκε στους συμβολισμούς της Μάχης της Κρήτης με τα παρακάτω λόγια:
«Οι μαχητές στην Κρήτη, πριν από 60 χρόνια, έστειλαν το μήνυμα ότι τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο και όλα μπορούν να γίνουν, όταν πολεμάς με την ψυχή γι’ αυτά που πιστεύεις. Μπορείς να ανατρέψεις τα σχέδια εκείνων που στόχο έχουν την υποταγή, που στόχο έχουν να σου πάρουν αυτό που σου ανήκει.
Την ελευθερία. Μέσα στους αιώνες, η Μάχη της Κρήτης θα συμβολίζει τις αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας και πάνω απ’ όλα την υπεράσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Εξήντα χρόνια μετά και το μήνυμα της Μάχης της Κρήτης είναι σαφέστατο προς όλους εκείνους που “επιβουλεύονται την εθνική μας ανεξαρτησία. Παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Καταρρακώνουν την αξιοπρέπεια του πολίτη”.
Εξήντα χρόνια μετά και η Μάχη της Κρήτης συνεχίζεται, ενάντια στο ξεπούλημα της κρητικής γης, ενάντια σε όλους εκείνους που θέλουν να αλλοιώσουν τη φυσιογνωμία της Μεγαλονήσου, ενάντια σε όλους εκείνους που ό,τι δεν πέτυχαν με τις εισβολές, επιχειρούν να το κατακτήσουν με το χρήμα.
Εξήντα χρόνια μετά και η Μάχη της Κρήτης συνεχίζεται, ενάντια στην ερήμωση της κρητικής γης, ενάντια στην υποβάθμιση της ζωής των κατοίκων της, ενάντια σε όλους εκείνους που μολύνουν το περιβάλλον της, ενάντια σε αυτούς που ξεπουλάνε τα πάντα στο όνομα του σύγχρονου Θεού, του χρήματος».
Τις επόμενες ημέρες, όλα τα μέσα ενημέρωσης ασχολήθηκαν με αυτήν τη μεγαλειώδη εκδήλωση στο Παναθηναϊκό στάδιο. Το πιο σημαντικό σχόλιo δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Ελευθεροτυπία”, όπου κατά τον συντάκτη της τονίστηκε ότι αυτή ήταν η τρίτη φορά στην ιστορία του Παναθηναϊκού Σταδίου που γέμισε με κόσμο.
Οι προηγούμενες φορές ήταν στις 4 Απριλίου 1968, τότε που η ομάδα μπάσκετ της ΑΕΚ έπαιξε στον τελικό και κατέκτησε το Κύπελλο Κυπελλούχων και στις 7 Σεπτεμβρίου 1987, σε εκδήλωση τιμής αφιερωμένη στον Μάνο Χατζηδάκη.
Β. Κυριακή, 4 Νοεμβρίου 2001. Αποκαλυπτήρια του μνημείου του Αστράτευτου Μαχητή, (μνημείο για τη Μάχη της Κρήτης), στον αύλειο χώρο του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών.
Η ιστορία του μνημείου έχει ως αφετηρία το έτος 1993, όταν η Παγκρήτια Ένωση προκήρυξε διαγωνισμό για την κατασκευή ενός γλυπτού έργου, αφιερωμένο στους εθελοντές μαχητές που πολέμησαν εναντίον των Γερμανών αλεξιπτωτιστών στη διάρκεια της Μάχης της Κρήτη από 20 Μαΐου ως 1 Ιουνίου 1941. Το μνημείο ονομάστηκε ως “Μνημείο του Αστράτευτου Μαχητή”.
Ο όρος Αστράτευτος Μαχητής, συμπεριλαμβάνει όλους εκείνους τους Κρητικούς, που ανταποκρίθηκαν εθελοντικά στο κάλεσμα της πατρίδας, από την πτώση του πρώτου αλεξιπτωτιστή ως το τέλος της Μάχης, την 1η Ιουνίου 1941.
Πολλοί ιστορικοί χρησιμοποιούν τον όρο “παλλαϊκή άμυνα”. Επειδή σήμερα προσπαθούν να βρουν λόγο και ύπαρξη ορισμένοι αναθεωρητές της ιστορίας, εκείνοι που προσπαθούν να παραχαράξουν και να διαστρεβλώσουν τα ιστορικά γεγονότα, θα απαντήσω στην ερώτηση που πολλές φορές μας απευθύνουν:
-Μα πώς είναι δυνατόν να συμμετείχαν ΟΛΟΙ οι Κρητικοί στη Μάχη της Κρήτης;
Η απάντηση είναι απλή και κατανοητή σε όσους δεν ταυτίζονται με τους κατακτητές, σε όσους δεν παίρνουν το μέρος του φασιστικού και ναζιστικού κατοχικού στρατού.
