Στα τέλη Δεκεμβρίου οριστικοποιήθηκε το κείμενο της συμφωνίας για τη λήξη της δικαστικής διαδικασίας επί των διεκδικήσεων εις βάρος της Μονής Αγίας Αικατερίνης Σινά. Είχε προηγηθεί παρατεταμένη διαπραγμάτευση και το «Συμφωνητικό και Διακανονιστικό Συμβόλαιο» που προέκυψε αποτελούσε τη συμφωνία που θα υπέγραφαν ο υποστράτηγος δρ Χαλέντ Μουμπάρακ Χουσεΐν Μπάκρι, κυβερνήτης Νοτίου Σινά, ο οποίος, όπως αναφέρουν εκκλησιαστικές πηγές, ήταν ο εξουσιοδοτημένος για να κάνει τη διαπραγμάτευση εκπρόσωπος της αιγυπτιακής ηγεσίας, και ο αρχιεπίσκοπος Δαμιανός με την ιδιότητα και του νομικού εκπροσώπου της μονής, σύμφωνα με το προεδρικό διάταγμα 306 του 1974.
Πρόκειται για τη συμφωνία στην οποία έγινε αναφορά κατά την πρόσφατη επίσκεψη του προέδρου της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι στην Αθήνα και με την οποία οι δύο πλευρές θα έκλειναν την εκκρεμότητα που υπήρχε με τις δικαστικές διεκδικήσεις εις βάρος της Μονής Σινά, αναγνωρίζοντάς της ιδιοκτησία επί των αμφισβητούμενων εκτάσεων. Στο προοίμιο της συμφωνίας γίνεται αναδρομή στο ιστορικό της υπόθεσης, αρχής γενομένης από την αγωγή που κατατέθηκε ήδη από το 2015 από την Περιφέρεια Νοτίου Σινά, αμφισβητώντας ιδιοκτησίες της μονής, και στη συνέχεια σε δύο εφέσεις που κατατέθηκαν από τα αντίδικα μέρη.
«Το Εφετείο διέταξε τη συγχώνευση των δύο εφέσεων και, πριν αποφασίσει επί της ουσίας τους, διέταξε τον διορισμό πενταμελούς επιτροπής εμπειρογνωμόνων από το υπουργείο Δικαιοσύνης, η οποία ανέλαβε την αποστολή της και υπέβαλε έκθεση που περιείχε περιγραφή των αμφισβητούμενων οικοπέδων, συνολικής έκτασης (71) οικοπέδων, τις περιγραφές τους, τα όριά τους, τα σημεία αναφοράς, τις εκτάσεις και τα χαρακτηριστικά της κατοχής τους, όσον αφορά τις δραστηριότητές τους ή τα κτίρια, καθώς και τις αποφάσεις που σχετίζονται με αυτά και τις νομικές ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν σχετικά με αυτά μεταξύ των μερών αυτής της συμφωνίας. Οι δύο εφέσεις εξακολουθούν να εκκρεμούν ενώπιον του δικαστηρίου και αναβλήθηκαν για τη συνεδρίαση της 26ης Μαρτίου 2025 (σ.σ. πρόκειται για συνεδρίαση που αναβλήθηκε και πραγματοποιήθηκε την περασμένη Τετάρτη, οπότε και εκδόθηκε η επίμαχη απόφαση)», αναφέρεται στο προοίμιο.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην αναγνώριση από το αιγυπτιακό κράτος της ιστορικής σημασίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής της Αγίας Αικατερίνης και του πολιτισμού της κοινότητας του Σινά που ζει στην περιοχή από τον 4ο αιώνα μ.Χ., ενώ επισημαίνεται η αναγνώριση της περιοχής ως Μνημείου Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO.
«Τα μέρη συμφωνούν να τερματίσουν τη δικαστική διαμάχη μέσω ενός διακανονισμού που διασφαλίζει τη διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και των φυσικών πόρων, την ελευθερία άσκησης των θρησκευτικών τελετών από τους πολίτες και την ικανότητα του κράτους να υλοποιήσει τα μελλοντικά του σχέδια για βιώσιμη ανάπτυξη», καταλήγει το προοίμιο.
