Δεκαετία του 1780 στο Λασίθι. Τρομερή πανώλη (πανούκλα αποδεκατίζει το μεγαλύτερο ίσως λασιθιώτικο χωριό, το Αγουστί, πρώην μετόχι των Ενετών Agostini. “Αγουστί χωριό χαράτσα 92, πάνω σε χρόνο κύρης και γιος”. Έτσι λιτά αποτύπωσε ο λαός το μέγεθος της καταστροφής. Οι κάτοικοι του Αγουστί που επιβίωσαν από την επιδημία “μεταναστεύουν” στα μακρινότερα χωριά για να σωθούν.
Η παράδοση αναφέρει ότι ακόμα και η εικόνα του Αγ. Γεωργίου “ματανάστευε” στο χωριό Αγ. Γεώργιος και εγκαθίστατο επάνω σ’ ένα μεγάλο βράχο, το γνωστό Χαράκι. Την επανέφεραν στην εκκλησία του Αγουστί Χωριού αλλά πάλιν έφευγε και ξαναπήγαινε στο Χαράκι. Όλοι τότε κατάλαβαν ότι ήταν επιθυμία του Αγ. Γεωργίου να γίνει προς τιμήν του νέος ναός, δίπλα στο Χαράκι, γιατί το Αγουστί είχε πια εκμετρήσει το ζην.
Το χτίσιμο νέων εκκλησιών και η χρήση κωδώνων απαγορευόταν αυστηρά τότε από τον Ιερό Νόμο των μουσουλμάνων Τούρκων. Μόνο η μονή Αρκαδίου είχε το δικαίωμα χρήσης καμπάνας. Πως λοιπόν θα υλοποιείτο η θέληση του Αγ. Γεωργίου για μετεγκατάστασή του στο Χαράκι;
Δύσκολο το στοίχημα. Παρά ταύτα οι πιο ευυπόληπτοι Αγιοργιώτες συνέστησαν μια επιτροπή η οποία με πλούσια πεσκέσια, επισκέφτηκε στο σεράι του Πασα του Χάνδακα, για να τον εκλιπαρήσει να τους επιτρέψει να κτίσουν νέο ναό για τον Άγιο τους που είχε γίνει πρόσφυγας, λόγω της πανούκλας.
Το κλίμα ήταν κάπως υποφερτό, γιατί τα χρόνια εκείνα (1813) είχε σταλεί από τον Σουλτάνο Μαχμούτ στην Κρήτη, ο πασάς Χατζή Οσμάν, κατά πολλούς κρυπτοχριστιανός, για να καταπνίξει την εξέγερση και αναρχία των γενίτσαρων.
Ο Πασάς λοιπόν του Χάνδακα, παρά την απαγόρευση του Ιερού Νόμου, έδωσε άδεια στην επιτροπή για ανέγερση του ναού, υπό την αυστηρή προϋπόθεση να τελειώσει το έργο σε 40 ημέρες.
Σε διαφορετική περίπτωση και ο ναός θα έμενε ημιτελής και τα κεφάλια των μελών της Επιτροπής θα αποχωρίζονταν από το σώμα τους. Στην πραγματικότητα, ο Πασάς, δελεασμένος από τα πλούσια πεσκέσια, έδωσε “μη άδεια”, αφού σε 40 ημέρες δεν φανταζόταν ότι θα ολοκληρωνόταν ολόκληρη εκκλησία.
Η Επιτροπή ευχαρίστησε τον πολυχρονοεμένο πασά και απήλθε περιχαρής στο Λασίθι. Οι κάτοικοι ενθουσιασμένοι από τη μια μεριά αλλά και φοβισμένοι μήπως δεν ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις του Πασά, ρίχτηκαν στον αγώνα, πανστρατιά, άνδρες, γυναίκες, παιδιά, γέροι, νέοι τους σύνδραμαν, ως φαίνεται, και άλλοι Λασιθιώτες.
Από το παρακείμενο βουνό Κεφάλα στήθηκαν στη σειρά μέχρι το Χαράκι και μετέφεραν τις πέτρες χέρι με χέρι στους κτιστάδες του ναού. Έτσι το έργο περατώθηκε σε 2 μόνο ημέρες, προς έκπληξη του Πασά.
Η νέα εκκλησία έγινε το 1813 λίγα χρόνια μετά τον αφανισμό του Αγουστί. Ίσως είναι η μοναδική παραβίαση του Ιερού Νόμου στην Κρήτη.
Η εκκλησία ήταν μονόκλιτη, χωρίς καμπαναριό, με χωμάτινη οροφή.
Αργότερα, δηλαδή μετά την έκδοση το 1856 του σουλτανικού φιρμανιού Χατι Χουμαγιούν, το οποίο επέτρεπε την ίδρυση ναών και τη χρήση καμπάνας κτίστηκε δίπλα στο αρχικό κλίτος, το κλίτος του Αγ. Χαραλάμπους που ήταν ο πολέμιος της πανούκλας. Τότε ενοποιήθηκαν οι οροφές των δύο κλιτών σε μορφή σαμαριού και προστέθηκε επιβλητικό τρικαμπανο κωδωνοστάσιο.