-Με τον όρο παλλαϊκή άμυνα, ερμηνεύουμε τη συμμετοχή όλων των κοινωνικών ομάδων της Κρήτης στη Μάχη. Η αντίσταση στην επιχείρηση κατάληψης έγινε από άντρες, γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένους, ιερείς, δασκάλους, δημοσίους υπαλλήλους, εμπόρους, διανοούμενους, αγρότες, κτηνοτρόφους, ψαράδες και στρατιώτες.
Αυτήν την πάνδημη συμμετοχή, ονομάζουμε παλλαϊκή άμυνα. Οι Γερμανοί ονόμασαν όλους αυτούς τους Κρητικούς “ελεύθερους σκοπευτές” και η Παγκρήτια Ένωση έδωσε τίτλο στο μνημείο ως “Mνημείο του Αστράτευτου Μαχητή”.
Το έργο ανατέθηκε από την Παγκρήτια Ένωση στον εξαιρετικό γλύπτη Μανόλη Τζομπανάκη, που κέρδισε τον διαγωνισμό. Για την περιγραφή του έργου, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαβάζουμε τα εξής:
«Πρόκειται για μια κατασκευή από ειδικά επεξεργασμένο κονίαμα. Είναι αφαιρετική αναπαριστώντας μορφές μαχητών (αντρικές και γυναικείες) σε στιγμές κίνησης και δράσης. Η όλη κατασκευή εδράζεται πάνω σε περίτεχνο βάθρο κατασκευασμένο μάλλον από επεξεργασμένη πέτρα».
Ήταν μεγάλες οι περιπέτειες του έργου από το 1993 που έγινε ο διαγωνισμός ως το 2001 που τοποθετήθηκε το γλυπτό στην αυλή του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών. Θα μπορούσε να γραφτεί ένα βιβλίο για τις προσπάθειες των προέδρων και των Συμβουλίων της Παγκρήτιας Ένωσης, την αρνητική στάση των διαφόρων φορέων που εμπλέκονταν στη διαδικασία και την αμείλικτη γραφειοκρατία που ύψωνε κάθε φορά ένα τείχος απροσπέλαστο.
Το έτος 2001, ο πρόεδρος Κώστας Ξυλούρης και τα μέλη του Δ.Σ. της Παγκρήτιας Ένωσης τα κατάφεραν. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν την Κυριακή 4 Νοεμβρίου 2001 στην αυλή του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών. Στη λαμπρή τελετή των αποκαλυπτηρίων, μίλησε ο πρόεδρος της Παγκρήτιας Ένωσης Κώστας Ξυλούρης – Καντρόκωστας, λέγοντας τα εξής:
«Είναι αλήθεια ότι η σημερινή μέρα είναι ξεχωριστή για την Παγκρήτια Ένωση, τους Κρήτες της Αττικής αλλά και τους Κρήτες των γενέθλιων τόπων και τους απανταχού της γης συμπατριώτες μας.
Κι αυτό γιατί, μετά από πολλές περιπέτειες και υπεράνθρωπες προσπάθειες γραφειοκρατικού χαρακτήρα και αρνητικών στάσεων από ορισμένους φορείς, φτάσαμε στη σημερινή μέρα να κάνουμε τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου του Αστράτευτου Μαχητή της Μάχης της Κρήτης, εδώ στην καρδιά της Αθήνας, στον ιστορικό χώρο του Πολεμικού Μουσείου.
Τα αποκαλυπτήρια που κάνουμε σήμερα συμβολίζουν τον αγώνα για την ελευθερία και τη δημοκρατία, πανανθρώπινες αξίες που όσο ποτέ άλλοτε είναι επίκαιρες εξαιτίας του τρόμου που επικρατεί στην παγκόσμια κοινότητα από τις ενέργειες κάποιων ανόητων “ιεροπολεμάρχων”.
Συμβολίζουν τον αγώνα κατά του φασισμού, κατά κάθε μορφής τρομοκρατίας και πολέμου. Θυμίζουν ακόμα ότι ο αγώνας για μια κοινωνία λεύτερη είναι διαρκής και μόνιμος.
Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου που κάνουμε σήμερα, μας φέρνουν χρόνια πίσω, στο ηρωικό έπος του 1940, αλλά και στη θυσία των μαχητών του Ολοκαυτώματος του Αρκαδίου. Και βέβαια ακολουθεί η επέτειος της κορυφαίας πράξης κατά του φασισμού στη διάρκεια της επτάχρονης χούντας, που δεν είναι άλλη από την εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Και στις τρεις επετείους ο ελληνικός και κρητικός λαός είπαν ΟΧΙ στον κατακτητή, είπαν ΟΧΙ στη δουλεία, είπαν ΟΧΙ στην υποταγή. Είπαν ΝΑΙ στην ελευθερία, ΝΑΙ στη θυσία, ΝΑΙ στους αγώνες, ΟΧΙ στο φασισμό και την τρομοκρατία.