Τα άρθρα της συμφωνίας
Στο πρώτο άρθρο της συμφωνίας αναφέρεται ότι «Η εγγραφή της περιοχής της Αγίας Αικατερίνης στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO το 2002, μαζί με το συνημμένο έγγραφο που περιλαμβάνει τα οικόπεδα, εκκλησίες και κτίρια που σχετίζονται με το Μοναστήρι, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της παρούσας συμφωνίας, συμπληρώνει και ερμηνεύει τους όρους της».
Στο τρίτο άρθρο γίνεται αναφορά σε ιδιοκτησία της μονής: «Τα μέρη συμφωνούν ότι, σύμφωνα με την εγγραφή του Μοναστηριού της Αγίας Αικατερίνης στη Λίστα Παγκόσμιας Κληρονομιάς, το Μοναστήρι, τα κτίριά του, τα οικόπεδά του, οι εκκλησίες και τα συναφή κτίρια που αναφέρονται στο συνημμένο και υπογεγραμμένο έγγραφο από τα μέρη αποτελούν ιδιοκτησία του Μοναστηριού που ανήκει στο Ελληνορθόδοξο Δόγμα.
Το Μοναστήρι διατηρεί την αυτονομία του στη διαχείριση των εσωτερικών του υποθέσεων, διοικητικών και θρησκευτικών, χωρίς εξωτερική παρέμβαση. Αυτό περιλαμβάνει τον έλεγχο στις καθημερινές λειτουργίες, τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και την προσήλωση στις παραδόσεις του. Η διάταξη αυτή επιβεβαιώνει τη μοναδική ιστορική και πνευματική σημασία του Μοναστηριού, επιτρέποντάς του να διατηρήσει την ταυτότητα και την κληρονομιά του διαμέσου των αιώνων. Ολα τα παραπάνω τελούν υπό την εποπτεία του ηγουμένου, ο οποίος φέρει τον τίτλο του Αρχιεπισκόπου της Επισκοπής του Σινά στην Αίγυπτο».
Στο ίδιο άρθρο γίνεται αναφορά σε συνεργασία της μονής με το Ανώτατο Συμβούλιο Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων για παρεμβάσεις συντήρησης των κτισμάτων, ενώ επισημαίνεται ότι δεν προστατεύονται μόνο τα κτίσματα αλλά και η μοναστική ζωή εντός των τειχών της μονής.
Αντίστοιχα, το τέταρτο άρθρο επιβεβαιώνει τη συμφωνία για διατήρηση της αρχιτεκτονικής της μονής, των θησαυρών της, ακόμη και «των αρχαίων δέντρων, τα οποία αποτελούν ζωτικό κομμάτι της περιβαλλοντικής κληρονομιάς, ανεκτίμητο φυσικό θησαυρό». Στο πέμπτο άρθρο τα μέρη συμφωνούν να επιβεβαιώσουν τον σεβασμό όλων των υφιστάμενων αποφάσεων από πρωθυπουργό, υπουργό Πολιτισμού και πρόεδρο αρχής αρχαιοτήτων για τη μονή, τoυς ναούς και τα κτίρια γύρω από αυτή, καθώς και των οικοπέδων που αποτελούν αντικείμενο της δικαστικής διαμάχης. Στο έκτο άρθρο η Περιφέρεια Νοτίου Σινά δεσμεύεται για την προστασία της περιοχής και την ασφάλεια της μονής, ενώ ο αρχιεπίσκοπος δεσμεύεται για τη διατήρηση της μονής και την παροχή των αναγκαίων διευκολύνσεων στους επισκέπτες.
