Ένας πραγματικός «Γολγοθάς», με αμέτρητες παραμέτρους που μπλοκάρουν την προσπάθεια των ανθρώπων που παράγουν στην Κρήτη να κατακτήσουν τις διεθνείς αγορές: αυτός είναι ο κόσμος των εξαγωγών.
Πίσω από τους αριθμούς που δημοσιοποιούνται, κρύβονται δεκάδες εμπόδια: υποδομές που λείπουν, ψυκτικές αλυσίδες που δεν λειτουργούν όπως πρέπει, υψηλό κόστος μεταφοράς, μικρές παραγωγικές μονάδες που αδυνατούν να φτάσουν τη δυναμική των μεγάλων παικτών του εξωτερικού, αλλά και ένα δημογραφικό που «κατεβάζει ρολά» στην ίδια την παραγωγική βάση.
Όλα αυτά τέθηκαν στο τραπέζι της συζήτησης στο πλαίσιο της στρογγυλής τράπεζας με θέμα «Αγροδιατροφική Αλυσίδα & Agrologistics: Προκλήσεις, Καινοτομία & Βιωσιμότητα» στην επιχειρηματική εσπερίδα της Ελληνικής Εταιρείας Logistics και του Επιμελητηρίου Ηρακλείου με τίτλο «Η Κρήτη στο Επίκεντρο της Εφοδιαστικής Αλυσίδας», που έγινε χθες.
Όπως επισημάνθηκε, στην Κρήτη έχει εξαιρετικά προϊόντα, έχει ιστορία, έχει τεχνογνωσία, έχει παραγωγούς με πείσμα και μεράκι. Εκείνο που δεν έχει ακόμη είναι μια ενιαία, σύγχρονη, αποτελεσματική αλυσίδα που θα συνδέει όλα αυτά με τον τελικό προορισμό.
Οι υποδομές, οι ψυκτικές αλυσίδες, οι θεσμικές διαδικασίες, η συνεργατικότητα, τα logistics, η εκπαίδευση, η δημογραφική ανανέωση – όλα αυτά παραμένουν κρίκοι που χρειάζονται ενίσχυση. Ο γολγοθάς των εξαγωγών δεν βρίσκεται στην ποιότητα. Βρίσκεται στη διαδρομή. Και αυτή η διαδρομή, όπως έδειξε η εσπερίδα, απαιτεί συλλογική δουλειά, κοινές λύσεις και αποφασιστικότητα, ώστε η Κρήτη να φτάσει εκεί που πραγματικά μπορεί.
Φ. Μακαντάση: Προβλήματα και δυναμική προοπτική
Η συζήτηση ξεκίνησε με την εικόνα ενός αγροτικού τομέα που κουβαλά βαρίδια από παλιότερες δεκαετίες. Όπως ανέφερε η κυρία Φαίη Μακαντάση, διευθύντρια Ερευνών διαΝΕΟσις, το παραγωγικό μοντέλο στηρίζεται ακόμη σε μικρό και κατακερματισμένο κλήρο, σε παραγωγούς μεγάλης ηλικίας και σε ένα εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο εξειδίκευσης, αφού μόλις το 0,7% των αγροτών διαθέτει πλήρη αγροτική εκπαίδευση.
Το δημογραφικό, κοινός παρονομαστής της ελληνικής κοινωνίας, χτυπά αλύπητα τον πρωτογενή τομέα. Την ίδια στιγμή η κλιματική αλλαγή και η πίεση στους υδατικούς πόρους μεταμορφώνουν τη γεωργία σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο τοπίο, όπου οι ανάγκες προσαρμογής τρέχουν πιο γρήγορα από τις δυνατότητες των παραγωγών.
Κι όμως, παρά τα δομικά προβλήματα, οι αριθμοί των εξαγωγών δείχνουν μια δυναμική που δεν περνά απαρατήρητη. Η ΕΛΣΤΑΤ, όπως τόνισε η Μακαντάση, κατέγραψε για το πρώτο εξάμηνο του 2025 εξαγωγές ύψους 386,9 εκατ. ευρώ για την Κρήτη -χωρίς τα πετρελαιοειδή- δηλαδή αύξηση 4% σε αξία και αύξηση 37,3% σε ποσότητα. Τα διατροφικά προϊόντα καταλαμβάνουν το 60% αυτής της «πίτας», με πρωταγωνιστή το ελαιόλαδο. Όμως η διαδρομή από το χωράφι έως την αγορά, παραμένει ένα πεδίο με πολλές παγίδες.
