Μία μεγάλης κλίμακας μελέτη με πάνω από 27.000 ενήλικες, που δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2025 στο EBioMedicine (Lancet group), έδειξε ότι οι κακές συνήθειες ύπνου συνδέονται με επιταχυνόμενη γήρανση του εγκεφάλου, με τη φλεγμονή να παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Παράλληλα, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι τα άτομα με ανθυγιεινές συνήθειες ύπνου παρουσίαζαν εγκεφαλική γήρανση έως και ενός έτους σε σύγκριση με τη βιολογική τους ηλικία.
Η Καθηγήτρια Θεραπευτικής – Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής, Παθολόγος (Θεραπευτική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, η Αλεξάνδρα Σταυροπούλου (Βιολόγος) και η Σόνια Μαραβελάκη (Βιολόγος) αναφέρουν ότι τα ευρήματα ενισχύουν τις ενδείξεις ότι οι διαταραχές ύπνου μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο άνοιας και άλλων νευρολογικών παθήσεων αργότερα στη ζωή.
Ο ύπνος είναι θεμελιώδης για πολλές ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού – από την απομάκρυνση τοξικών ουσιών στον εγκέφαλο έως την εδραίωση της μνήμης. Με την ηλικία, ωστόσο, οι διαταραχές ύπνου εμφανίζονται συχνότερα. Έρευνες έχουν ήδη δείξει μία αμφίδρομη σχέση: οι εγκεφαλικές αλλοιώσεις που σχετίζονται με τη νόσο Αλτσχάιμερ μπορούν να απορρυθμίσουν τον κύκλο ύπνου-αφύπνισης, ενώ οι ίδιες οι διαταραχές φαίνεται να επιταχύνουν τις διεργασίες που οδηγούν σε γνωστική έκπτωση.
Στην έρευνα χρησιμοποιήθηκε ένα μοντέλο Tεχνητής Nοημοσύνης, που εκτιμούσε την «ηλικία του εγκεφάλου» μέσα από την ανάλυση περισσοτέρων από 1.000 μετρήσεις από μαγνητικές τομογραφίες. Η διαφορά ανάμεσα στην ηλικία του εγκεφάλου και στη χρονολογική ηλικία, γνωστή ως brain age gap, θεωρείται πρώιμος δείκτης επιδείνωσης της εγκεφαλικής υγείας.
Η μελέτη έδειξε ότι για κάθε μείωση κατά μία μονάδα στη «βαθμολογία υγιούς ύπνου» – ένα μέτρο που περιλάμβανε πέντε στοιχεία: χρονότυπο, διάρκεια ύπνου, αϋπνία, ρογχοπάθεια (ροχαλητό) και υπνηλία την ημέρα – ο εγκέφαλος φαινόταν περίπου μισό έτος πιο γηραιός. Κατά μέσο όρο, όσοι είχαν μέτρια ποιότητα ύπνου είχαν εγκεφάλους 0,6 έτη γηραιότερους, ενώ όσοι δήλωσαν κακή ποιότητα ύπνου είχαν εγκεφάλους περίπου ένα έτος γηραιότερους από την πραγματική τους ηλικία. Αν και οι διαφορές φαίνονται μικρές, σε βάθος χρόνου μπορούν να επηρεάσουν ουσιαστικά την υγεία του εγκεφάλου.
Οι εξετάσεις αίματος έδειξαν ότι δείκτες φλεγμονής, όπως ο αριθμός λευκών αιμοσφαιρίων, εξηγούσαν πάνω από το 10% της σύνδεσης ανάμεσα στις διαταραχές ύπνου και στη μεγαλύτερη ηλικία εγκεφάλου. Το αποτέλεσμα αυτό συμφωνεί με προηγούμενες μελέτες που δείχνουν ότι οι διαταραχές ύπνου προκαλούν φλεγμονή σε όλο το σώμα, η οποία συμβάλλει σε παθήσεις, όπως εγκεφαλικά επεισόδια, νόσο Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές νευροεκφυλισμού.
Επιπλέον, η σχέση ανάμεσα στις διαταραχές ύπνου και στη γήρανση του εγκεφάλου ήταν ισχυρότερη στους άνδρες παρά στις γυναίκες, ενώ η παρουσία του γονιδίου APOE ɛ4 (γνωστός γενετικός παράγοντας κινδύνου για Αλτσχάιμερ) δεν άλλαξε σημαντικά τη σύνδεση. Η σχέση ήταν πιο έντονη σε άτομα κάτω των 60 ετών.
Λόγω του μεγάλου δείγματος και των προηγμένων απεικονιστικών μεθόδων, η μελέτη θεωρείται από τις πιο ολοκληρωμένες μέχρι σήμερα. Οι συγγραφείς σημειώνουν, όμως, περιορισμούς: η ποιότητα ύπνου βασίστηκε σε αυτοαναφορές και οι συμμετέχοντες του UK Biobank είναι γενικά πιο υγιείς και υψηλότερου κοινωνικοοικονομικού επιπέδου από τον γενικό πληθυσμό, γεγονός που ίσως σημαίνει ότι τα αποτελέσματα στον πληθυσμό μπορεί να είναι ακόμη πιο έντονα.
Όταν ο εγκέφαλος δείχνει πιο γερασμένος από την πραγματική ηλικία, αποτελεί ανησυχητικό καμπανάκι κινδύνου. Έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης, άνοιας και ακόμη και πρόωρου θανάτου. Ωστόσο, οι διαταραχές ύπνου μπορούν να διορθωθούν. Βελτιώνοντας τις συνήθειες ύπνου υπάρχει η ελπίδα να επιβραδυνθεί η γήρανση του εγκεφάλου και να μειωθεί ο κίνδυνος άνοιας.
Οι ειδικοί συνιστούν να δίνουμε προτεραιότητα στον ύπνο: να κοιμόμαστε 7–9 ώρες κάθε βράδυ, να διατηρούμε σταθερό ωράριο και να περιορίζουμε καφέ, αλκοόλ και οθόνες πριν τον ύπνο. Ο ύπνος δεν είναι απλώς ξεκούραση, αλλά ένα από τα πιο ισχυρά «όπλα» που διαθέτουμε για να προστατεύσουμε τον εγκέφαλό μας από την πρόωρη γήρανση.