Η ενίσχυση της συμμετοχής όλων των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον και η δημιουργία όρων ίσης πρόσβασης στη γνώση αποτελούν σήμερα θεμελιώδεις στόχους του εκπαιδευτικού μας συστήματος (Ainscow, Booth & Dyson, 2006). Στο πλαίσιο αυτό, η εκπαιδευτική παρέμβαση προς μαθητές/τριες με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες αποκτά ιδιαίτερη σημασία, ειδικά όταν συνοδεύεται από επίσημη διάγνωση από δημόσιο φορέα, όπως τα ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Ν. 4368/2016 και της Υπουργικής Απόφασης 27922/Γ6 (ΦΕΚ 449/2007), οι εν λόγω παρεμβάσεις οφείλουν να υλοποιούνται κατά προτεραιότητα εντός της γενικής τάξης. Στόχος είναι όχι η απομόνωση των μαθητών σε ξεχωριστά πλαίσια, αλλά η πλήρης και ουσιαστική ένταξή τους στο κοινωνικό και μαθησιακό περιβάλλον της τάξης, καλλιεργώντας ένα πνεύμα συμπερίληψης και ισοτιμίας (UNESCO, 2017).
Η επίτευξη αυτού του στόχου στηρίζεται θεμελιωδώς στη συνεργασία των εκπαιδευτικών γενικής και ειδικής αγωγής (Friend, 2011). Η συνύπαρξη και συνδιδασκαλία εκπαιδευτικών γενικής και ειδικής αγωγής προωθεί τη σύνδεση ανάμεσα στο βασικό πρόγραμμα σπουδών και στο εξατομικευμένο πρόγραμμα υποστήριξης, εξασφαλίζοντας συνέχεια και συνέπεια τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη διδακτική μεθοδολογία (Sailor, 2009). Η συμπερίληψη δεν είναι μόνο θεωρητική αρχή, αλλά καθημερινή παιδαγωγική πράξη, που προϋποθέτει κοινό σχεδιασμό, αμοιβαίο σεβασμό και παιδαγωγική συνέργεια.
Στο πλαίσιο των Νέων Προγραμμάτων Σπουδών, δίνεται έμφαση στην ενεργή συμμετοχή των μαθητών, την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, αλλά και στην ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων (Εθνικό Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής [ΙΕΠ], 2022). Οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) λειτουργούν υποστηρικτικά προς αυτή την κατεύθυνση, προσφέροντας μέσα για διαφοροποιημένη διδασκαλία, ενίσχυση της αυτονομίας και διευκόλυνση της συνεργασίας τόσο ανάμεσα στους μαθητές όσο και στους εκπαιδευτικούς (Rose & Meyer, 2002).
Η μετάβαση προς ένα δημοκρατικό και συμπεριληπτικό σχολείο απαιτεί μια συστηματική, συλλογική και συνεκτική προσπάθεια, η οποία να αναγνωρίζει τη διαφορετικότητα ως πλούτο και όχι ως εμπόδιο (Florian & Black-Hawkins, 2011). Στο σύγχρονο σχολείο, η συνεργασία ειδικής και γενικής αγωγής δεν αποτελεί απλώς καλή πρακτική, αλλά αναγκαία προϋπόθεση για την εκπλήρωση της αποστολής του σχολείου ως θεσμού κοινωνικής συνοχής και παιδαγωγικής ισότητας.
Η ένταξη των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως επιπλέον βάρος, αλλά ως ευκαιρία μετασχηματισμού της εκπαίδευσης προς μια κατεύθυνση πιο ανθρώπινη, πιο ευαίσθητη και, τελικά, πιο αποτελεσματική (Slee, 2011).
Στο πλαίσιο της σύγχρονης εκπαιδευτικής πραγματικότητας, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη δημιουργίας Τμημάτων Ένταξης σε όλα τα Γυμνάσια και Λύκεια της χώρας, προκειμένου να υποστηριχθούν ουσιαστικά οι μαθητές με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Η παροχή εξατομικευμένης εκπαιδευτικής υποστήριξης μέσα από τα Τμήματα Ένταξης δεν περιορίζεται στην ακαδημαϊκή πρόοδο των μαθητών με ειδικές ανάγκες, αλλά συμβάλλει συνολικά στη βελτίωση του σχολικού κλίματος, στην ανάπτυξη συνεργατικού πνεύματος και στην εμπέδωση αξιών όπως η αποδοχή και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα (Αλεξάνδρου, 1995· Δήμου, 1996).
