Το βιβλίο του κυρίου Μάρκου Μαρινάκη, ιστορικού ερευνητή, που φέρει τον τίτλο Νίκος Καζαντζάκης και Νικόλαος Αλικιώτης: τεκμήρια συνεργασίας, προβάλλει υπό μίας οπτικής εντελώς καινοτόμου χαρακτήρα, εκτός από ένα μέρος της πνευματικής αρχικά δράσης μαζί με κάποια σημεία του βίου του, κάποια επίσης βαθειά ίχνη γύρω από την πολυσχιδή συλλογιστική του εκφορά.
Κάνοντας μία πρώτη προσέγγιση γίνεται απρόσκοπτα ορατή η σχέση συνεργασίας, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του έργου άλλωστε, με τον εκδότη και τυπογράφο Νικόλαο Αλικιώτη, δηλαδή το πλαίσιο αυτής μέσα από την παράθεση στο περιεχόμενο του παρόντος τόμου ενός αξιόλογου όγκου επιστολογραφίας την οποία μεταξύ τους αντάλλασσαν, απ’όποιο σημείο της Ελλάδος, ή μη, ο Καζαντζάκης βρισκόταν.
Η σπανιότητα των επιστολών όπως και η μοναδικότητά τους έγκειται στα ποικιλόμορφα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν, όπως γύρω από τη μορφή της σχέσης συνεργασίας μεταξύ των δύο ανδρών πάνω στο πεδίο όπου και οι δύο τους εκινούντο ως προς την υλοποίηση και διεκπεραίωση διαφόρων πρακτικών ζητημάτων, άμεσου ενδιαφέροντος για τον κρητικό συγγραφέα, ακόμη δε, και σ’ εκείνα που μπορούν με αναδίφηση να αναφανούν ως προς πνευματικό του ύφος, που ανακλάται από κάποια εμπεριέχοντα προς δημοσίευση ποιήματα.
Μία επίσης παράμετρος άξια αναφοράς γύρω από τη συλλογή των επιστολών που με επιμέλεια ο κύριός Μαρινάκης συγκέντρωσε και ταξινόμησε, είναι η συνοπτική περιγραφή συνοδευόμενη από κάποιες εικόνες, που αμφότερα προβάλλουν κάποια συγκεκριμένα σημεία εξέλιξης ιστορικών γεγονότων: λόγου χάρη χαρακτηριστική είναι η φωτογραφία της οικίας εις την οποία διανυκτέρευσε ο Ναπολέων όταν βρέθηκε στην Ιεράπετρα στις 26 Ιουνίου 1798, όταν η αρμάδα του βρισκόταν εν πλω από Γαλλία προς Αίγυπτο με σκοπό να καταστείλει την εξέγερση των Μαμελούκων. Πέρα όμως του συνόλου των επιστολών και διαφόρων καρτ-ποστάλ, μεγίστης επίσης σημασίας είναι ο μεγάλος αριθμός χαρτών, κυρίως γεωγραφικών, που ο Καζαντζάκης διατηρούσε στο αρχείο του.
Εκείνος ο περιηγητής του κόσμου κατάφερε να τους αποκτήσει με τη συνδρομή του Νικολάου Αλικιώτη που τους τύπωνε για λογαριασμό του. Πρόκειται για έναν αριθμό εκατόν τεσσάρων χαρτογραφήσεων που με τη λιθογραφική μέθοδο απεικονίζουν τη γεωγραφική άποψη ηπείρων και χωρών, ή είναι κάποιου ειδικού επιστημονικού ενδιαφέροντος. Αν και στην παρούσα συλλογή αριθμητικώς υπερέχουν τα τμήματα της ευρωπαϊκής ηπείρου, διακρίνονται εν τούτοις και κάποια αντίστοιχα τμήματα άλλων ηπείρων.
Εξερχόμενοι εκ της απλής περιγραφής γύρω από τη μορφή και τα περιεχόμενα του βιβλίου, ξεδιπλώνεται ένα πνευματικό πεδίο πηγάζων από ένα εκτενούς εύρους σύνολο στοιχείων, καθώς σαν εφαλτήριο διαμορφώνουν ένα οριοθετημένο και καθορισμένου ύφους πλαίσιο σκέψεων, μιας και ο αποσυμβολισμός τους όπως επίσης και η ερμηνεία αυτών, έχει για σημείο αναφοράς τον διφυή συσχετισμό μεταξύ κάποιων ποιημάτων και, χειρόγραφων σημειώσεων, οι οποίες αναγνωρίζονται πάνω στα φύλλα των χαρτών.
