Η τετραετία 2021-2024 άφησε ένα σύνθετο αποτύπωμα στην κοινωνική και οικονομική ζωή της Κρήτης, ειδικά σε ότι αφορά την ακραία φτώχεια και την οικονομική ευαλωτότητα, μέσα από τους δείκτες του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος (ΕΕΕ) και του στεγαστικού επιδόματος.
Στο πλαίσιο αυτό η Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου παρουσιάζει μια εικόνα γεμάτη αντιθέσεις. Η ανάλυση των δεδομένων αποκαλύπτει μια περιοχή που, ενώ σε ορισμένους τομείς δείχνει ανθεκτικότητα, σε άλλους κρύβει βαθιές πληγές, ιδιαίτερα σε συγκεκριμένους δήμους και πληθυσμιακές ομάδες, σύμφωνα με τα στοιχεία που αποτυπώνει το Περιφερειακό Παρατηρητήριο Κοινωνικής Ένταξης της Περιφέρειας Κρήτης.
Το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα (πρώην ΚΕΑ) λειτουργεί ως ο πιο αξιόπιστος δείκτης για τη μέτρηση της ακραίας φτώχειας. Σε επίπεδο Κρήτης, οι αιτήσεις για το ΕΕΕ αυξήθηκαν κατά 13% την περίοδο 2021-2024, με μια εκρηκτική άνοδο το 2022 (+36%), πιθανότατα ως απόρροια της πανδημίας.
Η ΠΕ Λασιθίου ακολούθησε αυτή την τάση, καταγράφοντας μάλιστα τη μεγαλύτερη αύξηση αιτήσεων σε όλη την Κρήτη το 2022, με ένα εντυπωσιακό +44%. Ωστόσο, την ίδια περίοδο, ο αριθμός των τελικών δικαιούχων στο Λασίθι σημείωσε μείωση κατά 6%, τη δεύτερη μεγαλύτερη στην Κρήτη. Αυτή η απόκλιση μεταξύ αιτήσεων και εγκρίσεων υποδηλώνει πως τα αυστηρά κριτήρια του προγράμματος αφήνουν εκτός πολλούς ανθρώπους που βρίσκονται σε πραγματική ανάγκη ή μια τάση υπερβολής στις αιτήσεις. Σε μια άλλη προσέγγιση, είναι συνέπεια των αλλαγών που έγιναν σε νομοθετικό επίπεδο. Ενδέχεται η διαφοροποίηση αυτή να οφείλεται και στους τρείς παράγοντες, αν και δεν φαίνεται να έχει αναλυθεί στα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία.
Το σημαντικό είναι πως για το 2024, το 1,6% του πληθυσμού του Λασιθίου είναι δικαιούχοι του ΕΕΕ, ποσοστό χαμηλότερο από τον μέσο όρο της Κρήτης (1,8%), αλλά η εικόνα αλλάζει δραματικά όταν εστιάσουμε στους δήμους.
Οι δύο ταχύτητες στους Δήμους του Λασιθίου
Η ανάλυση σε επίπεδο δήμων αποκαλύπτει βαθιές ανισότητες. Στον Δήμο Ιεράπετρας, οι ωφελούμενοι του ΕΕΕ αυξήθηκαν κατά 2% την τετραετία, καθιστώντας τον έναν από τους μόλις έξι δήμους στην Κρήτη όπου η ακραία φτώχεια επιδεινώθηκε. Με 2% του πληθυσμού του να λαμβάνει ΕΕΕ, η περιοχή εμφανίζει μια ανησυχητική συγκέντρωση ευάλωτων νοικοκυριών. Παρόμοια εικόνα παρουσιάζει και ο Δήμος Σητείας, με το 2,1% των κατοίκων του να είναι δικαιούχοι.
