Η Ευρώπη αλλάζει πρόσωπο: μεγαλώνει ηλικιακά, συρρικνώνεται πληθυσμιακά και μετασχηματίζεται κοινωνικά.
Σύμφωνα με τη νέα δημογραφική έκθεση της Eurostat για το 2025, η ευρωπαϊκή ήπειρος διανύει μια περίοδο ριζικών πληθυσμιακών μεταβολών, με φόντο τη γήρανση του πληθυσμού και τη μείωση των γεννήσεων.
Την 1η Ιανουαρίου 2024, ο πληθυσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης έφτασε τα 449 εκατομμύρια άτομα, καταγράφοντας αύξηση 0,4% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Η αύξηση αυτή δεν οφείλεται σε φυσική πληθυσμιακή άνοδο, αλλά σε μεταναστευτικές ροές και στην προσωρινή προστασία Ουκρανών προσφύγων λόγω του πολέμου. Παράλληλα, η μέση ηλικία αυξάνεται συνεχώς, ενώ ο αριθμός των παιδιών και νέων φθίνει διαρκώς.
Η Ελλάδα βρίσκεται στον πυρήνα αυτών των αλλαγών, καθώς χαρακτηρίζεται από πληθυσμιακή στασιμότητα, υψηλή αναλογία ηλικιωμένων και διαρκώς μειούμενο ποσοστό νέων κάτω των 15 ετών.
Ο πληθυσμός της ΕΕ και η θέση της Ελλάδας
Στις αρχές του 2024, ο πληθυσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανήλθε σε 449 εκατομμύρια άτομα, σημειώνοντας αύξηση 0,4% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Η άνοδος αυτή, που μεταφράζεται σε 1,6 εκατομμύρια ανθρώπους, δεν προήλθε από αύξηση των γεννήσεων, αλλά σχετίζεται κυρίως με την εντατικοποίηση των μεταναστευτικών ροών μετά την πανδημία, καθώς και με την προσωρινή υποδοχή προσφύγων από την Ουκρανία, λόγω της ρωσικής εισβολής.
Οι πέντε πιο πολυπληθείς χώρες της ΕΕ —Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία και Πολωνία— συγκεντρώνουν τα δύο τρίτα του συνολικού πληθυσμού, ενώ στο άλλο άκρο βρίσκονται μικρά κράτη όπως η Μάλτα, το Λουξεμβούργο και η Κύπρος.
Σε βάθος χρόνου, η ΕΕ είδε τον πληθυσμό της να αυξάνεται κατά 4% μέσα σε δύο δεκαετίες, από 432,8 εκατομμύρια το 2004 σε 449,2 εκατομμύρια το 2024. Ωστόσο, η κατανομή της αύξησης είναι εξαιρετικά άνιση. Χώρες όπως η Λουξεμβούργο (+48%), η Μάλτα (+41%) και η Ιρλανδία (+33%) γνώρισαν εντυπωσιακή άνοδο, κυρίως λόγω μετανάστευσης. Αντίθετα, κράτη της Ανατολικής Ευρώπης —όπως η Λετονία, η Βουλγαρία και η Λιθουανία— κατέγραψαν διψήφιες απώλειες πληθυσμού, σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της φυγής εργατικού δυναμικού.
Τι συμβαίνει δημογραφικά στην Ελλάδα;
Η Ελλάδα ακολουθεί πιο ήπια καθοδική τροχιά. Ο πληθυσμός της αυξήθηκε ήπια μέχρι το 2011, αλλά από τότε παρουσιάζει σταθερή μείωση. Το 2004 η χώρα αριθμούσε περίπου 10,94 εκατομμύρια κατοίκους, φτάνοντας στο αποκορύφωμα το 2011 με 11,12 εκατομμύρια. Έκτοτε, η πτώση είναι συνεχής: το 2024 ο πληθυσμός εκτιμάται σε 10,4 εκατομμύρια, μειωμένος κατά 540.000 άτομα σε σχέση με το 2011.
Η πτωτική αυτή τάση αποδίδεται στην υπογεννητικότητα, τη γήρανση του πληθυσμού και τη μετανάστευση — ιδιαίτερα νέων και παραγωγικών ηλικιών, σε περιόδους κρίσης.
Πόσο γερασμένος είναι ο πληθυσμός στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
Η Ευρώπη μετασχηματίζεται σταθερά σε μια κοινωνία ηλικιωμένων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, το ποσοστό των ανθρώπων ηλικίας 80 ετών και άνω στην ΕΕ αυξήθηκε από 3,8% το 2004 σε 6,1% το 2024. Η γήρανση του πληθυσμού δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά γενικευμένη τάση σε όλες τις χώρες-μέλη, με ιδιαίτερα έντονη παρουσία στη νότια Ευρώπη.
Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες με τη μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού άνω των 80 ετών, καθώς το ποσοστό ανήλθε από 3,8% σε 7,0%, σημειώνοντας άνοδο +3,2 ποσοστιαίων μονάδων — την υψηλότερη στην ΕΕ, μαζί με την Πορτογαλία και τη Λετονία.
Αντίστοιχα, το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω στην ΕΕ συνολικά αυξήθηκε από 16,4% σε 21,6%. Η σταδιακή αποχώρηση μεγάλων ηλικιακών ομάδων από το εργατικό δυναμικό και η επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής δημιουργούν νέες πιέσεις στα ασφαλιστικά συστήματα, στην υγεία και στην κοινωνική πολιτική.
Η γήρανση επιτείνεται από την μείωση των γεννήσεων. Το ποσοστό των παιδιών κάτω των 15 ετών στην ΕΕ μειώθηκε από 16,2% το 2004 σε 14,6% το 2024. Στην Ελλάδα η εικόνα είναι ακόμη πιο ανησυχητική: η αντίστοιχη πτώση ήταν από 15,3% σε 13,1%, με συνεχόμενη καθοδική τάση κάθε χρόνο.
Ανάμεσα στις χώρες με τη μεγαλύτερη πτώση βρίσκονται η Μάλτα (−5,9 μονάδες) και η Κύπρος (−5,1), ενώ μόνο λίγες χώρες κατέγραψαν οριακές αυξήσεις (π.χ. Τσεχία, Εσθονία, Λετονία).
Η Ιρλανδία εξακολουθεί να έχει τον νεότερο πληθυσμό με 18,9% κάτω των 15 ετών, ενώ η Ιταλία έχει το μικρότερο ποσοστό (12,2%).
Ποιες χώρες αριθμούν περισσότερες γυναίκες από άνδρες;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια ήπειρος όπου οι γυναίκες συνεχίζουν να υπερτερούν αριθμητικά έναντι των ανδρών. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Eurostat, στις 1 Ιανουαρίου 2024, καταγράφηκαν 229 εκατομμύρια γυναίκες και 220 εκατομμύρια άντρες, με τη διαφορά να μεταφράζεται σε 104,4 γυναίκες ανά 100 άνδρες — ή αλλιώς, 4,4% περισσότερες γυναίκες.
Η εικόνα αυτή είναι σταθερή διαχρονικά, αν και η διαφορά περιορίστηκε ελαφρώς σε σχέση με το 2004, όταν υπήρχαν 5,4% περισσότερες γυναίκες από άντρες. Οι διαφοροποιήσεις μεταξύ των χωρών είναι αξιοσημείωτες:
Η Λετονία βρίσκεται στην κορυφή με τη μεγαλύτερη αναλογία: 115,5 γυναίκες ανά 100 άνδρες. Στην αντίπερα όχθη, σε τέσσερις χώρες —Μάλτα, Σουηδία, Λουξεμβούργο και Σλοβενία— οι άντρες είναι οριακά περισσότεροι από τις γυναίκες.
Η Ελλάδα διατηρεί σταθερά μια αναλογία πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ, με τις γυναίκες να υπερτερούν αριθμητικά — κάτι που συνδέεται με τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής τους αλλά και με τη γενική γήρανση του πληθυσμού. Ειδικά στις μεγαλύτερες ηλικίες, η υπεροχή των γυναικών γίνεται ακόμη πιο έντονη.
Η γηραιά ήπειρος, γερνά ολοένα και περισσότερο
Η μέση ηλικία του πληθυσμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζει να ανεβαίνει με σταθερό ρυθμό, αντανακλώντας τις βαθιές δημογραφικές μεταβολές των τελευταίων είκοσι ετών. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, η μέση ηλικία των Ευρωπαίων έφτασε το 2024 τα 44,7 έτη, από 39,3 το 2004 — μια αύξηση 5,4 ετών σε μόλις δύο δεκαετίες.
Στην κορυφή των πιο «ηλικιωμένων» πληθυσμών βρίσκεται η Ιταλία (48,7 έτη), η Βουλγαρία και Πορτογαλία (47,1 έτη) και η Ελλάδα (46,9 έτη).
Για χώρες όπως η Ελλάδα, με υψηλό ποσοστό ηλικιωμένων και μειωμένη γεννητικότητα, οι δημογραφικές προκλήσεις αγγίζουν πλέον τον πυρήνα της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητας. Οι δημογραφικοί δείκτες φαίνεται πως λειτουργούν σαν καμπανάκι για το μέλλον.
Πηγή: tovima.gr