Ξεπερνούν τα 500 τα ονόματα «Θεοτοκωνύμια», όπως λέγονται, που έχει δώσει ο λαός στην Παναγία. Άλλα είναι βγαλμένα από ύμνους, άλλα από τον τόπο που βρίσκεται κάποιος Ναός ή Μοναστήρι κι άλλα εξαιτίας του τρόπου που έχει αγιογραφηθεί. Σύμφωνα με τον διδάκτορα Θεολογίας, Α. Καριώτογλου, η ονοματοδοσία γίνεται συνήθως, ανάλογα με τον τόπο ή τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση.
Από τις πιο γνωστές Παναγίες, που πήραν το όνομά τους ανάλογα με τη γεωγραφική θέση ή την τοποθεσία που βρίσκονται οι αντίστοιχες εκκλησίες, είναι οι εξής: η Παναγία η Κανάλα στην Κύθνο, η Παναγία Σουμελά, η Παναγία η Λιμνιά στη Λίμνη Ευβοίας, η Παναγία Κύκκου στην Κύπρο, η Παναγία η Ιεροσολυμίτισσα, η Παναγία η Αγιασώτισσα στην Αγιάσο και η Παναγία η Φοδελιώτισσα στο Φόδελε του Ηρακλείου Κρήτης.
Υπάρχουν, όμως, και άλλοι χαρακτηρισμοί που, σύμφωνα με το dogma.gr, προσδιορίζουν το σημείο όπου βρίσκεται χτισμένος ο ναός, όπως: Παναγία Σπηλιανή, που βρίσκεται στο Πυθαγόρειο Σάμου, αλλά και στη Νίσυρο, Παναγία Γκρεμιώτισσα που βρίσκεται στην Ίο, Παναγία Σαραντασκαλιώτισσα στον Μαραθόκαμπο Σάμου, Παναγία Θαλασσινή στην Άνδρο, που είναι χτισμένη σε βράχο μέσα στη θάλασσα, Παναγία η Κρεμαστή στην Ηλεία, όπου η Μονή κρέμεται από έναν βράχο.
Τα προσωνύμια της Παναγίας, όμως, της αποδίδονται και ανάλογα με τον τρόπο που είναι ζωγραφισμένη η εικόνα της και, όπως σημειώνει ο κ. Καριώτογλου, η Παναγία αποκαλείται και Γλυκοφιλούσα, Ελεούσα, Βρεφοκρατούσα, Μεγαλομάτα, Θρηνούσα, Δεξιά ακόμα και Τριχερούσα. Η εικόνα της Παναγίας της Τριχερούσας βρίσκεται στη Μονή Χιλανδαρίου, στο Άγιον Όρος.
Ακόμη μία εκδοχή για την απόδοση ενός προσωνυμίου στη Θεοτόκο είναι ο συσχετισμός της με γεγονότα ή φυσικά φαινόμενα. Μια πολύ γνωστή Παναγία είναι η Φιδούσα (ή κατ’ άλλους Φιδιώτισσα) στην Κεφαλονιά.
Κάθε χρόνο, κοντά στον Δεκαπενταύγουστο, στο χωριό Μαρκόπουλο της Κεφαλονιάς εμφανίζονται και κυκλοφορούν στις εικόνες των ναών του χωριού μικρά και ακίνδυνα φίδια. Επίσης, στη Σάμο υπάρχει το μοναστήρι της Παναγίας της Βροντιανής, που ονομάστηκε έτσι, γιατί στο υψόμετρο, που βρίσκεται, φυσάει δυνατός άνεμος, ο οποίος βροντάει.
Στη Ζάκυνθο, στη Μονή Στροφάδων, βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας της Θαλασσομαχούσας. Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα, που κάποτε εκλάπη, πάλεψε με τα κύματα και έφτασε στο Μοναστήρι, χωρίς να καταστραφεί στη θάλασσα.
Σε άλλες περιπτώσεις, η Παναγία ονομάζεται ανάλογα με την ημερομηνία που γιορτάζει. Έτσι, στη Σαντορίνη απαντάται η Παναγία η Τριτιανή που γιορτάζει την τρίτη ημέρα του Πάσχα και στη Σίφνο η Παναγία η Δεκαπεντούσα, που γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο.