Σ. Ζαχαριουδάκης: Παράγονται 15.000 τόνοι κρασιού και εξάγονται μόλις 500!
Σε διαφορετικό επίπεδο κινείται ο τομέας του κρασιού, όπως περιέγραψε ο Στέλιος Ζαχαριουδάκης. Παρότι τα κρητικά κρασιά κατακτούν διεθνείς διακρίσεις και χτίζουν φήμη που θυμίζει τις παλιές «μεγάλες περιόδους» της οινοποιίας στο νησί, η πραγματική εξαγωγική τους δύναμη είναι ακόμη περιορισμένη. Από τους 12.000 έως 15.000 τόνους που παράγονται στην Κρήτη, μόλις γύρω στους 500 τόνους φτάνουν σε ξένες αγορές.
Έτσι, τα προβλήματα των εξαγωγικών logistics δεν έχουν ακόμη γίνει καθημερινότητα για τα οινοποιεία· εκείνο που τα απασχολεί περισσότερο είναι το υψηλό κόστος για να φέρουν μπουκάλια και υλικά συσκευασίας από την Αθήνα. Για την ιχνηλασιμότητα, μάλιστα, η ανάγκη αντιστρέφεται: όχι τόσο για να αποδειχθεί η ταυτότητα των δικών τους προϊόντων, όσο για να προστατευτούν από περιπτώσεις εισαγόμενων κρασιών που επιχειρούν να «βαφτιστούν» κρητικά.
Παράλληλα, ο κλάδος δηλώνει έτοιμος να καταθέσει προτάσεις για το πώς το νέο αεροδρόμιο και οι υποδομές μπορούν να στηρίξουν τον αγροδιατροφικό τομέα συνολικά.
Α. Καλαμπόκης: Το μεγάλο πρόβλημα είναι η «διαδρομή» των προϊόντων
Σύμφωνα με τον Αλκιβιάδη Καλαμπόκη, πρόεδρο του Συνδέσμου Εξαγωγέων Κρήτης, το μεγαλύτερο εμπόδιο δεν είναι η ποιότητα των προϊόντων, ούτε το ενδιαφέρον των αγορών. Είναι η ίδια η διαδρομή του προϊόντος: ο χρόνος, το κόστος και η αστάθεια της εφοδιαστικής αλυσίδας.
«Δεν υπάρχει ολοκληρωμένη και σταθερή ψυκτική αλυσίδα στην Κρήτη, ειδικά στις θερμοκηπιακές περιοχές», είπε. Και όταν τα προϊόντα είναι τόσο ευπαθή, το παραμικρό κενό στη θερμοκρασιακή διαχείριση μεταφράζεται σε απώλεια ποιότητας, άρα και σε απώλεια χρημάτων.
Και δεν φταίει μόνο αυτό. Η Κρήτη εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τη θαλάσσια μεταφορά. Όταν ο καιρός κλείνει, όταν υπάρχει απεργία, όταν οι τελωνειακές διαδικασίες καθυστερούν, ο χρόνος παράδοσης -η ιερή λέξη του διεθνούς εμπορίου- γίνεται «λάστιχο». Ο Καλαμπόκης ανέφερε ως παράδειγμα ένα περιστατικό που κυκλοφορεί ως μύθος στον κλάδο: μεγάλη εταιρεία αναγκάστηκε να στείλει αεροπλάνο για να παραλάβει φύλλα κάλυψης θερμοκηπίων, επειδή οι καθυστερήσεις στα λιμάνια απειλούσαν να τινάξουν στον αέρα ολόκληρη καλλιεργητική περίοδο.
Κι όλα αυτά συμβαίνουν σε έναν κλάδο όπου, όπως υπενθύμισε, η Ελλάδα εδώ και 15 χρόνια παλεύει να ολοκληρώσει το περίφημο “single window“ – ένα σύστημα απλούστευσης τελωνειακών διαδικασιών που παραμένει ημιτελές, λειτουργώντας μόνο στις εισαγωγές.
