Στα τάρταρα βρίσκεται ο πρωτογενής τομέας της Κρήτης, διανύοντας μια από τις χειρότερες περιόδους των τελευταίων δεκαετιών. Τα ανοιχτά μέτωπα είναι πολλά και διαφορετικά, καθώς αγροτικός και κτηνοτροφικός κόσμος βρίσκεται στα όρια της επιβίωσης, εγκλωβισμένος ανάμεσα σε σκάνδαλα, φυσικές καταστροφές, ασθένειες και ένα εκρηκτικό οικονομικό περιβάλλον.
Αν και το εμφανές αυτή την εποχή είναι οι επιπτώσεις του σκανδάλου του ΟΠΕΚΕΠΕ, που ουσιαστικά έχουν οδηγήσει στην παύση πληρωμών και βάζουν βόμβα στα θεμέλια της επιβίωσης χιλιάδων οικογενειών της κρητικής υπαίθρου, δεν είναι μόνο αυτό.
Γιατί μπορεί χθες να ξεκίνησαν κάποιες λίγες πληρωμές σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, αλλά όλα δείχνουν ότι τον Οκτώβριο δεν θα εισρεύσει χρήμα από επιδοτήσεις στην Κρήτη, ενώ εκφράζονται αμφιβολίες και για τον Νοέμβριο και ίσως τον Δεκέμβριο.
Με αυτό ως δεδομένο και τα υπόλοιπα προβλήματα που ταλανίζουν τον πρωτογενή τομέα, γεωργοί, κτηνοτρόφοι και μελισσοκόμοι της Κρήτης, δεν ζουν απλώς δύσκολες ώρες. Το τελευταίο διάστημα πυκνώνουν φωνές και διαμαρτυρίες για τα προβλήματα που δεν λύνονται, αλλά και δεν φαίνεται να υπάρχει η πολιτική βούληση να λυθούν.
Οι επιπτώσεις, που ήδη έχουν ξεκινήσει, είναι βαθιές και διαρθρωτικές: η γη ερημώνει, οι καλλιέργειες μειώνονται, τα κοπάδια αποδεκατίζονται, και οι νέοι εγκαταλείπουν την ύπαιθρο.
Σκάνδαλο ΟΠΕΚΕΠΕ – Όταν οι επιδοτήσεις σταματούν, σταματά κι η ζωή στην ύπαιθρο
Το σκάνδαλο στον ΟΠΕΚΕΠΕ και η αναστολή των πληρωμών έχουν προκαλέσει ένα πρωτόγνωρο κύμα ανασφάλειας. Οι επιδοτήσεις αποτελούν τη βασική πηγή ρευστότητας για τον Κρητικό αγρότη: με αυτά τα χρήματα προμηθεύεται σπόρους, ζωοτροφές, καύσιμα, πληρώνει εργάτες και καλύπτει χρέη.
Η προσωρινή «παύση» των πληρωμών έχει δημιουργήσει εκρηκτικό κλίμα στην κρητική ύπαιθρο. Χιλιάδες αγρότες και κτηνοτρόφοι παραμένουν απλήρωτοι, αφού για τέσσερις τουλάχιστον μήνες δεν καταβαλόταν καμία επιδότηση, με αποτέλεσμα όχι μόνον να μην μπορούν να συνεχίσουν να στηρίζουν τις εκμεταλλεύσεις τους, αλλά και να αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης.
Πρόκειται για κόσμο που βρίσκεται σε απόγνωση, αφού δεν μπορεί να εξυπηρετήσει τις καθημερινές βιοτικές του ανάγκες, αλλά δηλώνει και αδυναμία να καλλιεργήσει, να αγοράσει ζωοτροφές κ.λπ.