«Η ύπαρξη αυτής της πλούσιας ονοματολογίας δεν σημαίνει απλώς μια συναισθηματική σχέση του λαού με την Παναγία, αλλά κυρίως το γεγονός ότι -μέσα από αυτόν τον πλούτο των ονομάτων- επισημαινόταν η σημασία του προσώπου για τη Σωτηρία του κόσμου: η Μαρία έγινε το σκεύος εκλογής για να γίνει ο Θεός άνθρωπος και να διασωθεί το ανθρώπινο γένος και ο κόσμος από τη φθορά του θανάτου.
Τα ονόματα
Πριν από μερικά χρόνια, οι μαθητές του 3ου Γυμνάσιου Κερατσινίου, με επιβλέπουσα την καθηγήτριά τους, κυρία Γαρεφαλάκη Μαρία, προσπάθησαν να συγκεντρώσουν όσα το δυνατόν περισσότερα από τα ονόματα που έχει χαρίσει στην Παναγία η λαϊκή πίστη και παράδοση.
Τα 501 πιο γνωστά ονόματα είναι:
1 Ἀγγελόκτιστος
2 Ἁγία Σκέπη
3 Ἁγιάσσου
4 Ἁγιοδεκτινὴ
5 Ἁγιοηλιώτισσα
6 Ἁγιολούσαινα
7 Ἁγίου ὅρους
8 Ἁγνὴ
9 Ἀγριδιώτισσα
10 Ἀγριλιώτισσα
11 Ἀειμακάριστος
12 Ἀειμεσιτεύουσα
13 Ἀθηνιώτισσα
14 Αἰγύπτια
15 Αἱματοῦσα
16 Αἰμίαλου
17 Αἰρκώτισσα
18 Ἀκαθῆ
19 Ἀκατάβλητος
20 Ἀκατάφλεκτη
21 Ἀκήραση
22 Ἀκρωτηριανὴ
23 Ἀλανιώτισσα
24 Ἀλεξανδριανὴ
25 Ἀλεξίου Κομνηνοῦ
26 Ἀλεπινὴ
27 Ἀληθινὴ
28 Ἀλλοιώτισσα
29 Ἀλόχη
30 Ἀματίτση
31 Ἄμεμπτος
32 Ἀμετάθετος
33 Ἀμολιανὴ
34 Ἀμόλυντος
35 Ἀμπελακίων
36 Ἀμπελοκήπισσα
37 Ἄμωμη
38 Ἄνασσα
39 Ἀναφωνήτρια
40 Ἀντινίτισσα
41 Ἀντιφωνήτρια
42 Ἀνωμερίτισσα
43 Ἄξιόν Ἐστι
44 Ἀπείρανδρος
45 Ἀπειρόγαμος
46 Ἀπρόσιτος
47 Ἀρακιώτισσα
48 Ἀράπισσα
49 Ἀρβανίτισσα
50 Ἄρειας
51 Ἀρμενοκρατοῦσα
52 Ἀρσανὰ
53 Ἀρτάκης
54 Ἀρχαγγελιώτισσα
55 Ἀρχισπορίτισσα
56 Ἀσπραγγέλου
57 Ἀσπροβουνιώτισσα
58 Ἀσπροπαναγιὰ
59 Ἀσύγκριτη
60 Αὐγουστιανὴ
61 Ἀφέντρικα
62 Ἀφθορος
63 Ἀφροδίτισσα
64 Ἀχειροποίητος
65 Ἄχραντος
66 Ἀψιδιώτισσα
67 Βαλουκλιώτισσα
68 Βανιώτισσα
69 Βαραγγιώτισσα
70 Βαρδιανιώτισσα
71 Βαρκοὺ
72 Βασίλισσα
73 Βασιληγενέτειρα
74 Βατοπεδινὴ
75 Βατούσαινα
76 Βελανιδιὰ
77 Βελεστίνου
78 Βελλὰ
79 Βεργουπουλιανὴ
80 Βηματάρισσα
81 Βιγλιώτισσα
82 Βιδιανὴ
83 Βιργιωμένη
84 Βλασαροὺ
85 Βλαχέρνα
86 Βλέπουσα
87 Βλυχιόρικα
88 Βοήθεια
89 Βορεινὴ
90 Βούλιστα
91 Βουναρκώτισσα
92 Βουνογιάτρισσα
93 Βουνοῦ
94 Βουρνιώτισσα
95 Βράχου
