Σκέψεις και συνειρμοί στον απόηχο του πρώτου κουδουνιού
Η καθιερωμένη ευχή της σημερινής ημέρας, που συνοδεύει το χτύπημα του πρώτου κουδουνιού, κινητοποιεί σκέψεις και συνειρμούς σχετικά με τους παράγοντες και τις προϋποθέσεις που συμβάλλουν στη σχολική επιτυχία και κατ’ επέκταση στη συγκρότηση της προσωπικότητας των μαθητών.
Οι παράγοντες αυτοί, ασκώντας επίδραση άλλοτε καταλυτική κι άλλοτε επουσιώδη, προϋπάρχουν ή συνυπάρχουν με τον ρόλο του σχολείου και είτε ενισχύουν είτε αποδυναμώνουν την αδιαμφισβήτητα καθοριστική συμβολή του στην παιδευτική και συναισθηματική υποδομή των παιδιών.
Η αποσαφήνιση των προβλημάτων που σχετίζονται με τις διαφορές στη δυνατότητα μάθησης έχει ζωτική σημασία για τις παιδαγωγικές επιστήμες, γιατί βοηθά να προσδιοριστούν τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για να επιτευχθεί στον μέγιστο βαθμό το ποθούμενο εκπαιδευτικό αποτέλεσμα.
Ο εσωτερικοί παράγοντες, οι βιολογικές ιδιαιτερότητες βρίσκονται στο επίκεντρο αρκετών ψυχολόγων και παιδαγωγών που πρεσβεύουν ότι υπάρχουν γενετικά προσδιορισμένα στοιχεία και φυσικές ικανότητες ή ανεπάρκειες σε κάθε παιδί που καθορίζουν –σε μεγάλο βαθμό- τη μαθητική του εξέλιξη.
Επιμένουν πως έμφυτοι μηχανισμοί συνιστούν βιολογικά κωδικοποιημένους τρόπους αντίδρασης και συμπεριφοράς που προεξοφλούν τον υψηλό βαθμό εφυΐας, αλλά και την ύπαρξη φιλομάθειας και επιμέλειας στα προικισμένα παιδιά ή την απουσία μαθητικής προόδου σε άλλα.
Οι παρωθητικές, δηλαδή, ή οι ανασχετικές δυνάμεις για την εξέλιξη του κάθε μαθητή βρίσκονται «εν τη γενέσει τους», πιστοποιώντας αυτό που η λαική σοφία υποστηρίζει «Το παιδί γεννιέται, δε γίνεται». Η βιολογική φύση κάποιων παιδιών καλλιεργεί μια ικανότητα ικανοποιητικής πνευματικής ανάπτυξης τους ενώ η αντίστοιχη φύση κάποιων άλλων προβάλλει ως εξαιρετικά ανεπαρκής γι αυτήν.
Στην αντίπερα όχθη υπάρχουν όσοι αποδίδουν στην κοινωνική ζωή και στην παιδαγωγία τον καθοριστικό ρόλο στη διάπλαση της προσωπικότητας.
Φυσικά, κυριαρχική σημασία δίνεται στην οικογένεια που δίνει το στίγμα της είτε συνειδητά (καθώς οι γονείς επηρεάζουν την ανάπτυξη των παιδιών τους μέσω των προσδοκιών, των επιθυμιών, των ευκαιριών για σπουδές που προσφέρουν, των κατευθύνσεων και των αρχών που προσπαθούν να δώσουν), είτε μη συνειδητά (με την οικονομική τους κατάσταση, το μορφωτικό και πολιτιστικό τους επίπεδο, με τη φύση του επαγγέλματος τους και τον τρόπο ζωής που διάγουν). Κάθε οικογένεια μεταφέρει στους γόνους της ένα μορφωτικό κεφάλαιο κι ένα σύστημα αξιών που παίζουν καθοριστικό ρόλο στη στάση και συμπεριφορά των παιδιών τους απέναντι στο σχολείο.
Όσα απ’ αυτά αναπτύσσονται σε οικογενειακό περιβάλλον στερημένο από παιδευτική ατμόσφαιρα και από αξιόλογους μορφωτικούς ερεθισμούς βρίσκονται σε σαφέστατη μειονεκτική θέση. Με άλλα λόγια η ανισότητα της επίδοσης των μαθητών μας έχει στενή συνάφεια με την κοινωνική και πολιτιστική ανισότητα ανάμεσα στις οικογένειες που αυτοί προέρχονται.
Σχετικές έρευνες έχουν, δυστυχώς, καταδείξει ότι η αποτυχία του παιδιού στο σχολείο είναι συχνά αποτέλεσμα της ταξικής του προέλευσης. Είναι χαρακτηριστικό, μάλιστα, ότι ακόμα και σε αναπτυγμένες χώρες το ποσοστό των μαθητών που προέρχονται από λαϊκές τάξεις μειώνεται προοδευτικά όσο ανεβαίνει το επίπεδο των σπουδών τους.
Δεν μπορεί να αγνοηθεί, βεβαίως, ότι το σχολικό περιβάλλον με όλες τις καθοριστικές παραμέτρους του (υλικοτεχνική υποδομή, αριθμός μαθητών ανά τμήμα, μέσος όρος επίδοσης σ’ αυτό, διδακτικές μέθοδοι, έγκαιρη διάγνωση των περιπτώσεων μαθησιακών δυσκολιών, γενικότερο παιδαγωγικό κλίμα), αποτελεί σημαντική συνιστώσα.
Αν θα αποτολμούσαμε ένα καταληκτικό συμπέρασμα θα πρέπει να υποστηρίξουμε πως οι εγγενείς ικανότητες του κάθε παιδιού, η πρωτογενής οικογενειακή κοινωνικοποίηση και τα μορφωτικά αγαθά που δέχεται από το σχολείο είναι –τελικά- οι προϋποθέσεις που προσδιορίζουν την επιτυχία του. Αυτό που σίγουρα αποτελεί ζητούμενο είναι ο βαθμός επιρροής της κάθε μίας απ’ αυτές, καθώς διαφοροποιούνται από περίπτωση σε περίπτωση.
Κι αν το σχολείο αναλαμβάνει ένα θεμελιακό παιδαγωγικό ρόλο, αυτός είναι να ενισχύσει και ν’ αξιοποιήσει τις θετικές «προδιαγραφές» και να περιορίσει ή –ακόμα πιο φιλόδοξα- να αναχαιτίσει την αρνητική επίδραση τους. Μ ‘ αυτή τη συνθήκη η καθιερωμένη κοινότυπη σημερινή ευχή «καλή σχολική χρονιά», θα έχει νόημα και αντίκρισμα σε όλα τα παιδιά που σήμερα θα πλημυρίσουν τις σχολικές αυλές.
* ΟΔημήτρης Μαγκαφουράκης είναι διευθυντής Λυκείου Επισκοπής