Εκείνο που προκάλεσε αίσθηση είναι η αναφορά του Καλαμπόκη στην «κουλτούρα συνεργασίας», η οποία στην Κρήτη, όπως είπε, «είναι ανύπαρκτη». Όταν κάθε παραγωγός θέλει να εξάγει μόνος του, όταν δεν υπάρχει συντονισμός στα φορτία, όταν δεν υπάρχουν συμπράξεις για να μειωθεί το κόστος των μεταφορών, τότε η εξαγωγική δυναμική φυλλορροεί. Όσο κι αν τα κρητικά προϊόντα ξεχωρίζουν στην ποιότητα, η ανταγωνιστικότητα χάνει έδαφος πριν ακόμα ξεκινήσει η διαδρομή προς τον ξένο αγοραστή.
Μ. Μαλεφιτσάκης: Μεταφορές, η αθέατη πλευρά της αγροδιατροφικής αλυσίδας
Από την πλευρά του μεταφορικού κλάδου, ο Μάνος Μαλεφιτσάκης ανέδειξε την τεχνική, συχνά αθέατη πλευρά της αγροδιατροφικής αλυσίδας. Περιέγραψε έναν κόσμο όπου τα τρόφιμα αντιμετωπίζονται σχεδόν όπως τα φάρμακα: με αυστηρή θερμοκρασιακή διαχείριση, σύγχρονους ψυκτικούς θαλάμους, πολλαπλές ζώνες ψύξης, αποφυγή θερμικών σοκ και ανάγκη για σωστή συσκευασία, που επιτρέπει επαρκή ροή αέρα.
Στο πεδίο αυτό, η Κρήτη έχει κάνει βήματα, αλλά η απόσταση παραμένει μεγάλη για τους μικρούς παραγωγούς, που δεν μπορούν εύκολα να επενδύσουν σε ψυκτικούς θαλάμους, συστήματα παρακολούθησης ή εξειδικευμένα τελάρα. Το κόστος ενέργειας, η έλλειψη εργατικών χεριών και η πίεση των χρονικών περιθωρίων, καθιστούν τη συμμόρφωση με τα διεθνή πρότυπα μια συνεχόμενη πρόκληση.
Η λύση, κατά τον ίδιο, βρίσκεται στη δημιουργία κεντρικών κόμβων και στη συγκέντρωση φορτίων, που θα δώσουν στους μικρούς παίκτες πρόσβαση σε δυνατότητες που σήμερα μόνο οι μεγάλοι διαθέτουν.
Μ. Μπερκάκης: Θέλουμε ποσότητες, σταθερή ποιότητα και οργανώσεις παραγωγών
Η πιο «ωμή» περιγραφή της πραγματικότητας, ήρθε από τον πρόεδρο του Α.Ο.Ε.Σ. Τυμπακίου Μανώλη Μπερκάκη, που μίλησε εκ των έσω για τον κόσμο των κηπευτικών. Σε αυτόν τον κλάδο, όπου το προϊόν να χαλάσει μέσα σε 48 ώρες, η παραμικρή αστοχία σε καλλιεργητικές τεχνικές, στη συγκομιδή ή στη διαχείριση, οδηγεί σε απώλειες που κοστίζουν ακριβά.
Η εποχικότητα δημιουργεί τεράστιες διακυμάνσεις σε ποσότητες και ποιότητα, ενώ η ζήτηση από τους ξένους αγοραστές αφορά σταθερή τροφοδοσία όλο τον χρόνο – κάτι που οι μικρές, διάσπαρτες παραγωγικές μονάδες, δεν μπορούν να εξασφαλίσουν.
Ο Μπερκάκης επέμεινε ότι χωρίς οργανώσεις παραγωγών, χωρίς κοινή ταυτότητα και κοινά πρότυπα, χωρίς συγκέντρωση προϊόντος και ισχυρή παρουσία στην αγορά, η Κρήτη δεν θα μπορέσει να γίνει ανταγωνιστική. Το νησί εξακολουθεί να παλεύει με μια παραγωγική βάση που γερνά και αρνείται στη νεότερη γενιά να τη διαδεχθεί.