96 Βρεσθενίτισσα
97 Βρεφοκομοῦσα
98 Βρεφοκρατούσα
99 Βρεφουργήσασα
100 Βρεχοῦσα
101 Βροντιανὴ
102 Βρόντου
103 Βροχῆς
104 Βρυσιανὴ
105 Γαλακτίνης
106 Γαλακτοτροφοῦσα
107 Γαλανὴ
108 Γαλανοῦσα
109 Γαλατιανὴ
110 Γαλατοῦσα
111 Γαλαχτοτροφία
112 Γαλαχτοφοροῦσα
113 Γαλουχιότισσα
114 Γενεσίου Θεοτόκου Σαβαθιανῶν
115 Γέννας
116 Γερόντισσα
117 Γεσθημανίτισσα
118 Γηνατοὺ
119 Γηρομεριοὺ
120 Γιαλοῦσα
121 Γιάτρισσα
122 Γκαβὴ
123 Γκιζιλκιζιώτισσα
124 Γκουβερνιώτισσα
125 Γλυκιώτισσα
126 Γλυκοκυματοῦσα
127 Γλυκοφιλούσα
128 Γλωσσὰ
129 Γοιρδελάκη
130 Γοργόνα
131 Γοργοεπήκοος
132 Γουμένισσα
133 Γουμερὰ
134 Γουνιώτισσα
135 Γούντα
136 Γουρλομάτα
137 Γραφιώτισσα
138 Γρηγορίτσα
139 Γρηγοροῦσα
140 Γύψενη
141 Γωνιὰ
142 Δαδιοῦ
143 Δαδιώτισσα
144 Δακρυρροοῦσα
145 Δαμάστα
146 Δέηση
147 Δεκαπεντοῦσα
148 Δένδρου
149 Δεξιοκρατοῦσα
150 Δεόμενη
151 Δερμάτα
152 Δέσποινα
153 Δημοκράνια
154 Διακονοῦσα
155 Διασώζουσα
156 Δικαιόκριτος
157 Δικαιότατη
158 Διότισσα
159 Δόβρα
160 Δομνιανίτισσας
161 Δοξάρισσα
162 Δουβέργαινα
163 Δακρύβρεχτος
164 Ἐγγυήτρια
165 Ἑκατονταπυλιανὴ
166 Ἐκκλησιάρχουσα
167 Εἰκονίστρια
168 Ἐλεημονήτρια
169 Ἐλαία
170 Ἐλαιοβρύτισσα
171 Ἐλειμονήτρια
172 Ἐλεοβρύτης
173 Ἐλέους
174 Ἐλεοῦσα
175 Ἐλευθερώτρια
176 Ἐλπιδοφόρα
177 Ἐλπϊς Πιστῶν
178 Ἐλωνα
179 Ἐνθρονη
180 Ἑξακουστὴ
181 Ἐξοχικὴ
182 Ἐπακούουσα
183 Ἐπανωχωριανὴ
184 Ἐπισκοπιανὴ
185 Ἐπουράνιος
186 Ἐπουράνιος Πύλη
187 Ἑπταβηματοῦσα
188 Ἐρυπιανὴ
189 Ἐσφαγμένη
190 Εὐαγγελίστρα
191 Εὐρετὴ
192 Εὔσπλαχνος
193 Ζαλακιώτισσα
194 Ζεραχιώτισσα
195 Ζεριχιώτισσα
196 Ζερμπτίτσης
197 Ζυλὴ
198 Ζωάρκεια
199 Ζωήρρυτος
200 Ζωηφόρος
201 Ζωοδότειρα
202 Ζωοδότρα
203 Ζωοδόχος
204 Ζωοπηγὴ
205 Ζωοπόρος
206 Ζωοτόκος
207 Ἠγήτρια
208 Ἡγουμένη
209 Ἠδύπνους
210 Ἠλιοκαλὴ
211 Ἠλιοτόκος
212 Θαλασσινὴ
213 Θαλασσίτρα
214 Θαλασσομάχισσα
215 Θαλασσομαχοῦσα
216 Θαρεινὴ
217 Θεάλεχτη
218 Θεοδίδαχτη
219 Θεοδόξαστη
220 Θεοκλητὴ
221 Θεοκνήτωρ
222 Θεοκόσμητη
223 Θεοληπτος
224 Θεομάνα
225 Θεομητροπρεπεστέρα
226 Θεοσκέπαστη
227 Θεοτίμητη
228 Θεοτόκος
229 Θεουργία
230 Θεοφραστος
231 Θεοφρων
