Καθώς ο χειμώνας φέρνει μαζί του χαμηλές θερμοκρασίες και λιγότερες ευκαιρίες για παιχνίδι έξω, πολλές οικογένειες παρατηρούν ότι τα παιδιά στρέφονται όλο και περισσότερο στις οθόνες για ψυχαγωγία και παρέα. Το tablet, το κινητό ή η τηλεόραση συχνά μετατρέπονται σε εύκολες λύσεις για να περάσει η ώρα, όμως πίσω από αυτή τη φαινομενικά αθώα συνήθεια κρύβονται πιο σύνθετες ψυχολογικές και αναπτυξιακές πτυχές.
Πότε η χρήση της οθόνης γίνεται απλώς μέρος της καθημερινότητας και πότε αρχίζει να επηρεάζει τον ύπνο, τη συμπεριφορά ή την ανάπτυξη του παιδιού; Ποιες είναι οι “κόκκινες σημαίες” που πρέπει να προσέξουν οι γονείς και πώς μπορούν να θέσουν όρια χωρίς συγκρούσεις;
Στο patris.gr μιλήσαμε με την ψυχολόγο Θεοδώρα Πασπαράκη (BSc Αναπτυξιακή Ψυχολόγος, MSc στην Ειδική Αγωγή), η οποία, μέσα από την εμπειρία και τη γνώση της, παρέχει όλες τις πληροφορίες που χρειάζονται οι γονείς.
1) Τον χειμώνα τα παιδιά “κολλάνε” περισσότερο στις οθόνες. Είναι απλώς ανάγκη για διασκέδαση ή κάτι πιο βαθύ κρύβεται πίσω από αυτό;
Τον χειμώνα οι εξωτερικές δραστηριότητες μειώνονται λόγω κρύου και περιορισμένου φωτός. Έτσι, η προσκόλληση στην οθόνη συχνά ξεκινά ως μέσο διασκέδασης. Ωστόσο, πίσω από αυτή την επιφανειακή ανάγκη μπορεί να κρύβεται μια βαθύτερη ψυχολογική λειτουργία: η οθόνη προσφέρει προβλεψιμότητα, αίσθηση ελέγχου και άμεση ανταμοιβή. Σε περιόδους περιορισμένης κοινωνικής επαφής ή συναισθηματικής πίεσης, αυτά τα στοιχεία γίνονται ιδιαίτερα δελεαστικά. Δεν πρόκειται πάντα για απλή διασκέδαση· είναι και ένας τρόπος συναισθηματικής αυτορύθμισης.
2) Πότε η χρήση οθόνης από ένα παιδί γίνεται ανησυχητική για έναν γονιό; Υπάρχουν «κόκκινες σημαίες»;
Κόκκινη σημαία αποτελεί όταν η χρήση της οθόνης παρεμβαίνει στην καθημερινή λειτουργία του παιδιού: όταν παραμελεί ύπνο, γεύματα, σχολικές υποχρεώσεις ή κοινωνικές επαφές. Επίσης, αν η διάθεση του παιδιού εξαρτάται έντονα από την οθόνη – αν γίνεται ανήσυχο ή επιθετικό όταν πρέπει να απομακρυνθεί – τότε έχουμε σαφή ένδειξη ότι η σχέση με την οθόνη έχει αποκτήσει μη υγιή διάσταση.
3) Πολλοί γονείς λένε: «Αφού παίζει ήσυχα με το tablet, ας το αφήσω λίγο ακόμα». Είναι τόσο αθώο τελικά αυτό το «λίγο ακόμα»;
Η φαινομενική ησυχία συχνά παραπλανά. Το «λίγο ακόμα» μπορεί να γίνει αλυσιδωτή συνήθεια που οδηγεί σε αυξημένη εξάρτηση. Το παιδί δεν μαθαίνει να αυτορρυθμίζεται ούτε να βρίσκει άλλες πηγές ψυχαγωγίας ή χαλάρωσης. Η συνειδητή διαχείριση του χρόνου οθόνης είναι απαραίτητη, ακόμα κι αν φαινομενικά όλα κυλούν ήρεμα.
4) Μπορεί η υπερβολική έκθεση σε οθόνες να επηρεάσει τον εγκέφαλο και την ανάπτυξη του παιδιού;
Υπάρχουν αυξανόμενα στοιχεία ότι η παρατεταμένη έκθεση σε οθόνες, ιδιαίτερα σε πολύ μικρές ηλικίες, μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη της προσοχής, την ικανότητα αυτορρύθμισης και την επεξεργασία κοινωνικών πληροφοριών. Ο παιδικός εγκέφαλος είναι πλαστικός· η συνεχής αλληλεπίδραση με ερεθίσματα που προσφέρουν άμεση ανταμοιβή μπορεί να μειώνει την υπομονή και την αντοχή σε δραστηριότητες που απαιτούν συγκέντρωση ή δημιουργική σκέψη.
5) Πώς επηρεάζεται η ψυχολογία των παιδιών όταν η οθόνη γίνεται το βασικό τους “παράθυρο στον κόσμο”;
Όταν η οθόνη αντικαθιστά άλλες εμπειρίες, το παιδί μπορεί να εμφανίσει δυσκολία στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, αυξημένη ανησυχία ή μοναξιά και περιορισμένη φαντασία. Η αληθινή εξερεύνηση του κόσμου – μέσα από παιχνίδι, αλληλεπίδραση με άλλους ή επαφή με τη φύση – δεν μπορεί να αντικατασταθεί από την εικονική εμπειρία.
6) Ποια είναι η σχέση μεταξύ οθονών και ύπνου; Γιατί τα παιδιά δυσκολεύονται να χαλαρώσουν μετά από ώρα μπροστά σε μια οθόνη;
Η μπλε ακτινοβολία που εκπέμπουν οι οθόνες καταστέλλει την παραγωγή μελατονίνης, της ορμόνης που ρυθμίζει τον ύπνο. Επιπλέον, τα δυναμικά ή συναισθηματικά φορτισμένα περιεχόμενα κρατούν τον εγκέφαλο σε εγρήγορση. Γι’ αυτό τα παιδιά δυσκολεύονται να ηρεμήσουν και να αποκοιμηθούν μετά από παρατεταμένη χρήση οθόνης.
7) Πώς μπορεί ένας γονιός να βάλει όρια χωρίς να μετατραπεί το θέμα “οθόνη” σε καθημερινό καβγά;
Η συνέπεια και η σαφήνεια είναι το κλειδί. Η καλύτερη στρατηγική είναι η καθιέρωση ρουτινών με συγκεκριμένα χρονικά όρια και εναλλακτικές δραστηριότητες. Η συμμετοχή του παιδιού στη διαμόρφωση των κανόνων δημιουργεί αίσθηση ελέγχου και μειώνει τις αντιδράσεις. Η ήρεμη επικοινωνία, χωρίς τιμωρητική διάθεση, είναι πιο αποτελεσματική από απαγορεύσεις που οδηγούν σε σύγκρουση.