Ήταν ξαφνικό, σαν αστραπής άγγιγμα το χέρι του θανάτου πάνω σου, Θεοχάρη μας, μα η βροντή που ακολούθησε έκανε τόσο κρότο που ακούστηκε από όλη την Ελλάδα.
Έφυγε από τη ζωή ένας από τους κορυφαίους Βυζαντινολόγους της χώρας και ιστορικός υψηλής ποιότητας, ένας απαράμιλλος ερευνητής Κρητολόγος, ο Θεοχάρης Δετοράκης. Η Κρήτη και η ιδιαίτερη πατρίδα του το Αμα
ριανό τον θρηνούν. Ο Θεοχάρης Δετοράκης γεννήθηκε στο Αμαριανό Ηρακλείου το 1936 από τον Ευστάθιο Δετοράκη και τη Μαρία Δετοράκη, το γένος Κυριακάκη. Η οικογένεια απέκτησε ακόμα δυο παιδιά. Τον Μανώλη Δετοράκη δυο χρόνια μετά και την Άννα λίγο αργότερα. Σε ηλικία τεσσάρων ετών η Κρήτη σκλαβώθηκε στους Γερμανούς και όπως όλος ο κόσμος έτσι και η οικογένεια του Ευσταθίου Δετοράκη περνούσαν πολύ δύσκολα.
Ήταν όμως μια οικογένεια φιλήσυχη και θρησκευόμενη καθότι ο πολιούχος του χωριού Αγ. Ευστάθιος ήταν λίγα μόλις μέτρα απέναντι από το σπίτι τους. Έτσι σε ηλικία 7 ετών φοίτησε στην πρώτη τάξη του Δημοτικού Σχολείου Αμαριανού με δάσκαλο τον Δημήτριο Κατσούλη. Κατά κακή του τύχη όμως, όταν το σχολείο βομβαρδίστηκε κατά λάθος από συμμαχικά αεροπλάνα στις 6 Οκτωβρίου 1943, μια βόμβα έπεσε στην αυλή του Σχολείου, το σχολείο κατέπεσε και από τα σπασμένα τζάμια των παραθύρων κάποιο τον τραυμάτισε πολύ σοβαρά στο χέρι στο ύψος του αγκώνα, όπως και άλλα παιδιά ελαφρύτερα.
Νοσηλεύτηκε στο γερμανικό αναρρωτήριο Κασταμονίτσας για πολλές ημέρες. Ευτυχώς ανάρρωσε πλήρως από τον τραυματισμό του χωρίς κάποια ιδιαίτερη βλάβη στο χέρι του. Από τη φοίτησή του στο Δημοτικό σχολείο του Αμαριανού έδειξε την ποιότητα το μυαλού του. Έτσι ο δάσκαλος παρώτρυνε τον πατέρα του να «πάει το κοπέλι στο Γυμνάσιο γιατί ήταν καλός μαθητής». Αργότερα που φοίτησα και εγώ στο Δημοτικό Σχολείο Αμαριανού (περίπου 20 χρόνια μετά) ενθυμούμαι μέσα σε προθήκες που υπήρχαν ξυλογλυπτικά έργα των μαθητών παλαιοτέρων ετών με τα ονόματά τους επάνω. Ενθυμούμαι που σε κάποια διάβασα το όνομα του μακαριστού πλέον Θεοχάρη.
Πράγματι στο Γυμνάσιο Καστελλίου που φοίτησε, κάθε χρόνο αρίστευε. Ο ίδιος μου διηγήθηκε μια μέρα που τον επισκέφτηκα στο σπίτι του ότι κάποιες χρονιές στις πρώτες τάξεις έμενε στο Καστέλλι μέσα σε ένα υγρό δωμάτιο με ακόμη ένα συμμαθητή του, το οποίο δωμάτιο ήταν κουζίνα και κοιτώνας μαζί.
Τα άλλα χρόνια πήγαινε περπατώντας 6 χιλιόμετρα και γύριζε πίσω. Τελείωσε αριστούχος το Γυμνάσιο. Επειδή όμως τα οικονομικά της οικογένειας δεν ήταν υψηλά και δεν του επέτρεπαν σπουδές έξω από την Κρήτη, αρχικά σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου παίρνοντας με άριστα το πτυχίο του δασκάλου την ίδια χρονιά που γεννήθηκα το 1956. Πήγε στη συνέχεια στο στρατό φοιτώντας στην ΣΕΑΠ όπου και υπήρξε αρχηγός σχολής και έγινε δόκιμος έφεδρος αξιωματικός (ΔΕΑ) Πεζικού.
Μετά την απόλυσή του από το στρατό διορίστηκε δάσκαλος, αλλά ως ανήσυχο πνεύμα που ήταν, όταν κατάλαβε ότι οι οικονομικές δυνατότητές του τού το επέτρεπαν έδωσε εξετάσεις και πέτυχε στη Φιλοσοφική σχολή Αθηνών, σπουδάζοντας πλέον με δικά του έξοδα. Εκεί έχοντας ως καθηγητή τον Ν. Τωμαδάκη ήρθε σε επαφή και μυήθηκε αρχικά στην Βυζαντινή φιλολογία την οποία αγάπησε. Έτσι, με εισηγητή τον καθηγητή Τωμαδάκη εκπόνησε διδακτορική διατριβή με θέμα: «Οι άγιοι της πρώτης βυζαντινής περιόδου της Κρήτης και η σχετική προς αυτούς φιλολογία». Η έγκρισή της έγινε 25 -5-1970.
Έκτοτε διετέλεσε καθηγητής δευτεροβάθμιας Ηρακλείου στο 2ο Γυμνάσιο Ηρακλείου, Καθηγητής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου και επί 25αετία καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Μετά το πέρας της υπηρεσίας του στο Πανεπιστήμιο Κρήτης αναγορεύτηκε ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης.