Το σκάνδαλο που τάραξε συθέμελα όχι μόνον τον πρωτογενή τομέα, αλλά και την ελληνική κοινωνία και την πολιτική ζωή, έχει διάφορες προεκτάσεις: αποκαλύψεις για ψευδείς δηλώσεις, «νοικιασμένα» χωράφια ακόμη και από θανόντες, καθώς και έλλειψη διασταυρωτικών ελέγχων, έχουν πλήξει την αξιοπιστία του μηχανισμού. Το τίμημα, ωστόσο, δεν το πληρώνουν οι επιτήδειοι, αλλά οι πραγματικοί παραγωγοί, που μένουν χωρίς εισόδημα και χωρίς ενημέρωση για το πότε θα πληρωθούν.
Λειψυδρία – Η γη διψά και το νερό γίνεται πολυτέλεια
Η λειψυδρία εξελίσσεται σε μόνιμο εφιάλτη. Τα αποθέματα νερού στα φράγματα και τους υδροφορείς έχουν μειωθεί δραματικά, ενώ σε πολλές περιοχές -ιδίως στην ανατολική Κρήτη- οι αγρότες ποτίζουν «με το σταγονόμετρο».
Σύμφωνα με στοιχεία των Δήμων, σε ορισμένες ζώνες της Μεσσαράς και της Βιάννου, η παροχή για άρδευση έχει μειωθεί έως και 50%. Η υφαλμύρωση απειλεί πλέον μεγάλες πεδινές εκτάσεις, καθώς οι γεωτρήσεις φτάνουν σε βάθη, όπου το νερό αναμειγνύεται με θαλασσινό.
Η κλιματική αλλαγή κάνει τα πράγματα χειρότερα: οι βροχοπτώσεις γίνονται πιο σπάνιες και πιο έντονες, χωρίς να απορροφούνται από το έδαφος. Οι υποδομές αποθήκευσης και διαχείρισης νερού παραμένουν ανεπαρκείς, ενώ τα έργα, που εξαγγέλλονται, συχνά καθυστερούν επί χρόνια.
Αν η κατάσταση δεν αναστραφεί, η λειψυδρία μπορεί να καταστήσει μη βιώσιμες ολόκληρες καλλιέργειες, από την ελιά μέχρι τα αμπέλια και τα κηπευτικά.
Καταστροφή αμπελιών – Η αμπελουργία στο χείλος του γκρεμού
Η κρητική αμπελουργία δοκιμάζεται σκληρά. Τα τελευταία δύο χρόνια, οι ζημιές από ακραία καιρικά φαινόμενα -χαλαζοπτώσεις, παρατεταμένες βροχές την άνοιξη, καύσωνες το καλοκαίρι- έχουν οδηγήσει σε ραγδαία μείωση της παραγωγής.
Η φετινή χρονιά ήταν ίσως η χειρότερη δεκαετίας. Πολλοί παραγωγοί έχασαν έως και το 80% της σοδειάς τους, εξαιτίας μυκητολογικών ασθενειών που εξαπλώθηκαν μετά από παρατεταμένες υγρασίες και έλλειψη έγκαιρης φυτοπροστασίας. Οι επιπτώσεις δεν περιορίζονται στους αμπελουργούς: οινοποιεία και συνεταιρισμοί βρίσκονται σε δεινή θέση, αδυνατώντας να καλύψουν τις ανάγκες τους σε πρώτη ύλη.
Η μείωση των ποσοτήτων έχει ήδη οδηγήσει σε αυξήσεις τιμών, χωρίς ωστόσο να μεταφράζεται σε κέρδος για τους παραγωγούς. Οι εισαγωγές φθηνών οίνων από το εξωτερικό πιέζουν την αγορά, ενώ η κλιματική αβεβαιότητα κάνει το μέλλον του κρητικού αμπελώνα εξαιρετικά εύθραυστο.
Μειωμένη παραγωγή ελαιολάδου – Ο «πράσινος χρυσός» που λιγοστεύει
Η φετινή ελαιοκομική χρονιά έχει χαρακτηριστεί «χαμένη» από τους περισσότερους συνεταιρισμούς. Οι καιρικές συνθήκες, με ήπιους χειμώνες και παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας, ευνόησαν τον δάκο και προκάλεσαν εκτεταμένες ζημιές. Σε πολλές περιοχές, οι αποδόσεις είναι μειωμένες έως και 60%, ενώ κάποιες περιοχές κάνουν λόγο για πλήρη ακαρπία. Το πρόβλημα επιδεινώνεται από τη δυσλειτουργία του προγράμματος δακοκτονίας.