232 Θερμιανὴ
233 Θευαγέστατη
234 Θρηνοῦσα
235 Θρηνωδοῦσα
236 Θωμιανὴ
237 Ἴαμα
238 Ἴαση
239 Ἱερόβλαστος
240 Ἱερομύτης
241 Ἱεροσολυμιτικὴ
242 Ἱεροσολυμίτισσα
243 Ἰλαρώτατη
244 Ἰμερόεσσα
245 Ἰσηγορία
246 Καγιὰ
247 Καθαριώτισσα
248 Καθαρῶν
249 Καθρέπτης
250 Κακαβιώτισσα
251 Καλαθῆ
252 Καλαμιώτισσα
253 Καλάμου
254 Καλιγοὺ
255 Καλλίτοκος
256 Καλοῦ Νεροῦ
257 Καλυβιανὴ
258 Καμακάρι
259 Καματερὸς
260 Καμένη
261 Καμπιώτισσα
262 Κάμπου
263 Κανάλα
264 Κανδήξη
265 Κανταριώτισσα
266 Καπνικαραία
267 Καρδιοβαστάζουσα
268 Καρδιώτισσα
269 Καρποφοροῦσα
270 Καρύπη
271 Καστριανὴ
272 Κάστρου
273 Καστρουλέρου
274 Κατακαρπὸς
275 Καταλωνικὴ
276 Κατάπαυση
277 Καταπολιανὴ
278 Καταφυγὴ
279 Καψοδερματοῦσα
280 Κερὰ
281 Κέρνιτσα
282 Κεχαριτωμένη
283 Κεχρινιώτισσα
284 Κηπουραίων
285 Κισσιώτισσα
286 Κιτιοὺ
287 Κλειδὶ τοῦ Παραδείσου
288 Κλεισούρας
289 Κλεφτοπαναγιὰ
290 Κοιμητηρίων
291 Κόκκινη
292 Κολοκυθιώτισσα
293 Κολυβιανὴ
294 Κορκοδειλιὰ
295 Κορυφὴ
296 Κορφιάτισσα
297 Κοσμοπόθητος
298 Κοσμοσωτείρα
299 Κοσυφοίνισσα
300 Κότσικα
301 Κουκουζέλισσα
302 Κουμπελίδικη
303 Κουνοπιώτισσα
304 Κουρίου
305 Κουροτρόφος
306 Κουτσουρῶ
307 Κουφὴ
308 Κουφὴ Πέτρας
309 Κοφινὴ
310 Κρεμαστὴ
311 Κρομμυδιώτισσα
312 Κτιστὴ
313 Κτιτόρισσα
314 Κυκκώτισσα
315 Κυπαιότισσα
316 Κυρὰ Ξένη καὶ κυρία τῶν Ἀγγέλων
317 Κώμη
318 Λαγουδιανὴ
319 Λαμπρότατη
320 Λαμπροφορία
321 Λαοδηγήτρια
322 Λαοῦ
323 Λαρνιώτισσα
324 Λαυριώτισσα
325 Λάχνη
326 Λεσινιώτισσα
327 Λεφένα
328 Λεχούσα
329 Λιβαδιώτισσα
330 Λιόσα
331 Λιόσα
332 Λογκοβάρδα
333 Λοιμιώτισσα
334 Λουβαρὰ
335 Λυκοδήμου
336 Λυκούρεσι
337 Μαγαζιώτισσα
338 Μαγδαληνὴ
339 Μαδύτου
340 Μακελάρια
341 Μαλεβὴ
342 Μανδαλάκη
343 Μανεδὴ
344 Μαντιλούσα
345 Μαραθούντα
346 Μαρία
347 Μαστῶν
348 Μαύρη
349 Μαυριώτισσα
350 Μαυρομμάτα
351 Μαχαιρωμένη
352 Μὲ τοὺς κρίνους
353 Μεγαλομάρτυρος
354 Μεγαλόχαρη
355 Μεσοσπορίτισσα
356 Μητέρα
357 Μητέρα Θεοῦ ἐπὶ τὸν θρόνο
358 Μικρὰ
359 Μογρονήσι
360 Μολυβδοσκέβαστη
361 Μοναρκὰ
362 Μυροβλύτισσα
363 Μυρτενὴ
364 Μυρτιδιώτισσα
365 Μυφελαιώτισσα
366 Νάπα
367 Νάσσα
368 Νέα
369 Νέγρων