Αντιθέτως, ο Δήμος Αγίου Νικολάου εμφανίζει μια από τις χαμηλότερες αναλογίες στην Κρήτη (0,5%) και σημαντική μείωση των ωφελούμενων κατά 20%. Εντυπωσιακή είναι η περίπτωση του Δήμου Οροπεδίου Λασιθίου, που κατέγραψε τη μεγαλύτερη μείωση ωφελούμενων σε όλη την Κρήτη (-35%). Παρά τη μείωση αυτή, το ποσοστό των δικαιούχων σε σχέση με τον πληθυσμό του παραμένει υψηλό (2,3%), δείχνοντας πως, αν και λιγότεροι, οι εναπομείναντες δικαιούχοι αποτελούν σημαντικό ποσοστό της τοπικής κοινωνίας.
Το στεγαστικό επίδομα
Το στεγαστικό επίδομα, που απευθύνεται σε νοικοκυριά με εισοδήματα γύρω από το όριο της φτώχειας, αποκαλύπτει μια άλλη διάσταση της οικονομικής πίεσης. Η ΠΕ Λασιθίου κατέγραψε τη δεύτερη μεγαλύτερη μείωση δικαιούχων στην Κρήτη (-25%) την περίοδο 2021-2024.
Παρά τη μείωση, το Λασίθι διατηρεί το υψηλότερο ποσοστό πληθυσμού που λαμβάνει στεγαστικό επίδομα στην Κρήτη (6,3%), γεγονός που υπογραμμίζει την ευρεία στεγαστική ανασφάλεια στην περιοχή. Για άλλη μια φορά, ο Δήμος Ιεράπετρας ξεχωρίζει αρνητικά, με το 8% του πληθυσμού του να λαμβάνει το επίδομα και να είναι ένα από τα υψηλότερα ποσοστά σε ολόκληρο το νησί.
Η ευαλωτότητα των αλλοδαπών
Τα στοιχεία για τους αλλοδαπούς κατοίκους είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά. Ενώ οι ημεδαποί δικαιούχοι του ΕΕΕ μειώνονταν, οι αλλοδαποί δικαιούχοι στην ΠΕ Λασιθίου αυξήθηκαν κατά 10%. Ταυτόχρονα, οι αλλοδαποί που έλαβαν στεγαστικό επίδομα μειώθηκαν δραματικά κατά 37%, κι αυτή είναι η μεγαλύτερη πτώση στην Κρήτη.
Αυτή η αντιφατική εικόνα είναι άκρως κρίσιμη. Υποδηλώνει ότι οι συνθήκες διαβίωσης για τους μετανάστες στο Λασίθι επιδεινώνονται (περισσότεροι σε ακραία φτώχεια), ενώ την ίδια στιγμή η πρόσβασή τους σε βασικά στηρίγματα, όπως το επίδομα στέγασης, δυσχεραίνεται, πιθανόν λόγω γραφειοκρατικών εμποδίων ή έλλειψης νομιμοποιητικών εγγράφων.
Αξιοσημείωτο όμως και το γεγονός πως ο Άγιος Νικόλαος εμφανίζεται ως να μην έχει ανάγκη τις επιδοτήσεις αυτές.
Μια παράμετρος σημαντική είναι το ύψος των νόμιμων εσόδων που καθιστούν κάποιον δικαιούχο. Και στον τομέα του τουρισμού, ειδικά όπου υπάρχει και το επίδομα ανεργίας, δεν μπορούν να δοθούν άλλα επιδόματα, λόγω εσόδων.
Τα πραγματικά δεδομένα
Η ΠΕ Λασιθίου δεν είναι μια ομοιογενής οντότητα. Η ακραία φτώχεια συγκεντρώνεται κυρίως στους Δήμους Ιεράπετρας και Σητείας. Προφανώς, προκαλεί εντύπωση η μείωση των δικαιούχων στο Οροπέδιο Λασιθίου, αλλά και η διαφορετική εικόνα του Αγίου Νικολάου. Όλα τα παραπάνω αποτελούν συνάρτηση και διαδικασιών που λειτουργούν σε κάθε τοπική κοινωνία αφού η πρακτική της καταγραφής δικαιούχων είναι μια δύσκολη και απαιτητική υπόθεση. Σε κάθε περίπτωση, η δραματική μείωση των ωφελούμενων του στεγαστικού επιδόματος, καθιστά επιτακτική την ανάγκη για στοχευμένες δράσεις ενημέρωσης και επανεξέταση των κριτηρίων χορήγησης.