Αν κι εκ πρώτης, όψεως φαίνεται να είναι σημαντικότερης βαρύτητας και ισχυρότερων διανοητικών ταλαντώσεων το προς παράθεση ποιητικό σύνολο, διακρίνεται παρά ταύτα μια έντονη τάση σύγκλησης με κάποιες σημειωμένες επί των χαρτών φράσεις αφοριστικού χαρακτήρα, προκύπτοντας εν συνεχεία μέσα από αυτήν τη σύμμειξη ένας εντελώς διαφορετικός πυρήνας θεμελιώδους σπουδαιότητας, όπου στη διττή του διάρθρωση περικλείονται κάποια κυρίαρχα δεδομένα σύνθεσης.
Αυτά ορίζονται ως κατάρρευση, επανάσταση και ελευθερία, ενότης ή άλυσος αδελφική, σχηματίζοντας έναν νοητό άξονα επί του οποίου βρίσκονται αλληλοδιαδεχόμενες οι παρούσες αυτές παράμετροι. Η γραμμική αυτή σχηματοποίηση, συνεπεία του παλμού και της κίνησης της σκέψης του Νίκου Καζαντζάκη, γραμμικά άγουν καταλήγοντας σε μία αναστάσιμη για τον ίδιο τον άνθρωπο λύτρωση, τον πολίτη του κόσμου, ή ούτως ειπείν τον αδέσμευτο κι ελεύθερο πολίτη του κόσμου.
Αρχικά παρατίθενται είτε μεταφορικώς είτε με αφαιρετικό τρόπο κάποιες ρέουσες πραγματικότητες, η απεικόνιση των οποίων δείχνει κατ’ορατό τρόπο την πλειοψηφία των ανθρώπων να υφίσταται παγιωμένα, ποικιλόμορφα και στον μέγιστο βαθμό παθητικότητας, μια ευρύτατη καθολική αξιακή αποδόμηση.
Σε αυτό το σημείο αποκαλύπτεται μία μοίρα που μοιάζει να είναι εντελώς ανεπίστρεπτη, την οποία υφίσταται ολόκληρη η ανθρωπότητα, τελματωμένη κι εγκλωβισμένη μέσα σε μία απέραντη άβυσσο, όπου αδρανής λόγω της ηθικής της στασιμότητας γύρω από το ανύπαρκτο, και χωρίς ουδεμία απορρέουσα έκλαμψη φωτός με ταυτόχρονο λήπτη αυτήν την ίδια τη συλλογική της ψυχή, βρίσκεται να είναι κατακρημνισμένη στα έγκατα κάποιου σκοτεινού και βαραθρώδους άδειου χώρου, καθιστάμενη αναπόφευκτα αποδέκτης πολλών διά αυτήν την ίδια δεινών.
Αυτή η μοίρα που η ίδια η ανθρωπότητα έπλασε κι απεδέχθη για λογαριασμό της, αδυσώπητα πλέον κατακαίει το εγκόσμιο παν. Η ευρεία έτσι ηθική ερήμωση αμφίδρομα βιώνεται τόσο από το κάθε άτομο ξεχωριστά, όσο αναπόφευκτα και απ το πλατύ σύνολο των ανθρώπων, κάνοντας αμφοτέρους να φαίνονται ολοένα και πιο άδειοι από τις βασικές αρχές της αγάπης, της’αγαθότητας και καλοσύνης.
Ο Νίκος Καζαντζάκης σε αυτό το σημείο κάνει κατανοητή με βάση την παρούσα συνδυαστική ποίησης και σημειώσεων επί των χαρτών, την καθολικού χαρακτήρα αποστέωση ήθους, ένεκα του ότι ο άνθρωπος εξερχόμενος του αξιακού του πλαισίου και κατερχόμενος της κλίμακας των αρετών του, έχει απομακρυνθεί από εκείνο-που ως τοιούτο σαν κυρίαρχο δεδομένο τον ορίζει, την αενάως αναγκαία και οφειλόμενη για εκείνον, τάση ανελίξεώς του
. Η απαξίωση του πνεύματος (Σ. Αραβία: σιωπή) ως κυρίαρχο δεδομένο, ο καθολικός φόβος που τους πάντες διέπει στην αριθμητική ολότητά τους, όπως επίσης σε συνδυασμό μ’έναν πολλών διαστάσεων επιβεβλημένο ολοκληρωτισμό από τη μεριά των διαφόρων εξουσιών, τα ανωτέρω επισφραγίζονται. Ζωή αδιαφοροποίητη · το μέλλον προφανές.
