*Το κείμενο υπογράφει ο κ. Δημήτρης Σκουτέλης, Πρόεδρος της Ένωσης Νοσηλευτών Ελλάδας
Η σιωπηρή αποχώρηση (quiet quitting) δεν αποτελεί νέο φαινόμενο στον χώρο της υγειονομικής εργασίας, αλλά τα τελευταία χρόνια αποκτά διαστάσεις κρίσης, ιδίως στο νοσηλευτικό προσωπικό. Πρόκειται για μια ψυχοσυναισθηματική απόσυρση από τον εργασιακό ρόλο, κατά την οποία ο επαγγελματίας δεν εγκαταλείπει τυπικά τη θέση του, αλλά αποσύρεται εσωτερικά, αδρανοποιώντας κάθε πλεονάζουσα επένδυση ενέργειας, δημιουργικότητας ή αυταπάρνησης. Η συναισθηματική αυτή αποστασιοποίηση αποτελεί μορφή αντίστασης, ένα σιωπηλό «όχι» σ’ ένα εργασιακό περιβάλλον που δεν ανταποκρίνεται στις βασικές ανάγκες στήριξης, αναγνώρισης και ισορροπίας.
Αιτίες σιωπηρής αποχώρησης στο νοσηλευτικό χώρο
Η σιωπηρή αποχώρηση των νοσηλευτών δεν προκύπτει από έλλειψη επαγγελματισμού ή αφοσίωσης. Αντιθέτως, είναι το αποτέλεσμα μακροχρόνιας επιβάρυνσης και αδιάλειπτης πίεσης, που οδηγούν σε φαινόμενα ψυχολογικής εξουθένωσης και αποδόμησης του κινήτρου.
Οι κυριότεροι παράγοντες είναι:
- Ανεπαρκείς συνθήκες εργασίας: Υποστελέχωση, συχνές βάρδιες, ασαφείς ρόλοι και περιορισμένη δυνατότητα ανάπαυσης επιβαρύνουν τη σωματική και ψυχική υγεία των νοσηλευτών.
- Απουσία αναγνώρισης και ανταμοιβής: Η συστηματική υποεκτίμηση του ρόλου του νοσηλευτή ενισχύει το αίσθημα ματαίωσης και αποξένωσης από το επάγγελμα.
- Διοικητική αναλγησία ή απουσία συμμετοχικότητας: Όταν οι νοσηλευτές δεν συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων ή δεν νιώθουν ότι η φωνή τους έχει βαρύτητα, εντείνεται το φαινόμενο της αποστασιοποίησης.
- Ηθική κόπωση (moral injury): Η αναγκαστική παροχή φροντίδας υπό ηθικά ασύμβατες συνθήκες (π.χ. ανεπαρκής χρόνος για αξιοπρεπή φροντίδα) δημιουργεί συναισθήματα ενοχής και απελπισίας.
Συνέπειες για το σύστημα υγείας
Η σιωπηρή αποχώρηση δεν είναι μια ατομική επιλογή χωρίς κόστος. Αντιθέτως, έχει πολλαπλές συνέπειες:
- Ποιοτική υποβάθμιση της φροντίδας
- Αύξηση του κύκλου εργασιακής φθοράς (burnout – turnover)
- Δυσλειτουργίες στη διατμηματική συνεργασία
- Κοινωνικές επιπτώσεις.
- Αντιμετώπιση: από την παθητικότητα στην πρόληψη και την ενδυνάμωση
Η αναγνώριση του φαινομένου ως θεσμικό πρόβλημα και όχι ως προσωπική αποτυχία αποτελεί το πρώτο βήμα. Στη συνέχεια, απαιτούνται στρατηγικές σε πολλαπλά επίπεδα:
1. Οργανωτικές παρεμβάσεις
- Σαφής καθορισμός ρόλων και αρμοδιοτήτων
- Ενίσχυση των νοσηλευτικών μονάδων
2. Πολιτικές πρόληψης εξουθένωσης
- Ηγεσία με ενσυναίσθηση και συμμετοχικότητα:
- Κουλτούρα σεβασμού και ακρόασης
- Συμμετοχή νοσηλευτών σε ηγετικές θέσεις
3. Ψυχοκοινωνική στήριξη
- Δομές ψυχικής υγείας για επαγγελματίες υγείας
- Προγράμματα αναστοχασμού και ενδυνάμωσης
4. Εκπαίδευση και πολιτική βούληση
- Εργασιακή ευημερία στην εκπαίδευση
- Νομοθετική κατοχύρωση και επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό
Η σιωπηρή αποχώρηση των νοσηλευτών δεν είναι μια παρέκκλιση, αλλά μια διαρκής κραυγή. Η ανάκτηση της εμπιστοσύνης, του νοήματος και της φροντίδας του εαυτού τους μέσα στο σύστημα δεν είναι πολυτέλεια. Είναι προϋπόθεση επιβίωσης του ίδιου του συστήματος υγείας. Κι αν δεν ακουστεί εγκαίρως αυτή η σιωπή, οι συνέπειες δεν θα είναι μόνο προσωπικές. Θα είναι συλλογικές, διαρθρωτικές και βαθιά κοινωνικές.