Στο έβδομο άρθρο αναφέρεται: «Τα μέρη συμφωνούν πλήρως στη δέσμευσή τους για συμφιλίωση, παραίτηση και τερματισμό της εν εξελίξει δικαστικής διαμάχης μεταξύ της Περιφέρειας Νοτίου Σινά και του Μοναστηριού» και ότι «τα μέρη επίσης δεσμεύονται να αποσύρουν και να συμφιλιωθούν σε όλες τις αμοιβαίες αγωγές και νομικές διαφορές και να διευθετήσουν κάθε εκκρεμή διαφωνία μέσω συμβιβασμού».
Η συμφωνία, με την οποία η δικαστική διαμάχη θα έκλεινε, καθώς διευθετούσε όλα τα εκκρεμή ζητήματα, τελικά ακόμη δεν έχει υπογραφεί, με τις εκτιμήσεις πηγών της σιναϊτικής κοινότητας να συγκλίνουν στο ότι η καθυστέρηση υπήρξε σκόπιμη, προκειμένου, τελικά, να εκδοθεί η δικαστική απόφαση, η οποία διαμορφώνει νέα, δυσμενή δεδομένα.
Εκκληση Οικουμενικού Πατριαρχείου
«Απογοήτευσις» είναι η αντίδραση του Οικουμενικού Πατριαρχείου στις σχετικές με τη Μονή Σινά εξελίξεις. Σε ανακοίνωσή του το Οικουμενικό Πατριαρχείο «κάμνει έκκλησιν προς την Αιγυπτιακήν Κυβέρνησιν, επί τη βάσει και των χθεσινών δηλώσεων του Προέδρου της χώρας Εξοχ. κ. Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι, να ανεύρη τον ενδεδειγμένον τρόπον διά να διατηρηθή το ιδιοκτησιακόν καθεστώς (status quo) της Ιεράς Μονής, το οποίον εσεβάσθη ιδιαιτέρως και διεσφάλισε προνομιακώς επί αιώνας και το Ισλάμ, και να υλοποιήση την πρόσφατον συμφωνίαν αυτής μετά της Μονής. Ο σεβασμός των απ’ αιώνος κρατούντων και η τήρησις των συμφωνηθέντων ημπορούν να βοηθήσουν την Μονήν της Αγίας Αικατερίνης να συνεχίση την θρησκευτικήν και πολιτισμικήν αποστολήν της από την Χερσόνησον του Σινά, όπου ο Θεός ωμίλησέ ποτε προς τους ανθρώπους». Επισημαίνεται, επίσης, ότι «Οι αιώνες εσεβάσθησαν την Μονήν του Σινά. Ας την σεβασθή σήμερον και η Αίγυπτος, ως μία πολιτισμένη και ευνομουμένη χώρα, σεβομένη τας θρησκευτικάς ελευθερίας και τα ανθρώπινα δικαιώματα γενικώς».
Τα δεδομένα και τα θολά σημεία για την επόμενη ημέρα
Την απόφαση να κλειστούν επ’ αόριστον στο μοναστήρι, «εις ένδειξη διαμαρτυρίας και πένθους» για τις πρόσφατες εξελίξεις, έλαβαν χθες οι μοναχοί της Μονής Αγίας Αικατερίνης Σινά. Οι λεπτομέρειες όσον αφορά το νέο καθεστώς που διαμορφώνει η δικαστική απόφαση δεν έχουν ξεκαθαριστεί στην ολότητά τους, καθώς δεν έχει γνωστοποιηθεί το σύνολο της δικαστικής απόφασης. Ωστόσο, η εικόνα που υπάρχει από όσα ήδη έχουν γίνει γνωστά και από τη σύνοψη της απόφασης που δημοσιοποιήθηκε, προκαλεί μεγάλη ανησυχία στη σιναϊτική κοινότητα.
Σύμφωνα με τον νομικό σύμβουλο της Μονής Σινά, Χρήστο Κομπιλίρη, η απόφαση δίνει στους μοναχούς δικαίωμα χρήσης των εγκαταστάσεων της μονής, ενώ από τις 71 εκτάσεις, οι οποίες είχαν αμφισβητηθεί, οι 25 περνάνε άμεσα στο αιγυπτιακό δημόσιο.