370 Νεοφάνεισσα
371 Νεροφοροῦσα
372 Νικητάτου
373 Νικοποιὸς
374 Νταλλιανὴ
375 Νυμφοτόκος
376 Ξενοβλήτης
377 Ξένων
378 Ξεσκλαβώτρα
379 Ξεσπορίτισσα
380 Ξηροκαμπίτισσα
381 Ξηρορείτισσα
382 Ξυνήγορος
383 Ὁδηγήτρια
384 Οἰκειώτατη
385 Οἰκονόμισσα
386 Ὀλβιόδωρος
387 Ὀλυμπιώτισσα
388 Ὁμόθεος
389 Ὁμονοοῦσα
390 Ὀρθοκωστὰ
391 Ὀσιώτατη
392 Οὐρανοῦ καὶ Γῆς
393 Παγγαιότισσα
394 Πάθους
395 Παιδεύσασα
396 Παλαιοκαστρίτισσα
397 Παλαιολογίνα
398 Παλατιανὴ
399 Παλίνου
400 Παμμακάριστος
401 Παναγιόχορτο
402 Πανάχραντος
403 Πανάχραντος
404 Παντάνασσα
405 Παντευλόγητη
406 Παντιμος
407 Παντόχαρα
408 Πάντων χαρὰ
409 Παραμυθία
410 Παρηγορήτρα
411 Παρθένα
412 Παμμακάριστος
413 Παυσολύπη
414 Πειραιώτισσα
415 Πελαγονίτισσα
416 Πεπελινίτσης
417 Περιβλεπττος
418 Περλιγοῦ
419 Πετραϊδα
420 Πλαγιὰ
421 Πλατανιώτισσα
422 Πλατυτέρα
423 Πολίτισσα
424 Πολυσπορίτισσα
425 Πονολύτρια
426 Πόνου
427 Πορταϊτισσα
428 Πορτιανὴ
429 Πουλάτη
430 Πρέσβειρα
431 Προαναγγελλομένη
432 Προπύλη
433 Προσηγορία
434 Προσίστισσα
435 Προστάτρια
436 Προσφυγιὰ
437 Προυσιώτισσα
438 Πυριότισσα
439 Πυροβολήθεισα
440 Ραγίου
441 Ραχοπήδη
442 Ρόδο τὸ Ἀμάραντο
443 Ρόμβη
444 Ρουμελιώτισσα
445 Σαμακιώτισσα
446 Σεπτεμβριανὴ
447 Σημάου
448 Σκάλα τοῦ Οὐρανοῦ
449 Σκαλωτὴ
450 Σκιαδενὴ
451 Σκοπιότισσα
452 Σοίριζα
453 Σοτομβριανὴ
454 Σουμελὰ
455 Σπηλιώτισσα
456 Στεφάνα
457 Σώματα
458 Σωτήρα
459 Ταξιδιάρα
460 Ταταρνώτισσα
461 Τήνου
462 Τῆς Βάτου
463 Τίμια Σκέπη
464 Τιμιωτέρα
465 Τοπλoὺ
466 Τοῦ Χάρου
467 Τουρλιανὴ
468 Τριχεροῦσα
469 Τροβάτου
470 Τρουλὴ
471 Τρυπητὴ
472 Τρυφεροῦσα
473 Τσαμπίκα
474 Τσυκκώτισσα
475 Ὑπέρμαχος
476 Ὑψηλὴ
477 Φανερουλιώτισσα
478 Φανερωμένη
479 Φαρμακολύτρα
480 Φιδιότισσα
481 Φιδοττοταμιανὴ
482 Φιδοῦσα
483 Φίδωσα
484 Φλεβαριανὴ
485 Φοβερὰ Προστασία
486 Χαιρετισμῶν
487 Χαλκοπρατειῶν
488 Χελιδονοὺ
489 Χιλιονοματοῦσα
490 Χοζοβιώτισσα
491 Χρυσαφίτισσα
492 Χρυσοβαλάντη
493 Χρυσογαλοῦσα
494 Χρυσοδαφνιώτισσα
495 Χρυσοκαστριώτισσα
496 Χρυσοκελλαριὰ
497 Χρυσοπηγὴ
498 Χρυσοσκαλίτισσα
499 Χρυσοσπιλιώτισσα
500 Ψυχοσῶστα
501 Ψυχοσώτρια