Η έρευνα έχει δείξει ότι η συνύπαρξη των μαθητών με και χωρίς μαθησιακές δυσκολίες στο ίδιο σχολικό περιβάλλον μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά προς την κατεύθυνση της ενσυναίσθησης και της αλληλεγγύης (Lenakakis, Howard & Felekidou, 2024). Οι θετικές στάσεις και οι εκπαιδευτικές πρακτικές που προάγουν την ένταξη ενισχύουν τη σχολική επιτυχία όλων των μαθητών, ενώ δημιουργούν μια κουλτούρα ισότητας και αποδοχής (Goutziamanis & Goutziamani, 2024).
Παράλληλα, όπως επισημαίνουν οι Koutsoklenis και Papadimitriou (2021), η αποτελεσματική λειτουργία των Τμημάτων Ένταξης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την κατάλληλη στελέχωσή τους με εξειδικευμένο προσωπικό και από τη συνεργασία όλων των εκπαιδευτικών της σχολικής μονάδας. Ένα συνεκτικό και καλά οργανωμένο υποστηρικτικό πλαίσιο ενδυναμώνει όχι μόνο τους μαθητές με ειδικές ανάγκες αλλά και το σύνολο της σχολικής κοινότητας (Ainscow & Booth, 2003).
Καταλήγοντας, γίνεται σαφές πως η δημιουργία Τμημάτων Ένταξης δεν αποτελεί απλώς μια παιδαγωγική παρέμβαση, αλλά μια αναγκαία κοινωνική και ηθική επιλογή, που ευθυγραμμίζεται με τις αρχές της συμπερίληψης και της δημοκρατικής εκπαίδευσης (Thomas & Loxley, 2007).
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Ainscow, M., Booth, T., & Dyson, A. (2006). Improving Schools, Developing Inclusion. Routledge.
- Ainscow, M., & Booth, T. (2003). The Index for Inclusion: Developing Learning & Participation in Schools. Bristol: CSIE.
- Αλεξάνδρου, Κ. (1995). Μαθησιακές δυσκολίες. Αθήνα: Δανιά.
- Δήμου, Γ. Η. (1996). Απόκλιση – στιγματισμός: αφομοιωτική θεωρητική προσέγγιση των αποκλίσεων στο σχολείο. Αθήνα: Gutenberg.
- Goutziamanis, G., & Goutziamani, Th. (2024). Promoting Inclusive Education and Parallel Support in Modern Greek Schools: A Legislative Approach. European Journal of Education and Pedagogy.
- Friend, M. (2011). Special Education: Contemporary Perspectives for School Professionals. Pearson.
- Florian, L., & Black-Hawkins, K. (2011). Exploring inclusive pedagogy. British Educational Research Journal, 37(5), 813–828.
- ΙΕΠ (2022). Νέα Προγράμματα Σπουδών – Θεμελιώδεις Παιδαγωγικές Αρχές. Αθήνα: Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
- Koutsoklenis, A., & Papadimitriou, V. (2021). Special education provision in Greek mainstream classrooms: teachers’ characteristics and recruitment procedures in parallel support. International Journal of Inclusive Education, 28(5).
- Lenakakis, A., Howard, J. L., & Felekidou, K. (2024). Play and inclusive education: Greek teachers’ attitudes. European Journal of Special Education Research.
- Rose, D. H., & Meyer, A. (2002). Teaching Every Student in the Digital Age: Universal Design for Learning. ASCD.
- Sailor, W. (2009). Making RTI Work: How Smart Schools are Reforming Education through Schoolwide Response-to-Intervention. Jossey-Bass.
- Slee, R. (2011). The Irregular School: Exclusion, Schooling and Inclusive Education. Routledge.
- Thomas, G., & Loxley, A. (2007). Deconstructing Special Education and Constructing Inclusion (2nd ed.). Maidenhead: Open University Press.
- UNESCO (2017). A Guide for Ensuring Inclusion and Equity in Education. Paris: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.
Η Μαρία Αντωνίου είναι φιλόλογος Ειδικής Αγωγής