Η εξέλιξη αυτή προκαλεί μεγάλη ανασφάλεια και αβεβαιότητα για τις προοπτικές της μονής, καθώς, όπως επισημαίνεται, το δικαίωμα χρήσης των εγκαταστάσεων δεν ήταν ποτέ το ζητούμενο, οι αμφισβητήσεις είχαν εγερθεί επί της ιδιοκτησίας. Μάλιστα, καθώς η απόφαση κάνει αναφορά στη διατήρηση του δικαιώματος για όσο διάστημα υπάρχουν μοναχοί, αλλά και στον αρχιεπίσκοπο Δαμιανό, γεννώνται ερωτήματα για το τι θα συμβεί εάν κάποια στιγμή δεν ανανεωθούν οι ετήσιες βίζες που επιτρέπουν την παραμονή των μοναχών στη μονή ή εάν θα αναγνωριστεί ο επόμενος αρχιεπίσκοπος. «Δεν υπάρχει καμιά δικλίδα ασφαλείας», αναφέρεται σχετικά, ενώ ο κ. Κομπιλίρης πιστεύει ότι «ανοίγει ο ασκός του Αιόλου».
Σε σχέση με τις εκτάσεις που περνάνε άμεσα στο αιγυπτιακό δημόσιο, με βάση τη δικαστική απόφαση, αναφέρεται ότι σε αυτές περιλαμβάνονται οι μεγάλοι κήποι έξω από τα τείχη της μονής, από τους οποίους εξαρτάται η τροφοδοσία της, οι κήποι των Αγίων Σαράντα, όπου βρίσκονται οι πηγές νερού, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, οι κήποι των Αγίων Αναργύρων με τους αρχαίους ελαιώνες, από τους οποίους παράγεται το ελαιόλαδο της μονής, οι κήποι της Μεγάλης Επιστήμης, όπου ασκήτεψε ο Αγιος Παΐσιος και η σπηλιά του Αγίου Ιωάννη της Κλίμακος, που θεωρείται ιδιαίτερης θρησκευτικής σημασίας τοπόσημο.
Τα ερωτήματα για τις αλλαγές που επέρχονται στο καθεστώς λειτουργίας της Μονής Σινά είναι πολλά και αναμένεται ότι σταδιακά θα αποσαφηνιστούν τις επόμενες ημέρες, όταν γίνει γνωστό το πλήρες κείμενο της απόφασης. Στη συζήτηση που έχει ανοίξει μπαίνει και το ζήτημα των αντικειμένων που φιλοξενούνται στις εγκαταστάσεις της μονής, των μοναδικής αξίας χειρογράφων, των συλλογών στις βιβλιοθήκες, των ιερών σκευών κ.λπ., πολλά από τα οποία χρονολογούνται από την ίδρυσή της. Οπως αναφέρεται, όλα αυτά δεν ήταν αντικείμενο της δικαστικής διεκδίκησης. Ωστόσο, ο αυξημένος ρόλος που αποκτά η αρχαιολογική υπηρεσία προκαλεί ανησυχία, καθώς ήδη οι παρεμβάσεις της είχαν ενταθεί, «με καθημερινές υποδείξεις σε εκείνους που διαφύλαξαν τους θησαυρούς για αιώνες».
Μητσοτάκης με Αλ Σίσι και πολιτική διαπραγμάτευση
Η πολιτική διαπραγμάτευση με σκοπό να ξεπεραστούν τα νομικιστικά –όπως περιγράφονται– εμπόδια, όπως αυτά προέκυψαν μετά την απόφαση της αιγυπτιακής δικαιοσύνης της 28ης Μαΐου σχετικά με το καθεστώς της Ιεράς Μονής της Αγίας Αικατερίνης του όρους Σινά αποτελεί την προτεραιότητα της κυβέρνησης αυτή τη στιγμή.