Εντούτοις κάποιες μεμονωμένες διακρίνουσες έχοντας μία τιθέμενη σε κίνηση συνείδηση, βρίσκονται να είναι αντίθετοι στο διαρκές φαινόμενο της μονίμου πτώσης και συνεπακόλουθης αποσύνθεσης, όπου παρ’ όλα τα επαχθώς για τους πολλούς συνεπαγόμενα, έστω και ισχνά στην αρχή δείχνουν να αρχίζουν σταδιακά να συγκρούονται, αλλά και να ματώνουν, απέναντι σε εκείνη τη χειμαρρώδη αδιάλειπτη ροή καθόδου όλου εκείνου του ευρισκόμενου στο σκότος ανθρωπόμορφου συνόλου- άδειο και μόνιμα σιωπηλό από το δικό του αρρωστημένο περιβάλλον, στο οποίο έσω περιχαρακωμένο αισθάνεται έμπλεος χαράς.
Σε όλο αυτό το σύμπαν απαισιοδοξίας τόσο για το συνεχές παρόν όσο και για τα επερχόμενα, μέσα στη σκέψη του πλάθει μορφοποιώντας ένα αναπόφευκτο σημείο καμπής, τ’ οποίο μπορεί να λεχθεί είτε σαν αντίδραση είτε σαν επανάσταση απέναντι στα ανωτέρω (Grece: βλέποντας όλο τον χάρτη το αίμα μου ανηφορίζει κατηφορίζει άφθαρτο).
Εδώ ο μεγάλος διανοητής εκτείνει προς τα έξω τον ασυμβίβαστο χαρακτήρα του ως αρνητής της υπάρχουσας καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων, μη αποδεχόμενος τον οποιονδήποτε συμβιβασμό ως προς αυτό που το ήθος του και το πνεύμα ορίζουν, υποκείμενος σε μια αδιάλειπτη ενδυνάμωση της δικής του εσωτερικής φλόγας (Ηφαίστεια: αθέατος)-προβάλλοντας κατά τον τρόπο αυτόν το δικό του εσώτερο φως , προς όφελος της οποίας ο άνεμος της σκέψης γίνεται παρεμποδιστικός φραγμός απέναντι στ’ ορμητικό νερό που απειλεί να σβήσει τη φωτιά αυτή.
Η μόνη διαφαινόμενη λύση δεν είναι άλλη από τον αδιάλειπτο αγώνα που θα έχει σαν αποτέλεσμα ο συλλογικός αδρανής νους να εξέλθει της καταστάσεως στην οποία έχει περιπέσει, που θα υλοποιηθεί μόνο όταν ο κάθε σκεπτόμενος, αντί να φύγει απομακρυνόμενος από τη μάζα των ανθρώπων, αποφασίσει να σταθεί αρωγός τους, τοποθετώντας τους σαν σε ένα νοητό μονοπάτι που θα τους βγάλει από την πνευματική τους τελμάτωση· όπως κηρύσσεται στην Ασκητική η συγκεκριμένη πόρευση επιβάλλει την εκπλήρωση για τον καθένα ενός απαρέγκλιτοι χρέους, της μη λιποταξίας και λιποψυχίας που άγει σε έναν διαρκή συμβιβασμό, επιτρέποντας όχι μονάχα το άνοιγμα των οφθαλμών στις ακτίνες του ανθρωποκεντρικού και φυσικού φωτός,-«μα στρεφόμενοι προς αυτό να απεκδυθούν του βαθέως και πυκνού σκότους με αντίβαρο την ίδια την πνευματική ελευθερία. Μία αδιάλειπτη μάχη με ξίφος την αρετή.
Ο πρώτος όμως επαναστάτης κι εκφραστής της αμφισβήτησης θα προσδιορίζεται σαν μία διαφοροποιημένη από το πλήθος (Αυστρία: ομίχλη / Σκανδιναβικές και Βαλτικές χώπρώτα θα έχει μπει στη δική του a priori πορεία αναζήτησης της αλήθειας. Πρέπει ως υπόσταση να διαχέεται ο νους, η σκέψη και η ψυχή του, από το προμηθεϊκό φως (Καύκασος: χειμωνιάτικη αστραπή), όπου σαν δέκτης ανζού θα πρέπει να μπορέσει να αφομοιώσει τη δυνατή του ακτινοβολία, που στα έσχατα θα του πυροδοτήσει τη μέγιστη ανάγκη κατάρρευσης των πάντων με πρόθεση τη “δημιουργία κάτι νέου.
Νεότευκτος όπως ο Φοίνικας που αναγεννιέται εκ της τέφρας του (Βορειοανατολικό τμήμα Ηνωμένων Πολιτειών: η αρχή / Σιβηρία: ελπίδα) · δεν σωπαίνει, αντιδρά, επαναστατεί, κι όλ’ αυτά πυκνωμένα αρχικά στην ισχύ του γραπτού λόγου.