Το έργο του είναι πολυσχιδές τόσο στη Βυζαντινή Φιλολογία όσο την Ιστορία, κυρίως της Κρήτης και στα Νεοελληνικά. Επίσης ασχολήθηκε συστηματικά και με τη λαογραφία της Κρήτης.
Το 1996 με πρωτοβουλία της κοινότητας, του πολιτιστικού συλλόγου και του συνεταιρισμού και της εκκλησίας το χωριό του, το Αμαριανό, βράβευσε τον άνθρωπο, τον συντοπίτη και επιστήμονα Θεοχάρη Δετοράκη. Παραβρέθηκε ο αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Ιωάννης Πυργιωτάκης, ο οποίος και μίλησε για το έργο του, και πολλοί επίσημοι κληρικοί και λαϊκοί για να τιμήσουν τον μεγάλο αυτό Αμαριανίτη.
Ενθυμούμαι ως συντονιστής της εκδήλωσης τότε ότι ο αείμνηστος Θεοχάρης ξεκίνησε την ομιλία του ως εξής: «Σαν σε τιμά ο τόπος σου, τιμά σε ο κόσμος όλος…», δείχνοντας πόσο πολύ τον συγκίνησε αυτή η πράξη των συγχωριανών του. Παρευρέθηκε ο Αρχιεπίσκοπος κυρός Τιμόθεος και στον δεξιό χορό ήταν ο τότε πρωτοψάλτης του Αγ. Μηνά Ιωάννης Δαμαρλάκης. Από το αριστερό αναλόγιο την ημέρα εκείνη έψαλε εμμελώς τον Απόστολο ο εκλιπών Θεοχάρης.
Πορεύτηκε στη ζωή του με σεμνότητα. Δίδαξε το ήθος και την αγάπη για τον τόπο του και τον άνθρωπο, καθώς ήταν πρόθυμος να βοηθήσει όποιον ζητούσε τη συνδρομή του. Η κληρονομιά που μας άφησε είναι πολύτιμη. Με σπουδαία διαδρομή στην επιστήμη, αφήνοντας μια μοναδική σφραγίδα στα Γράμματα, στην Ιστορία και τον πολιτισμό της Κρήτης.
Ο Ομότιμος Καθηγητής Θεοχάρης Δετοράκης έφυγε από τη ζωή, αφήνοντας μεγάλο κενό στην οικογένειά του, στην κοινωνία της Κρήτης και στην επιστημονική κοινότητα. Για πολλά χρόνια, ακούραστος στην επιστημονική έρευνα, συνέγραψε μοναδικής αξίας βιβλία και συγγράμματα.
Έχω την χαρά και την τιμή να μου έχει δωρίσει πολλά από αυτά και από τη θέση αυτή τον ευχαριστώ πολύ ευχόμενος ανάπαυση στην ψυχή του εν σκηναίς δικαίων.
Στις 29 Ιανουαρίου 2023 στον μητροπολιτικό ναό του Αγ. Μηνά έγινε η εξόδιος ακολουθία και ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Ευγένιος Β μίλησε τόσο συγκινητικά για τον άνθρωπο, τον χριστιανό και τον επιστήμονα Θεοχάρη που το εκκλησίασμα δάκρυσε. Όντως ο Θεοχάρης υπήρξε μια σπουδαία προσωπικότητα της Κρήτης και χαίρομαι γιατί υπήρξα συγχωριανός του, συμπέθερος, συγγενής, μαθητής του, φοιτητής του και με τιμούσε με τη φιλία του σε όλη τη ζωή του, εκείνος και η οικογένειά του.
Πολλοί εκφράστηκαν στην εξόδιο ακολουθία και μίλησαν για σένα πεφιλημένε δάσκαλε, πολλοί εξέδωσαν ψηφίσματα. Εκ μέρους της Αρχιεπισκοπής ο Αρχιεπίσκοπος, Επίσκοποι, Δήμαρχοι, Σύλλογοι.
Ήταν πολλοί οι παρόντες άνθρωποι από το χωριό σου, αλλά ήθελα το κάτι παραπάνω από το χωριό σου, ένα ψήφισμα. Τώρα είναι η ώρα να ακουστεί και εκ μέρους του χωριού σου το κατευόδιο και παράλληλα ως ψήφισμα μια πρόταση του γράφοντος, τόσο στο Δήμο, που ανήκει το Αμαριανό, όσο και στην ενορία για τον αείμνηστο Θεοχάρη: Να μετονομαστεί ο δρόμος έξω από το πατρικό του σπίτι «οδός Θεοχάρη Ευστ. Δετοράκη» ή η αίθουσα της ενορίας «Αίθουσα Θεοχάρη Ευστ. Δετοράκη» ή κάποια πλατεία του χωριού «πλατεία Θεοχάρη Ευστ. Δετοράκη» ως ελάχιστο δείγμα τιμής για τον άνθρωπο και επιστήμονα, που έγινε αιτία να ακούγεται το χωριό μας όχι στα στενά όρια της περιοχής, αλλά όλης της Κρήτης και της Ελλάδας. Υπάρχουν βεβαίως και άλλοι συγχωριανοί μας οι οποίοι έτυχαν ή αξίζουν παρόμοιας τιμής και ελπίζω ότι θα υπάρξει και γι αυτούς κάποια ανάλογη πρωτοβουλία.
Καλό ταξίδι μεγάλε δάσκαλε των γραμμάτων στο ταξίδι που σε πάει ο μαύρος καβαλάρης! Αιωνία σου η μνήμη στους αιώνας των αιώνων.