Το 1860 άρχισε η έκδοση του μνημειώδους έργου του Κων. Παπαρρηγόπουλου «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», που ολοκληρώθηκε με την έκδοση του έκτου και τελευταίου τόμου το 1872. Το γιγάντιο αυτό έργο απετέλεσε το πρακτικό υπόβαθρο της δίσημης πορείας του Ελληνισμού, κατά το β΄ μισό του 19ου αιώνα, στον αγώνα του να διατηρήσει αλώβητη την ενότητά του και να αφομοιώσει την αρχαία ελληνική παιδεία μέσω της Δύσης, με σημείο αναφοράς τη «Μεγάλη Ιδέα».
Ένα σοβαρό ζήτημα που τέθηκε αφ’ εαυτού με τη δημοσίευση της «Ιστορίας» του Παπαρρηγόπουλου ήταν το ζήτημα της αυτονομίας ἠ μη της τοπικής Ιστορίας σε σχέση με την εθνική, που και σήμερα απασχολεί τους ιστορικούς.
Την πρώτη απάντηση την έδωσε ο πατρινός ιστορικός Στεφ. Θωμόπουλος, ο οποίος το 1888 εξέδωσε την «Ιστορία της πόλεως Πατρών», υποδηλώνοντας ότι κάθε γεωγραφική περιοχή έχει τη δική της αυτόνομη ιστορική πορεία, η οποία, χωρίς να είναι ανεξάρτητη από την εθνική Ιστορία, συνδέεται και επηρεάζεται από αυτή.
Έκτοτε η τοπική ιστοριογραφία γνώρισε και γνωρίζει θαυμαστή άνθηση και μάλιστα σημαντικός αριθμός τοπικών ιστοριογράφων, όπως γιατροί, δικηγόροι κ.α., χωρίς να είναι σπουδασμένοι ιστορικοί, έχουν δώσει λαμπρά δείγματα του μόχθου τους, διότι, σε αντίθεση με την αφ’ υψηλού ακαδημαϊκή ιστοριογραφία, έχουν άμεση και ευλαβική επαφή με τις πηγές.
Σ’ αυτούς τους τοπικούς ιστοριογράφους που έχουν να επιδείξουν ένα ζηλευτό συγγραφικό αμιτό συγκαταλέγεται και ο Κωστής Μαστρογιαννάκης, ο οποίος, ως φιλόλογος, έχει σπουδάσει Ιστορία, αλλά δεν την προσεγγίζει αφ’ υψηλού.
Με τον Κωστή γνωριστήκαμε στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Πεζικού στο Ηράκλειο το 1974 και έκτοτε είχε την καλοσύνη να μου στείλει πολλές δημοσιεύσεις του. Εκείνο που θαυμάζω στα γραπτά του είναι η ζωντάνια και η γλαφυρότητα της γραφής του και ο τρόπος με τον οποίο παραθέτει τα στοιχεία που χρησιμοποιεί, δηλαδή όπως ταιριάζει σε δόκιμο χειριστή του γραπτού λόγου, χωρίς περιττές φλυαρίες ή επιδεικτικές βιβλιογραφικές παραπομπές.
Το τελευταίο βιβλίο του για τη γενέτειρά του Πυργού Μαλεβυζίου, που αγναντεύει τη νοτιοανατολική ρίζα του Ψηλορείτη, είναι μία σπονδή για τον τόπο που είδε το φως της ζωής. Είναι γραμμένο με αγάπη, νοσταλγία, αλλά και μελαγχολία γιά τη γενέθλια γη, που απορφανισμένη πληθυσμιακά και οικονομικά, οραματίζεται ένα ελπιδοφόρο μέλλον.
Από αισθητικής πλευράς ο τόμος, διότι περί τόμου πρόκειται, είναι εντυπωσιακός και άψογος και ακόμα κι αυτός που θα αρκεσθεί μόνο να τον φιλομετρήσει θα διαπιστώσει ότι είναι προϊόν ενδελεχούς, μακρόχρονης και επίπονης έρευνας. Είναι έργο ζωής.
Στην αρχή ο συγγραφέας εξετάζει την ετυμολογία του τοπωνυμίου Πυργού και την τοπογραφία της περιοχής και συνεχίζει με την εξιστόρηση της διαδρομής της από τα νεολιθικά χρόνια μέχρι σήμερα. Δημοσιεύει δε πολλά ιστορικά έγγραφα, σε περίληψη ή αυτούσια, τα οποία αλίευσε κυρίως από τα αρχεία της Βικελαίας βιβλιοθήκης.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, ο κατάλογος με βιογραφικά στοιχεία των Πυργιανών καπεταναίων κατά την τουρκοκρατία, που συνοδεύεται και από φωτογραφικό υλικό και όσα αναφέρει για την περίοδο της Αυτονομίας (1898-1913) και για τα νεώτερα χρόνια, με έμφαση στην Εθνική Αντίσταση Κρήτης.
Η έρευνα ολοκληρώνεται με την παράθεση στοιχείων για την οικονομία, τον πολιτισμό, τη θρησκεία, τις κοινωνικές δράσεις, τα θρησκευτικά μνημεία της περιοχής, που είναι πολλά και ενδιαφέροντα και ετυμολογικά σχόλια για κρητικά τοπωνύμια και επώνυμα κατοίκων της περιοχής. Το επιστέγασμα είναι η δημοσίευση οικοοονοματολογικών στοιχείων που συμπληρώνονται με φωτογραφίες κτιρίων και προσώπων, οι οποίες, για όσους δεν έχουμε επισκεφθεί την Πυργού, αποτελούν μία πρώτης τάξεως ευκαιρία να αποκτήσουμε εικόνα για τον ευλογημένο αυτό τόπο.
Θα πρέπει να είναι υπερήφανοι και ευγνώμονες οι Πυργιανοί στον συμπατριώτη τους Κωστή Μαστρογιαννάκη, ο οποίος, στις 540 σελίδες του βιβλίου του ανέδειξε με ζηλευτή επάρκεια την πατρίδα τους. Εγώ που δεν είμαι Πυργιανός θέλω να τον συγχαρώ δημόσια για το μόχθο του και να του εκφράσω τις ευχαριστίες μου για την τιμή που μου έκαμε να μου προσφέρει το εξαιρετικό βιβλίο του, το οποίο απόλαυσα. Είμαι βέβαιος ότι θα υπάρξει και συνέχεια.
*Ο Χρήστος Αθ. Μούλιας είναι δικηγόρος-συγγραφέας