Η εκδίπλωση μολαταύτα της καζαντζακικής πεμπτουσίας υπερβαίνει το προλεχθέν σημείο που αφορά τη συνειδησιακή αναγέννηση και αφύπνιση τιθέμενη στην τροχιά του ηθικού φωτός-με την έντονη λαμπρότητά του (Ελλάς: ήλιος χωρίς σκιά) θα ορίζει ένα νέο επ’ αγαθό γίγνεσθαι -, φτάνοντας στην έρδαση της αδελφοσύνης και στη διηνεκή της ύπαρξη · το κάθε ανθρώπινο ον σαν τον κρίκο μιας αλύσεως, θα εξισώνεται με το κάθε εν συνόλω έτερο, προς εκείνο.
Υπό μίας δηλαδή ισότητας! Εδώ αναφαίνεται το αρραγές οικουμενικό πνεύμα με δομικό του στοιχείο την ίδια την ελευθερία του ατόμου, η οποία σαν κινητήριος δύναμη κι ωθούμενη από τη φωνή αποτίναξης του ζόφου, θα πυροδοτήσει την ελπίδα (Σιβηρία: ελπίδα) ανατροπής του αντιδιαστέλλοντος και ανόμοιου οικουμενικού σκότους.
Έως ότου ο άνθρωπος καταφέρει να πετύχει αυτό για το οποίο εκ φύσεως είναι προορισμένος (η λύση των οποιονδήποτε δεσμών), θα πρέπει στην ψυχή και στη σκέψη του να σιγοκαίει, έστω και σε κάποιους αρχικά λίγους πεφωτισμένους, εκείνη η ατειρής προσδοκία (Εαλλία: το νόημα) διάλυσης της παγκοσμίου ειρκτής. Ε%δώ βρίσκεται και.το σημείο εκκίνησης ενός μακρινού ταξιδιού, διαρκών και σκληρών μαχών καθώς και αγώνων · το χύσιμο του αίματος καθίσταται αναγκαίο.
Το εφαλτήριο σ’ αυτήν την περίπτωση είναι η επαναφορά του κάθε τι αποκλίνοντος, απ’ ότι το υπέρτατο Όν ορίζει ως θεμιτό κι εντός των προκαθορισμένων φυσικών ορίων (Ευρώπη: η αρχή πάντα εκεί / Μ. Βρετανία και Ιρλανδία: κίνηση στην κίνηση). Τότε το κοινό στοιχείο όλων, ή γη, θα τροφοδοτήσει το αληθινό βίωμα της ελευθερίας, εφόσον πρωτίστως σύνορα κρατών και όρια ηπείρων θα έχουν πλέον υπερκερασθεί (Θαλάσσια ρεύματα και κλίμα: στον κόσμο της σκέψης), επιτρέποντας ακόμη την απόκτηση οποιασδήποτε γνώσης σ’ έναν εφεξής ενιαίο κόσμο.
Ο Νίκος Καζαντζάκης πιστεύει πως συνδετικό στοιχείο για όλους τους επί της γης ανθρώπους είναι το φως της αδελφοσύνης μεταξύ των λαών (Νότιος Πόλος: συγκέντρωση / Αγγλία-Ουαλία: γιομάτη φως), η ατένιση του οποίου θα έχει σαν αποτέλεσμα την εγκόλπωση υπό των ισχυρών του ακτινών, των αξιακών λάμψεών του (Ελλάς: ήλιος χωρίς σκιά).
Μέσα συνεπώς από έναν νέο πραγματισμό τα ως άνω λεχθέντα θα μπορέσουν να θεωρηθούν προκύπτοντα φαινόμενα εφόσον οι προκληθείσες αρχικώς δονήσεις προερχόμενες από κάποιους αριθμητικά ελάχιστους, θα προκαλέσουν σε μεγαλύτερο εύρος την εξάπλωση ενός πανομοιότυπου αισθήματος επιθυμίας (Βόρειος Πόλος: επιθυμία) όρασης των συγκεκριμένων ηθικών παραμέτρων (αφύπνιση).
Όλο ετούτο όπως είναι φυσικό επέρχεται μόνο όταν προκύψει από μία εκκολαπτόμενη βαθμιαία συνειδητοποίηση, η οποία θα επιφέρει στον αντίποδα το τέλος του ύπνου της λογικής σκέψης ευθύς ως, εστω κι αμυορα, το πρώτο εντός του νου Λυκόφως ο αρχίσει σιγά-σιγα να γίνεται όλο και εντονότερο, υπό το ισχυρό φέγγος της ευκτής οικουμενικής αδελφοσύνης.