ΑΠΟ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ: Ένα παγκόσμιο σύστημα των οικοσυστημάτων!

Ένα νέο παγκόσμιο σύστημα κατάταξης όλων των οικοσυστημάτων του πλανήτη δημιούργησαν ερευνητές και από την Κρήτη.

Καθώς τα Ηνωμένα Έθνη αναπτύσσουν μια νέα παγκόσμια στρατηγική για τη βιοποικιλότητα μετά το 2020, στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα (CBD), τα τελευταία χρόνια δίνεται ολοένα και μεγαλύτερη έμφαση στους νέους στόχους που πρέπει να θεσπίσει η ανθρωπότητα για την προστασία των οικοσυστημάτων της Γης, για την αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με τη φύση. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα οικοσυστήματα παρουσιάζουν τεράστια ποικιλία, τόσο ως προς τη βιοποικιλότητα που φιλοξενούν (δηλαδή την ποικιλομορφία της ζωής σε όλα τα επίπεδα), αλλά και ως προς τις υπηρεσίες που προσφέρουν στην ανθρωπότητα και τους κινδύνους που δέχονται.

Για την επίτευξη του διπλού στόχου της διατήρησης της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημικών υπηρεσιών (δηλαδή των οφελών που έχει ο άνθρωπος από τα οικοσυστήματα), είναι απαραίτητη η κατανόηση και η πρόβλεψη των διεργασιών και των μηχανισμών εκείνων που επηρεάζουν την απόκριση των οικοσυστημάτων στο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και σε δράσεις διαχείρισης.

Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν υπήρχε στο παγκόσμιο επιστημονικό στερέωμα μια κοινά αποδεκτή συστηματική κατάταξη όλων των οικοσυστημάτων της Γης που να αντανακλά τα διαφορετικά λειτουργικά τους χαρακτηριστικά και τον τρόπο με τον οποίο αυτά ανταποκρίνονται σε πιέσεις και αλλαγές. Αυτό δυσχεραίνει την πρόοδο στην ανάπτυξη και την επίτευξη των στόχων διατήρησης και αειφορίας.

Μια νέα εργασία δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο διεθνές περιοδικό Nature, ένα από τα κορυφαία επιστημονικά περιοδικά στον κόσμο που ασχολείται με θέματα ευρύτερου ενδιαφέροντος, καθώς δεν απευθύνεται αποκλειστικά στην επιστημονική κοινότητα αλλά και στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, που παρουσιάζει μια νέα τυπολογία όλων των οικοσυστημάτων του πλανήτη.

Αυτό το νέο σύστημα κατάταξης είναι αποτέλεσμα πολύχρονης διεπιστημονικής συνεργασίας αναγνωρισμένων ερευνητών από ολόκληρο τον κόσμο που εξειδικεύονται σε διαφορετικά οικοσυστήματα. Από την Ελλάδα, στην εργασία συμμετείχε ο Δρ. Βασίλης Γεροβασιλείου, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Ιονίου Πανεπιστημίου, με έδρα τη Ζάκυνθο, και συνεργαζόμενος ερευνητής του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ). Η έρευνα του Δρ. Γεροβασιλείου αφορά στη θαλάσσια και παράκτια βιοποικιλότητα, με ειδίκευση στα θαλάσσια σπήλαια και στη μοναδική πανίδα που φιλοξενούν.

Ένα νέο σύστημα κατάταξης των οικοσυστημάτων της Γης

«Η νέα τυπολογία των οικοσυστημάτων που αναπτύχθηκε τοποθετεί όλα τα οικοσυστήματα της Γης σε ένα ενιαίο σύστημα κατάταξης με τρόπο που επιτρέπει τη σύγκριση και ανάδειξη των παγκόσμιων τάσεων και τον εντοπισμό των αιτίων που οδηγούν σε περιβαλλοντικές αλλαγές» σημειώνει ο Δρ. Γεροβασιλείου, ο οποίος συμμετείχε στην έρευνα και συνεχίζει λέγοντας ότι «Πρόκειται για μια μοναδική υποδομή που συγκεντρώνει για κάθε τύπο οικοσυστήματος τις απαραίτητες πληροφορίες για τις οικολογικές διεργασίες, τα λειτουργικά χαρακτηριστικά και τον βιόκοσμο, επιτρέποντας την πρόβλεψη των κινδύνων και την ανάπτυξη διαχειριστικών μέτρων για την αντιμετώπισή τους σε ολόκληρη τη βιόσφαιρα».

Αυτό το νέο σύστημα κατάταξης των οικοσυστημάτων του πλανήτη περιλαμβάνει 110 τύπους ή «λειτουργικές ομάδες» οικοσυστημάτων που κατατάσσονται σε τρία επίπεδα, ανάλογα με τα κοινά τους χαρακτηριστικά, και καλύπτει χερσαία, υδάτινα (θαλάσσια και εσωτερικά ύδατα) και υπόγεια συστήματα. Υιοθετήθηκε από τη Διεθνή Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN), το 2020, στο Παγκόσμιο Συνέδριο Διατήρησης (World Conservation Congress) στη Μασσαλία και παρουσιάζεται αναλυτικά σε ειδικό διαδικτυακό ιστότοπο (https://global-ecosystems.org/) με τρόπο εύχρηστο και κατανοητό (συνοπτικές περιγραφές, σχεδιαγράμματα, φωτογραφίες, χάρτες κλπ.), αποτελώντας πολύτιμο εργαλείο για διαχειριστές, λήπτες αποφάσεων αλλά και μοναδικό εκπαιδευτικό βοήθημα για φοιτητές και ερευνητές.