Μετά το 1856 παρατηρείται οργασμός ιδρύσεως περίπου 1000 ναών στην Κρήτη και λίγο αργότερα ανέγερση διδακτηρίων.
Η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου εκάλυψε αρχικά τις ανάγκες και των δύο οικισμών που συναποτελούσαν το χωριό, δηλ. του Κάτω Χωριού και του Πλαθιανού. Λόγω όμως της υπεραύξησης του πληθυσμού, αναγκάστηκαν να κτίσουν νέο ναό στον Πλαθιανό προς τιμήν του Αγ. Δημητρίου και της Παναγίας.
Ο ναός αυτός ευτυχώς υπάρχει ακόμη και στεγάζει και τα τέμπλα του ναού του Αγ. Γεωργίου που κρημνίστηκε και συναποτελεί μαζί με το παλιό διδακτήριο και το Αγροτικό Μουσείο το Πολιτιστικό Πάρκο του Αγ. Γεωργίου.
Ο ιστορικός όμως ναός του Αγ. Γεωργίου υπάρχει μόνο στις φωτογραφίες. Στο οικόπεδο που υπήρχε ο παλαιός ναός, ανηγέρθηκε μια πελώρια, τσιμεντένια εκκλησία, βυζαντινού ρυθμού. Η απόφαση κατακρήμνισης του ιστορικού κτίσματος πάρθηκε αβασάνιστα λίγο μετά το 1960.
Την εποχή αυτή το χωριό ήταν πληθυσμιακά στις δόξες του με 1500 κατοίκους. Παρά ταύτα με διορισμό δεύτερου εφημερίου, οι δύο υπάρχουσες εκκλησίες θα κάλυπταν πλήρως τις ανάγκες των πιστών. Εδώ υπάρχουν αναπάντητα ερωτήματα.
Γιατί προτιμήθηκε η λύση “μια ευρύχωρη εκκλησία, ένας παπάς” αντί “δυο ναοί, δύο παπάδες”. Γιατί ο μακαριστός Πέτρας Δημήτριος ενέκρινε την πρώτη λύση; Το κλίμα που διαμορφώθηκε στο χωριό ήταν ενθουσιαστικό για την πρώτη λύση. Κανείς δεν αντιδρούσε. Η ενοριακή επιτροπή, οι δημοδιδάσκαλοι, ο λαός όλοι υπέρ της διάλυσης του παλαιού ναού και υπερ της δημιουργίας μεγαλύτερου.
Η απόφαση διάλυσης άρχισε να υλοποιείται, μόλις ο δεσπότης ξεθρόνιασε το ναό, αφαιρώντας τα ιερά λείψανα. Μέχρι τότε ουδείς τολμούσε να σηκώσει τον κασμά. Κατόπιν σύσσωμο το χωριό συμμετείχε στο χαλασμό, μηδενός εξαιρουμένου που το 1969 ήμουν 16 ετών. Όλο το χωριό τον έκτισε το ναό και όλο τον εχάλασε. Κάποιοι γκρεμίστηκαν από ψηλά αλλά απεκρύβη το γεγονός για να μη θεωρηθεί αντίδραση του Αγίου.
Ενθυμούμαι πόσο συμπαγείς ήταν οι τοίχοι. Δεν έπεφταν ούτε με φουρνέλα. Στα σωθικά τους είχαν σταμνιά για την αναπαραγωγή του ήχου, στα θεμέλια οστά νεκρών. Τα τέμπλα αριστουργηματικά έργα των ονομαστών Νιταδώρων του Μέσα Λασιθίου Μακράκη και Χαλάτση. Στο εικονοστάσι η εικόνα του Αγ. Γεωργίου που ήλθε από το Αγουστί. Το καμπαναριό εξαιρετικό και σταθερό. Μολύβι χυτό είχε στερεώσει τα μέλη του εσωτερικά.
Πέρασαν τα χρόνια και ο πληθυσμός του χωριού συρρικνώθηκε επικίνδυνα. Στο μεγαλοπρεπή νέο ναό οι λίγοι πια κάτοικοι με δυσκολία καλύπτουν μια-δυό γωνιές. Οι δύο παλαιοί ναοί έφταναν και περίσσευαν. Χάθηκε όμως για πάντα η ιστορία του χωριού, ο ναός του 1813, που έγινε σε δύσκολους καιρούς με αγώνα και αγωνία όλων των Αγιοργιωτων.
Πολλοί αποδίσουν σήμερα σε “μήνιν” του Αγίου τα πάμπολλα δυστυχήματα που συνέβησαν έκτοτε στο χωριό και χάθηκαν πολλοί νέοι άνθρωποι. Δεν ξέρω. Ο Άγιος είναι της αγάπης, αλλά είναι σύμπτωση τόσο θανατικό; Ήταν όμως και ανίερη πράξη να κρημνίζομε ιστορικό ναό υπό τους πανηγυρικούς ήχους της ασκομαντούρας κάποιου ανήξερου οργανοπαίκτη!..
* Ο Εμμ. Συμιανάκης είναι δικηγόρος.