Το αποτέλεσμα είναι διπλό: από τη μία, το νησί χάνει μεγάλες ποσότητες εξαιρετικού παρθένου ελαιολάδου, και από την άλλη, οι παραγωγοί βλέπουν τα έσοδά τους να μειώνονται δραματικά. Παράλληλα, οι τιμές στο ράφι εκτινάσσονται, κάνοντας το λάδι είδος πολυτελείας για τους ίδιους τους Κρητικούς.
Δακοκτονία – Ένα πρόγραμμα που έμεινε στη μέση
Η δακοκτονία στην Κρήτη αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις θεσμικής ανεπάρκειας. Φέτος, σε αρκετές περιοχές, όπως στην περιφερειακή ενότητα Ηρακλείου, η δακοκτονία δεν ολοκληρώθηκε, καθώς το ελεγκτικό συνέδριο δεν ενέκρινε την αγορά της δεύτερης παρτίδας φαρμάκων που ήταν απαραίτητη για να ολοκληρωθεί ο ψεκασμός.
Το αποτέλεσμα ήταν μαζικές προσβολές των ελαιοδέντρων και, όπως όλα δείχνουν, επιπτώσεις στην ποιότητα του λαδιού. Οι αγρότες καλούνται, επιπλέον, να πληρώσουν από την τσέπη τους για επιπλέον ψεκασμούς, χωρίς καμία αποζημίωση.
Η Κρήτη, μέσα από αυτή τη διαδικασία, καλείται να πληρώνει βαρύ τίμημα στην πιο εμβληματική της παραγωγή.
Ζωονόσοι – Ευλογιά και πανώλη απειλούν τα κοπάδια
Η κτηνοτροφία του νησιού, ήδη πιεσμένη από το κόστος και την έλλειψη στήριξης, βρίσκεται αντιμέτωπη με τον κίνδυνο ζωονόσων. Η ευλογιά των αιγοπροβάτων, που έχει πλήξει σμήνη σε άλλες περιοχές της χώρας, παρακολουθείται με ανησυχία και στην Κρήτη.
Οι κτηνιατρικές υπηρεσίες παραμένουν υποστελεχωμένες, και οι αποζημιώσεις σε περιπτώσεις θανάτωσης ζώων δεν καλύπτουν το πραγματικό κόστος, όπως έδειξε και η πρόσφατη περιπέτεια με την πανώλη.
Οι ζωονόσοι δεν είναι μόνο βιολογική απειλή, αλλά και οικονομική. Ένα κρούσμα μπορεί να καταστρέψει ολόκληρη μονάδα, να στερήσει εισόδημα για χρόνια και να πλήξει την αξιοπιστία της Κρήτης ως κτηνοτροφικής περιφέρειας.
Ακρίβεια και λειτουργικό κόστος – Οικονομική ασφυξία
Οι αυξήσεις στις ζωοτροφές, στα λιπάσματα, στα καύσιμα και στην ενέργεια έχουν εκτοξεύσει το κόστος παραγωγής σε δυσθεώρητα επίπεδα.
Η Κρήτη, ως νησί, επιβαρύνεται επιπλέον από τα μεταφορικά. Έτσι, κάθε τόνος ζωοτροφής, κάθε λίτρο πετρελαίου ή λιπάσματος φτάνει ακριβότερο απ’ ό,τι στην ηπειρωτική Ελλάδα. Οι παραγωγοί βρίσκονται παγιδευμένοι: το κόστος ανεβαίνει, αλλά οι τιμές πώλησης των προϊόντων μένουν καθηλωμένες.
Η ανισορροπία αυτή καθιστά τη γεωργία και την κτηνοτροφία οικονομικά μη βιώσιμες δραστηριότητες. Πολλοί μικροί παραγωγοί δηλώνουν ότι δεν θα καλλιεργήσουν ξανά, καθώς το κόστος ξεπερνά πλέον το όφελος.