Ένας νέος τρόπος αντίληψης των οικοσυστημάτων

Μέχρι τώρα, τα υπάρχοντα συστήματα κατάταξης των οικοσυστημάτων αφορούσαν μόνο στο χερσαίο ή θαλάσσιο περιβάλλον, αντίστοιχα. Το νέο σύστημα κατάταξης είναι ολοκληρωμένο, καθώς καλύπτει ολόκληρη τη βιόσφαιρα, από τα βάθη των ωκεανών ως τα τροπικά δάση και τις σκοτεινές κοιλότητες κάτω από τη επιφάνεια της Γης.

Μια άλλη καινοτομία αυτής της νέας τυπολογίας είναι ότι λαμβάνει υπόψη για πρώτη φορά τεχνητά οικοσυστήματα, δηλαδή εκείνα που έχουν κατασκευαστεί από τον άνθρωπο, όπως τεχνητές σήραγγες, λιμάνια, υποβρύχιες κατασκευές, υδατοκαλλιέργειες, φράγματα, ταμιευτήρες νερού και ορυζώνες. Όμως το κυριότερο χαρακτηριστικό αυτής της νέας προσέγγισης σχετικά με τα οικοσυστήματα του πλανήτη είναι ότι δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά στα διαφορετικά είδη οργανισμών που ζουν σε κάθε οικοσύστημα (π.χ. τύπος βλάστησης), αλλά δίνει έμφαση στις διεργασίες, γεγονός που μας επιτρέπει να προβλέψουμε πώς κάθε οικοσύστημα επηρεάζεται από τον άνθρωπο αλλά και πώς επωφελείται η ανθρωπότητα από κάθε οικοσύστημα.

Ανάδειξη ιδιαίτερων και ελάχιστα γνωστών οικοσυστημάτων

Σύμφωνα με τον Δρ. Γεροβασιλείου, κατά την ανάπτυξη αυτού του παγκόσμιου συστήματος κατάταξης των οικοσυστημάτων του πλανήτη, αναδείχθηκε η έλλειψη δεδομένων για ιδιαίτερα περιβάλλοντα που έχουν μελετηθεί ελάχιστα, καθώς είναι δυσπρόσιτα, όπως τα θαλάσσια σπήλαια και οικοσυστήματα που καλύπτονται διαρκώς από στρώμα πάγου ή βρίσκονται στα βάθη των ωκεανών. Στο πλαίσιο αυτό, πραγματοποιήθηκε αναζήτηση για πληροφορίες και εμπειρίες από ερευνητές με εξειδίκευση σε αυτά τα οικοσυστήματα, με στόχο τη συμπερίληψή τους στην τυπολογία, την ανάδειξη της σημασίας τους και την ενίσχυση της έρευνας για την κάλυψη των κενών στην επιστημονική γνώση.

Για παράδειγμα, αν και τα θαλάσσια σπήλαια αποτελούν ένα από τα πιο χαρακτηριστικά ενδιαιτήματα των βραχωδών ακτών της Μεσογείου και των ελληνικών θαλασσών, είναι από τα λιγότερο μελετημένα, εξαιτίας των δυσκολιών που ενέχει η υποβρύχια μελέτη τους, και είχαν μείνει επί χρόνια εκτός πλαισίων διαχείρισης και προστασίας.

Στη νέα έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature, περιγράφηκαν από τον Δρ. Γεροβασιλείου και τον Δρ. Thomas Iliffe (Πανεπιστήμιο Texas A&M των ΗΠΑ) διαφορετικοί τύποι υπόγειων υδάτινων οικοσυστημάτων, όπως σπήλαια που κατακλύζονται από θαλασσινό ή γλυκό νερό και υπόγειες «εκβολές» όπου το θαλασσινό και γλυκό νερό αναμειγνύονται, τα οποία αποτελούν “φυσικά εργαστήρια” για τη μελέτη σπάνιων ειδών με ιδιαίτερες προσαρμογές διαβίωσης σε ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες.

Καθώς η νέα παγκόσμια τυπολογία των οικοσυστημάτων που αναπτύχθηκε εναρμονίζεται με σύγχρονες τάσεις στον χώρο της περιβαλλοντικής προστασίας, αναμένεται να αξιοποιηθεί στο άμεσο μέλλον σε δράσεις προστασίας και διαχείρισης, όπως είναι η ανάπτυξη του Κόκκινου Καταλόγου των Απειλούμενων Οικοσυστημάτων της Γης, συμβάλλοντας έτσι στην προστασία του παγκόσμιου φυσικού κεφαλαίου.