Σ’ αυτό το πλαίσιο προέκυψε η τηλεφωνική επικοινωνία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον πρόεδρο της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι όπου συμφωνήθηκε, μεταξύ άλλων, ότι τη Δευτέρα θα επιστρέψουν στις διαπραγματεύσεις τα κλιμάκια που έχουν αναλάβει την επεξεργασία του θέματος τα τελευταία χρόνια από ελληνικής πλευράς, δηλαδή από τα υπουργεία Εξωτερικών, Πολιτισμού και Παιδείας. Αν και το πνεύμα της απόφασης είναι σαφές στην Αθήνα, καθώς προβλέπει τη διατήρηση του λατρευτικού καθεστώτος στη μονή, ενώ παράλληλα προχωράει στην άμεση οικειοποίηση μέρους της περιουσίας της από το αιγυπτιακό κράτος, απομένει να απαντηθούν κάποια κρίσιμα ερωτήματα.
Αισιοδοξία
Σκοπός της ελληνικής κυβέρνησης είναι αυτό το –πρωτίστως πολιτικό, όπως περιγράφεται– θέμα να κλείσει την επόμενη εβδομάδα, όταν θα επαναληφθούν αυτές οι επαφές σε υπηρεσιακό επίπεδο. Η αισιοδοξία ότι το θέμα μπορεί να κλείσει την επόμενη εβδομάδα εδράζεται στο γεγονός ότι οι συζητήσεις ανάμεσα στις δύο τεχνικές ομάδες είχαν φτάσει σε πολύ προχωρημένο στάδιο. Εν τω μεταξύ, επικοινωνία για το συγκεκριμένο θέμα είχε χθες ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης για δεύτερη φορά με τον Αιγύπτιο ομόλογό του Μπαντρ Αμπντελάτι, αλλά και σε τριμερές επίπεδο και με τον Κωνσταντίνο Κόμπο της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η άσκηση για την Αθήνα είναι ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς στην πολιτική διευθέτηση που θα επιχειρηθεί πρέπει να αποτυπωθεί μεν η επί της αρχής συμφωνία στην οποία είχαν καταλήξει οι δύο πλευρές στις 7 Μαΐου, να διαφυλαχθεί δε παράλληλα και η ποιότητα της ελληνοαιγυπτιακής σχέσης. Τα τελευταία 12-13 χρόνια Αθήνα και Κάιρο έχουν συνάψει σειρά συμφωνιών, με εκείνη της τμηματικής οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) στην Ανατολική Μεσόγειο να είναι η πλέον ουσιαστική. Ενώ σε γενικές γραμμές η στρατηγική εναρμόνιση της Αιγύπτου με την Ελλάδα θεωρείται πολύτιμη και ως τέτοια επιχειρείται να διαφυλαχθεί. Μέρος των δυσκολιών που καλείται να διαχειριστεί η Αθήνα είναι τα τετελεσμένα που έχει δημιουργήσει η απόφαση του αιγυπτιακού δικαστηρίου, κάποια από τα οποία θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξεπεράσει η κυβέρνηση του κ. Σίσι, η οποία αντιμετωπίζει αρκετές εσωτερικές κοινωνικές και οικονομικές πιέσεις.
Η Αθήνα αντιμετωπίζει τη σχέση με την Αίγυπτο ξεκομμένη από τα προσκόμματα που εγείρει η υπόθεση της Μονής Σινά, καθώς έρχεται σε μια περίοδο εξαιρετικά περίπλοκων περιφερειακών εξελίξεων. Σημειώνεται, τέλος, ότι αρμόδιες πηγές περιέγραφαν ως απολύτως αυθαίρετες τις όποιες ερμηνείες περί εμπλοκής των Τούρκων σε όλη αυτή την υπόθεση, τονίζοντας ότι οι εσωτερικές αντιφάσεις του αιγυπτιακού κράτους είναι πολύ πιο περίπλοκες και δεν εξηγούνται με απλοϊκά σχήματα.