Ο Αστράτευτος Μαχητής, το περίτεχνο αυτό έργο του Κρητικού καλλιτέχνη Μανόλη Τζομπανάκη, είναι ο Κρητικός, είναι ο Έλληνας, είναι ο Ευρωπαίος, είναι ο Πολίτης του Κόσμου, που κρατάει ψηλά τα σύμβολα της δημοκρατίας, της ειρήνης, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της προάσπισης των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της προστασίας των πανανθρώπινων αξιών. Αξιών που οι Κρήτες -το 1940 κι όχι μόνο- υπερασπίστηκαν, πληρώνοντας με ποταμούς αίματος τους αγώνες τους.
Η γλυπτική σύνθεση “Νίκη” κάνει φανερές κι επιβλητικές τις μορφές και έντονη την παρουσία της ελληνικής σημαίας, που οι πτυχές της αγκαλιάζουν έναν Κρητικό και μια Κρητικιά. Οι άοπλες και χωρίς στρατιωτική περιβολή μορφές τους συμβολίζουν τον Αστράτευτο Μαχητή της Μάχης της Κρήτης. Τις γυναίκες και τους άντρες που σθεναρά και γενναία αντιστάθηκαν στον Γερμανό εισβολέα.
Ο Αστράτευτος Μαχητής είναι εδώ για να θυμίζει σε όλους ότι θα πρέπει να είμαστε καθημερινά μαχόμενοι και προσηλωμένοι στις αρχές της ειρήνης, της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης των λαών.
Ειδικά σήμερα, που η ανθρωπότητα έχει να κάνει με έναν πολύ επικίνδυνο και αόρατο, θα έλεγα εχθρό. Έναν εχθρό που τον συναντάμε σε κάθε βήμα μας, σε κάθε κίνησή μας.
Θα πρέπει, πριν ακόμα εξαπλωθεί ο πανικός σε όλο τον πλανήτη, να συστρατευτούμε με όλες εκείνες τις δυνάμεις που αντιμάχονται την τρομοκρατία και να θέσουμε ένα τέλος στον εφιάλτη που ζει σήμερα η παγκόσμια κοινότητα. Διαφορετικά, κινδυνεύουν άμεσα όσα μέχρι σήμερα κατακτήσαμε, κινδυνεύουν οι επόμενες γενιές, κινδυνεύουν τα ατομικά δικαιώματα.
Γι’ αυτό δεν θα πρέπει σε καμιά περίπτωση να αφήσουμε όλους αυτούς τους παρανοϊκούς “αυτοκράτορες” των σπηλαίων να επιβάλουν στην κοινωνία μας τους δικούς τους κανόνες και το δικό τους παιγνίδι.
Για να μη συμβεί αυτό, θα πρέπει να έχουμε ως φάρο, ως οδηγό, τα μηνύματα της Μάχης της Κρήτης, τα μηνύματα που στέλνει ο Αστράτευτος Μαχητής, τα μηνύματα που στέλνουν οι αγώνες των Κρητών και των Ελλήνων μέσα στους αιώνες.
Κλείνοντας, θα ήθελα εκ μέρους του Δ.Σ. της Παγκρητίου, εκ μέρους των Κρητών της Αττικής και των Κρητών των γενέθλιων τόπων, να ευχαριστήσω για τη συμβολή τους στο να γίνει πραγματικότητα ο Αστράτευτος Μαχητής της Κρήτης:
Τον δημιουργό του, γλύπτη Μανόλη Τζομπανάκη και την καλλιτεχνική επιτροπή.
Τον δήμαρχο Αθηναίων, κ. Δημήτρη Αβραμόπουλο.
Τον συμπατριώτη μας, αρχηγό ΓΕΕΘΑ, κ. Μανούσο Παραγιουδάκη.
Τον τέως νομάρχη Αθηνών, κ. Ιωάννη Αγγελιδάκη.
Τον πρόεδρο της Πολιτιστικής Κρήτης, κ. Μιχάλη Πριναράκη.
Τα Κρητικά Σωματεία Αττικής.
Τη διεύθυνση του Πολεμικού Μουσείου, που μας παραχώρησε τον χώρο για το μνημείο.
Και όλους αυτούς που βοήθησαν να υλοποιηθεί αυτή η προσπάθεια, οι οποίοι δεν είναι και λίγοι».
Σημειώνεται ότι ο Κώστας Ξυλούρης αρνήθηκε από σεβασμό στους αγωνιστές, να γράψει το όνομά του στη βάση του μνημείου σε μαρμάρινη στήλη ως πρόεδρος, όπως συνηθίζεται, αλλά επέλεξε να υπηρετήσει τη μνήμη των ηρώων και να προβάλει τον θεσμό της Παγκρητίου Ενώσεως και όχι το πρόσωπό του, στέλνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο ένα διαχρονικό μήνυμα ενότητας και ταπεινότητας.
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου