Η ιστορία μας λέει ότι η οικογένεια των Κόκκινων συνδέεται με την μονή Διόσκουροι και ότι απέναντι από το μοναστήρι υπάρχει τοποθεσία με το όνομα ΒΟΛΑΚΑΣ όπου υπάρχει και σπήλαιο.
Στην επανάσταση του 1778 ιππείς Τούρκοι έσφαξαν μια χριστιανική οικογένεια αλλά επέζησε ένα μωρό κορίτσι. Το παιδί βαφτίστηκε με το όνομα Ροδαμνιά. Όταν μεγάλωσε παντρεύτηκε τον Ιωάννη Κόκκινο και ένας από τους απογόνους ήταν ο Νικόλαος Κόκκινος, ο επονομαζόμενος και παπά Κρανιώτης.
Ο ηγούμενος της Μονής Βωσάκου τον χειροτόνησε παπά. Αυτό δεν τον εμπόδισε να οπλοφορεί από την πρώτη ημέρα της χειροτονίας ως παπάς, διότι ήταν ξεκάθαρος στις ιδέες του και στην πίστη του. Με τον σταυρό και το ντουφέκι για την ελευθερία της πατρίδας.
Τον παπά Νικόλα τον βρίσκουμε από τις πρώτες μέρες της μεγάλης αιματοβαμμένης επανάστασης του 1866 να πρωτοστατεί στους αγώνες για την ελευθερία.
Λίγο αργότερα και πριν το ξέσπασμα της επανάστασης, οι Μιχαήλ Κόρακας, Γεώργιος Ρωμανός, Φραγκιός Μαστραχάς, Παύλος Ντεντιδάκης, Αντώνης Ζωγράφος, Μιχάλης Σκουλάς και ο παπά Νικόλαος Κόκκινος και άλλοι ξακουστοί πολεμιστές και γενναίοι πατριώτες διαμαρτύρονται κατά της κακοδιοίκησης του Γενικού Διοικητή της Κρήτης Ισμαήλ Πασά όλοι οι παραπάνω στις 6 Αυγούστου του 1866 παρευρίσκονται στη δοξολογία στον Άγιο Μύρωνα Μαλεβιζίου για την ευόδωση του Αγώνα.
Τον ίδιο μήνα, τον Αύγουστο του 1866, πολέμησε στο χωριό Μαρουλά και στη Βρυσίνα με αρχηγό τον Χατζή Νικολή Μοσχονά και μαζί και στα χαρακώματα με τον Στυλιανό Μιχαήλ Καλοιδά από το Μέρωνα. Όταν κατέφτασε στο λιμανάκι του φόδελε ένα από εκείνα τα βαπόρια που τροφοδοτούσαν τους επαναστάτες, ο καπετάνιος του πλοίου φώναξε τον παπα-Κρανιώτη και του παρέδωσε το πολύτιμο φορτίο. Ήταν βέβαιος πως εκείνος θα μοίραζε δίκαια τα πολεμικά εφόδια και τα τρόφιμα.
Ο παπά Κρανιώτης ξεχωρίζει για την γενναιότητά του και για την σβελτάδα αλλά προπάντον για την γρηγοράδα στα πόδια. Ήταν αεικίνητος.
Χρίζεται οπλαρχηγός
Στις 30 του Σεπτέμβρη του 1866 με ειδική πράξη της επαναστατικής επιτροπής του Αρκαδίου, που φέρει και την υπογραφή του παπά Κρανιώτη, ανακυρήσσεται Γενικός Αρχηγός των τεσσάρων επαρχιών του Ρεθύμνου ο Πάνος Κορωναίος.
Στις 8 Νοεμβρίου του 1866 τον βρίσκομε έγκλειστο στην Μονή Αρκαδίου. Προσφέρεται με την θέλησή του να μεταφέρει και να επιδώσει επιστολή στον Πάνο Κορωναίο στο Κλισίδι Αμαρίου. Η επιστολή παραδόθηκε στην ώρα της αφού πέρασε μέσα από το στρατόπεδο των Μωαμεθανών και στη συνέχεια πέρασε από τις Στειρόμαντρες Αμπελάκια, Κουκουναριές, καταγράφεται μάλιστα από τον Πολυζώη Σημαντήρα από τον Μέρωνα.
Ανέφερε ότι ήρθε και μας βρήκε ο παπα Κρανιώτης και μας είπε ότι είναι ντροπή μας να αφήνουμε να σκοτωθούν γυναικόπαιδα και να πέσει στα χέρια των Οθομανών το Μοναστήρι και μετά από αυτό αποφασίσαμε όλοι να πάμε να βοηθήσουμε τους πολιορκημένους… Ο ανώνυμος λαϊκός ποιητής έγραψε ο παπαΚρανιώτης πήδηξε κάτω από το μπεντένι, πάει στον Μυλοπόταμο να δώσει το χαμπέρι. Τη νύχτα τα μεσάνυχτα φεύγει ο παπαΚρανιώτης να πάει στον Μυλοπόταμο ασκέρι να μαζέψει».
Ο παπά Κρανιώτης μετά την επίδοση της επιστολής μαζεύει άνδρες, δημιουργεί σώμα και επιστρέφει στο Αρκάδι, δυστιχώς πλέον δεν μπορεί να σπάσει τον κλοιό και πλαγιοκοπεί τους Τούρκους. Μετά την καταστροφή του Μαναστηριού ορκίζεται να δώσει όλες του τις δυνάμεις για την λευτεριά της Κρήτης.
Στο Αρκάδι συλλαμβάνεται και κατακρεουργείται ο Ιωάννης Σωπασής ή Κούβος, γαμπρός του παπά Κρανιώτη, είχε παντρεφτεί την κόρη του Κατερίνα. Η λαϊκή μούσα εξυμνεί την ανδρεία και το ωραίο παράστημα του Κούβου «ο Κούβος ο περίφημος το όμορφο παλικάρι σκλάβος επιάσθηκε κι αυτός για του Χριστού τη χάρη για δεν τον εγνωρίσανε, γιατί ήταν τσουδισμένος και εις το μπαρούτι στη φωτιά ήτονε μαυρισμένος στην Μέση σαν τους πήγανε εκεί τον εγνωρίσαν και τον εξεχωρίσανε και τον εκαταλύσαν».
Στο Αρκάδι σκοτώθηκαν από την Γκράνα και οι Νικηφόρος Ιωάννης με εννέα παιδιά, Ιωάννης Καμπουράκης με επτά παιδιά, Γεώργιος Κοκκινάκης με τρία παιδιά, Ιωάννης Κοκκινάκης με έξι παιδιά και Βασίλης Παπαδάκης με τέσσερα παιδιά. Ακόμα ο Ιωάννης Κόκκινος, Βασίλης Κόκκινος, Ιωάννης Θοδωρής και Ιωάννης Κόκκινος. Από τα Λειβάδια σκοτώθηκαν δεκαοκτώ άτομα και απο τα Ζωνιανά τριάντα.
Ο λαϊκός ριμαδώρος και πάλι διασώζει τα παρακάτω εξαιρετικά δύστιχα:
«Τρόχαλος έγινε η μονή και σιέται ο Ψηλορείτης και αντιλαλούνε τα βουνά απ’ άκρη ως άκρη η Κρήτη.
Και μέσα στον αναβρασμό που ο χάρος εβρουχάτο βροντή, σεισμός εγίνηκε και ο κόσμος άνω κάτω».
Τον Μάιο του 1867 μετά την μεγάλη μάχη του Λασιθίου, τον βρίσκουμε να πολεμά μαζί με τον ανηψιό του Ηρακλή Κοκκινίδη, αρχηγό Μαλεβιζίου Τεμένους, γιο του πρώτου του ξαδέρφου Νικολάου Κόκκινου, στον Πάνω Μυλοπόταμο εναντίον του Ομέρ πασά.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι είπε: “Δεν αφήνω το σπίτι μου να μου το κάψουν οι κερατάδες. Προτιμώ να αποθάνω παρά να δω την οικία μου καμμένη.
Και έστησε πράγματι την σημαία του στη στέγη και έμεινε ακλόνητος αφού υποστηριζότανε και από τους δικούς του μαχητές. Πολλές φορές οι Τουρκοι επιτέθηκαν και αφού είδαν ότι ήταν αδύνατο να τους εκπορθήσουν, απελπίστηκαν, οπισθοχώρησαν άπραχτοι, διωκώμενοι από τους δικούς μας. Τα παραπάνω διασώζει σε κείμενό του ο Εμμανουήλ Ψαρουδάκης.
Το σπίτι του το μετατρέπει σε στρατιωτικό νοσοκομείο όπου περιθάλπτονται οι αγωνιστές τραυματίες, μεταξύ των άλλων ο Παύλος Ντεντιδάκης, που δυστυχώς μετά από λίγο απέθανε και διορίσθηκε αρχηγός Μαλεβιζίου Τεμένους ο Ηρακλής Κοκκινίδης. Στις 2 Μαρτίου 1868 ο Ηρακλής Κοκκινίδης σκοτώθηκε στο Γάζι σε μάχη με τους Τουρκους. Ο παπά Κρανιώτης ανεβαίνει στην Αθήνα για τις ανάγκες της επανάστασης και χρίζεται χιλίαρχος. Στις 22 Μαρτίου επιστρέφει στην Κρήτη και στην Κέρη, στον Αρόλιθο, κοντά στο σημείο που σκοτώθηκε ο Ηρακλής Κοκκινίδης, ο παπά Κρανιώτης δίνει μεγάλη μάχη, τραυματίζεται αποκόπτονται τα δάχτυλα του δεξιού του χεριού. Συνεχίζει να αγωνίζεται. Στην προσπάθειά του να συλλάβει τον Οθωμανό σημαιοφόρο, δέχτηκε σφαίρα και έμεινε επιτόπου. Ήταν 22 Μαρτίου 1866, δέκα ημέρες μετά τον θάνατο του Ηρακλή Κοκκινίδη.
Ο λαϊκός ποιητής γράφει:
«Στη σκοτεινή Σκαφιδαρά, στη Μαυρισμένη Κέρη μπάλα συσανελίδικη παίρνει ο παπας στο χέρι, Απήτις εβαρίστηκε γιάντα να μη γιαγείρει μόνο ζυγώνει την Τουρκιά στη χώρα να τη γύρει. Στο Συνακτό ποπαναθιό στη Μαυρισμένη Κέρη εκειά σκοτώθηκε ο παπάς απού δεν είχε ταίρι».
Τον παπά Κρανιώτη τον έθαψαν στο χωριό
της γυναίκας του, στον Καμαριώτη, στον νάρθηκα του ναού του Αγίου Γεωργίου όπου βρίσκεται έως σήμερα
Το μέγεθος της θυσίας με τα σημερινά δεδομένα είναι ασύλληπτο.
Σκεφτείτε ότι στις 2 Μαρτίου σκοτώνεται ο Ηρακλής Κοκκινίδης, αρχηγός Μαλεβιζίου Τεμένους, στο Γάζι. Την ίδια μέρα σκοτώνεται ο πρώτος του ξάδερφος Εμμανουήλ Κρανιωτάκης, αρχηγός της επαρχίας Πεδιάδας, καταγόμενος και αυτός από την Κράνα και μετά από 20 ημέρες σκοτώνεται στις 22 Μαρτίου ο παπά Κρανιώτης και όλοι αυτοί από μία οικογένεια.
Αν αναλογιστούμε τους νεκρούς του αγώνα μόνο της επανάστασης του 1866-1868, αν βάλουμε και το κάψιμο των χωριών και την εκθεμελίωση σπιτιών που έγινε σε όλη την Κρήτη, έτσι που σήμερα σχεδόν να μην έχουμε παρά ελάχιστα δείγματα αρχιτεκτονικής λαϊκών αγροτικών σπιτιών της περιόδου αυτής. Άν αναλογιστούμε τις εξορίες, τις μαζικές μεταναστεύσεις του πληθυσμού, ολόκληρες οικογένειες γυναικόπαιδων κυρίως στη Σύρο, στην Αθήνα, στα επτάνησσα, στην Κορσική και αλλού θα διερωτηθούμε πώς επέζησε αυτός ο λαός. Πώς υπήρξε συνέχεια…
Αυτό που τον κράτησε και σηματοδότησε το μέλλον είναι η διατήρηση της μνήμης όλων των ανθρώπων, όλων των γεγονότων που ήταν οδηγός και σηματοδότης τους και έτσι πρέπει να είναι και για εμάς οδηγός και σηματοδότης. Υπόσχεση, λοιπον, να μην τους ξεχάσουμε, για εμάς, για τα παιδιά μας, για να έχουμε μέλλον ως λαός.
Τελειώνοντας, μια πρόταση στον όμορφο αυτό χώρο, που στέκεται το άγαλμα του Παπά-Κρανιώτη. Νομίζω ότι ήρθε η ώρα να τοποθετηθούν και οι προτομές του Ηρακλή Κοκκινιδή και του Εμμ. Κρανιωτάκη. Έτσι αυτοί οι τρεις ήρωες και συγγενείς να ξανβρεθούν στον τόπο καταγωγής τους, συνομιλώντας για την ιστορία και το μέλλον αυτού του τόπου.
Αιωνία τους η μνήμη.
Βιβλιογραφία:
«Η Κράνα στη μεγάλη Κρητική Επανάσταση» του Μιχάλη Τρούλη
«Το Αρκάδι διαμέσου των αιώνων» του Μητροπολίτη Κρήτη Τιμόθεου Βενέρη, 1989
«Ηρακλής Κοκκινίδης, αρχηγός Μαλεβιζίου-Τεμένους» του Ηρακλή Πυργιανάκη
«Αρχείο Κρητικών Επαναστάσεων» Ι.Λ.Ε.Ε. Παλαιά Βουλή
Θερμές ευχαριστίες για τις υποδείξεις οφείλω στον Νίκο Παρασκευά.
Σε κλίμα συγκίνησης, συναισθηματικής φόρτισης και εθνικής υπερηφάνειας έγινε την Κυριακή 25 Αυγούστου 2019 τιμητική εκδήλωση για τον ήρωα Νικόλαο Κόκκινο ή παπα-Κρανιώτη όπως έγινε γνωστός. Συμμετείχαν η τοπική εκκλησία, πολιτικές και στρατιωτικές αρχές του νομού, εκπρόσωποι φορέων και πλήθος κόσμου. Την ομιλία για τον τιμώμενο έκανε ο αρχιτέκτονας Ηρακλής Πυργιανάκης.